Ο Χοσέ «Πέπε» Μουχίκα, ο «φτωχότερος πρόεδρος του κόσμου», απεβίωσε σε ηλικία 89 ετών, προκαλώντας θλίψη στην Ουρουγουάη. Ο θρυλικός ηγέτης, που υπηρέτησε ως πρόεδρος από το 2010 έως το 2015, ήταν γνωστός για τον ταπεινό τρόπο ζωής του και τις προοδευτικές πολιτικές του, όπως η νομιμοποίηση της κάνναβης και η υποστήριξη των δικαιωμάτων των γυναικών και των ομόφυλων ζευγαριών.
Πριν την πολιτική του καριέρα, υπηρέτησε ως αντάρτης και υπέστη σοβαρές δοκιμασίες κατά τη διάρκεια της δικτατορίας στην Ουρουγουάη. Παρά τις επικρίσεις για ορισμένες μεταρρυθμίσεις, η φιλοσοφία του επικεντρωνόταν στην ανθρωπιά και την κοινωνική δικαιοσύνη.
Ο Μουχίκα αφήνει πίσω του μια ισχυρή κληρονομιά, έχοντας επηρεάσει βαθύτατα την πολιτική σκηνή της χώρας του.
Πιο αναλυτικά
Με βαθιά συγκίνηση αποχαιρετά η Ουρουγουάη τον Χοσέ «Πέπε» Μουχίκα, τον θρυλικό ηγέτη που έγινε παγκοσμίως γνωστός ως ο «φτωχότερος πρόεδρος του κόσμου». Ο Μουχίκα απεβίωσε σε ηλικία 89 ετών, όπως ανακοίνωσε με ανάρτησή του στην πλατφόρμα Χ ο πρόεδρος της χώρας, Ζαμαντού Ορσί.
«Με βαθιά θλίψη, ανακοινώνουμε τον θάνατο του συντρόφου μας Χοσέ “Πέπε” Μουχίκα. Πρόεδρος, ακτιβιστής, οδηγός και ηγέτης. Θα μας λείψεις πολύ, παλιόφιλε», έγραψε χαρακτηριστικά ο Ουρουγουανός πρόεδρος.
Ο θάνατος του Μουχίκα επήλθε λίγες μόλις ώρες αφότου η σύζυγός του, πρώην αντιπρόεδρος Λουσία Τοπολάνσκι, είχε δηλώσει τη Δευτέρα (12/5) ότι ο πρώην πρόεδρος έπασχε από καρκίνο του οισοφάγου σε «τελικό στάδιο» και λάμβανε παρηγορητική φροντίδα για την ανακούφιση του πόνου.
Ο Μουχίκα είχε αποκαλύψει τον Ιανουάριο ότι η ασθένεια, η οποία διαγνώστηκε τον Μάιο του 2024, είχε πλέον εξαπλωθεί και ότι ο γερασμένος οργανισμός του δεν μπορούσε να αντέξει περαιτέρω θεραπεία.
Con profundo dolor comunicamos que falleció nuestro compañero Pepe Mujica. Presidente, militante, referente y conductor. Te vamos a extrañar mucho Viejo querido. Gracias por todo lo que nos diste y por tu profundo amor por tu pueblo.
— Yamandú Orsi (@OrsiYamandu) May 13, 2025
Η πολιτική του διαδρομή
Ο Χοσέ Μουχίκα αποτέλεσε μια εμβληματική φιγούρα της λατινοαμερικανικής αριστεράς και διετέλεσε πρόεδρος της Ουρουγουάης από το 2010 έως το 2015. Παρά τη θέση του, διατήρησε έναν ταπεινό τρόπο ζωής: κατοικούσε στο μικρό αγρόκτημά του στα περίχωρα του Μοντεβιδέο με τη σύζυγό του και τη σκυλίτσα του, τη Μανουέλα, και κυκλοφορούσε με ένα παλιό Volkswagen Beetle. Το μεγαλύτερο μέρος του μισθού του το δώριζε σε προγράμματα κοινωνικής κατοικίας.
Κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, η Ουρουγουάη έγινε πρωτοπόρος σε μια σειρά από κοινωνικά προοδευτικά μέτρα. Επικύρωσε το δικαίωμα στην άμβλωση, νομιμοποίησε τον γάμο μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών και έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που νομιμοποίησε την κάνναβη, το 2013.
Από την ένοπλη δράση στην πολιτική
Πριν την πολιτική του ανέλιξη, ο Μουχίκα υπήρξε μέλος της αντάρτικης οργάνωσης Τουπαμάρος (MLN-T) κατά τη δεκαετία του 1960 και 1970. Η ομάδα, εμπνευσμένη από την Κουβανική Επανάσταση, επιδίωξε την ανατροπή του καθεστώτος και την εγκαθίδρυση σοσιαλιστικής κυβέρνησης μέσω ένοπλης δράσης.
Οι Τουπαμάρος προέβησαν σε τραπεζικές ληστείες και άλλες επιθέσεις – τις οποίες ο ίδιος ο Μουχίκα χαρακτήρισε «απαλλοτριώσεις τύπου Ρομπέν των Δασών» – με στόχο την αναδιανομή του πλούτου στους φτωχούς. Με την πάροδο του χρόνου, οι ενέργειες της οργάνωσης έγιναν πιο βίαιες, περιλαμβάνοντας απαγωγές, εκρήξεις και δολοφονίες.
Ο Μουχίκα τραυματίστηκε σοβαρά από σφαίρες, συνελήφθη τέσσερις φορές και απέδρασε δύο, συμπεριλαμβανομένης της εντυπωσιακής απόδρασης από τη φυλακή Punta Carretas το 1971, στην οποία συμμετείχαν δεκάδες κρατούμενοι. Συνελήφθη εκ νέου το 1972 και καταδικάστηκε σε 13 χρόνια φυλάκιση – τα περισσότερα σε πλήρη απομόνωση – κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας που επικράτησε στην Ουρουγουάη από το 1973 έως το 1985.
Τα χρόνια της απομόνωσης και η φιλοσοφική μεταμόρφωση
Η παρατεταμένη κράτηση του Μουχίκα στη φυλακή διαμόρφωσε τη φιλοσοφική του κοσμοθεωρία. Ο ίδιος είχε δηλώσει:
«Ήμασταν φυλακισμένοι και μόνοι, οπότε για να επιβιώσουμε, έπρεπε να σκεφτούμε και να ξανασκεφτούμε πολλά», περιγράφοντας την εμπειρία του στο ντοκιμαντέρ του Netflix που ήταν αφιερωμένο στη ζωή του. Είχε παραδεχθεί ότι χωρίς αυτή τη δοκιμασία, ίσως να ήταν πιο «επιπόλαιος».
Μετά την αποφυλάκισή του το 1985, έλαβε χάρη και εντάχθηκε ενεργά στην πολιτική ζωή. Εξελέγη βουλευτής, στη συνέχεια γερουσιαστής και αργότερα διορίστηκε υπουργός Κτηνοτροφίας, Γεωργίας και Αλιείας στην πρώτη αριστερή κυβέρνηση της Ουρουγουάης, πριν διεκδικήσει και κερδίσει την προεδρία.
Η πολιτική του φιλοσοφία και τα επικριτικά του σχόλια
Ο Μουχίκα απέκτησε διεθνές κύρος για την αυθεντική, αντι-καταναλωτική του στάση, καθώς και για τις απλές του συνήθειες. Παρ’ όλο που υπήρξε αγαπητός εντός και εκτός Ουρουγουάης, αντιμετώπισε και επικρίσεις: κυρίως για την αποτυχία εφαρμογής μεταρρυθμίσεων στον τομέα της παιδείας και τη δυστοκία του στον περιορισμό των κρατικών δαπανών.
Γνωστός για τη χωρίς περιστροφές φρασεολογία του, είχε βρεθεί στο επίκεντρο όταν καταγράφηκε από μικρόφωνο να σχολιάζει: «Αυτή η γριά μάγισσα είναι χειρότερη από τον μονόφθαλμο», αναφερόμενος στην τότε πρόεδρο της Αργεντινής, Κριστίνα Κίρχνερ, και στον εκλιπόντα σύζυγό της Νέστορ Κίρχνερ.
Κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του, δεν δίσταζε να εκφράζει την απογοήτευσή του για την αυταρχική διολίσθηση ορισμένων αριστερών κυβερνήσεων της Λατινικής Αμερικής, κατηγορώντας τους ηγέτες της Βενεζουέλας και της Νικαράγουα ότι «μπέρδεψαν τα πράγματα».
Η ιδιωτική του ζωή
Ο Μουχίκα γεννήθηκε στο Μοντεβιδέο στις 20 Μαΐου 1935, από οικογένεια Βάσκων και Ιταλών μεταναστών. Αν και το επίσημο έγγραφο αναφέρει το 1935, ο ίδιος ισχυριζόταν πως είχε γεννηθεί ένα χρόνο νωρίτερα. Έχασε τον πατέρα του σε μικρή ηλικία και μεγάλωσε με τη μητέρα του, την οποία περιέγραφε ως «μια πολύ σκληρή κυρία». Από μικρός εργαζόταν πουλώντας λουλούδια στα πανηγύρια, ενώ είχε πάντα αγάπη για τη γη και τη γεωργία.
Αν και ξεκίνησε πολιτικά από το συντηρητικό Εθνικό Κόμμα, προσχώρησε στους Τουπαμάρος στα μέσα της δεκαετίας του ’60.
Η απόσυρση και η παρακαταθήκη
Αποσύρθηκε από την ενεργό πολιτική το 2020, επικαλούμενος την ευαλωτότητά του απέναντι στην πανδημία Covid-19, ωστόσο παρέμεινε σημείο αναφοράς για την πολιτική ζωή της Ουρουγουάης. Η οικία του, στο αγρόκτημα στα περίχωρα του Μοντεβιδέο, εξελίχθηκε σε τόπο συνάντησης ηγετών από όλο τον κόσμο.
Σε συνέντευξή του στους New York Times τον Αύγουστο του 2024, είχε δηλώσει ότι επιθυμούσε να τον θυμούνται ως έναν «τρελό γέρο».
Η επιθυμία του ήταν να ταφεί στο αγρόκτημά του, κάτω από ένα δέντρο που είχε φυτέψει ο ίδιος, μαζί με τη σκυλίτσα του που πέθανε το 2018 σε ηλικία 20 ετών.
Ο Χοσέ Μουχίκα υπήρξε ένα μοναδικό πολιτικό φαινόμενο. Ένας άνθρωπος που πέρασε από τη βία στην ηθική πολιτική, από τη φυλακή στην προεδρία και από την προσωπική απλότητα στην ιστορική σφραγίδα. Έφυγε πλήρης ημερών, αφήνοντας πίσω του ένα σπάνιο αποτύπωμα ανθρωπιάς, συνέπειας και πολιτικής φιλοσοφίας.
