Πέντε χρόνια αφότου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κήρυξε τον COVID-19 ως παγκόσμια πανδημία, η Ευρώπη συνεχίζει να αξιολογεί τι έχει αλλάξει και τι εξακολουθεί να μένει το ίδιο. Η παρούσα έκθεση και ο διαδραστικός χάρτης από το A European Perspective καταγράφουν πώς τα μέσα ενημέρωσης σε ολόκληρη την ήπειρο αναστοχάζονται τις συνέπειες της πανδημίας, ενώ θέτουν το ερώτημα: αν ξεσπάσει μια νέα κρίση, θα βρει την Ευρώπη ξανά απροετοίμαστη;

Πλοηγηθείτε στον διαδραστικό χάρτη για να βρείτε αρθρα από τα ευρωπαϊκά δημόσια μέσα ενημέρωσης, πέντε χρόνια μετά την έναρξη της πανδημίας.

Πριν από πέντε χρόνια, ο κόσμος πάγωσε: ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ανακήρυξε τον COVID-19 σε παγκόσμια πανδημία. Ήταν το καμπανάκι κινδύνου που ενεργοποίησε κυβερνήσεις και κοινωνίες απέναντι σε μια κρίση που σιγόβραζε από τα τέλη του 2019. Στην Ευρώπη, η είδηση ενός άγνωστου ιού από την Κίνα γρήγορα μετατράπηκε σε τρομακτική πραγματικότητα – με τις εικόνες από τα στρατιωτικά φορτηγά στους δρόμους του Μπέργκαμο να σηματοδοτούν την αρχή μιας νέας εποχής: της εποχής της πανδημίας.

Ο στρατός κλήθηκε να βοηθήσει στο Μπέργκαμο και στην ομώνυμη επαρχία, όπου 6.000 άνθρωποι πέθαναν μέσα σε έναν μήνα – ένα τεράστιο άλμα από τους 2.000 θανάτους που καταγράφονται συνήθως. Πέντε χρόνια μετά, οι μνήμες είναι ακόμα νωπές στην περιοχή, όπως αναφέρει το Arte.

Σύντομα μετά από αυτό το ξέσπασμα, παρόμοιοι αριθμοί και στατιστικά στοιχεία έγιναν πραγματικότητα στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Ένα μήνα μετά την επίσημη κήρυξη της πανδημίας, τα νοσοκομεία είχαν κατακλυστεί από ασθενείς και οι κυβερνήσεις αγωνίζονταν να ανταποκριθούν στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Η Ευρώπη άρχισε να βλέπει νέα επίκεντρα της πανδημίας, συμπεριλαμβανομένης της Ισπανίας, η οποία στις 2 Απριλίου 2020 ανακοίνωσε 100.000 κρούσματα και 10.000 θανάτους, με 950 νεκρούς σε μία μόνο ημέρα. 

«Μας έπιασε όλους, σε γενικές γραμμές, απροετοίμαστους», δήλωσε στο RTVE ο Πέδρο Γκουλόν, σημερινός γενικός διευθυντής της υπηρεσίας δημόσιας υγείας της Ισπανίας (Salud Pública y Equidad en Salud). Παραδέχτηκε ότι, εκ των υστέρων, οι επιπτώσεις του πρώτου κύματος της πανδημίας θα μπορούσαν να είχαν μετριαστεί, αλλά ότι «κανείς δεν μπορούσε να το σταματήσει».

Τα σκληρά μέτρα δίνουν σκληρά μαθήματα

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, λέξεις όπως «αντιγόνα», «PCR», «mRNA», «ανοσία της αγέλης» και «απαγόρευση κυκλοφορίας» μπήκαν απότομα στο καθημερινό μας λεξιλόγιο. Εν τω μεταξύ, τα επαναλαμβανόμενα λόκνταουν, τα μέτρα ιχνηλάτησης επαφών και η κοινωνική αποστασιοποίηση, οδήγησαν σε αυξανόμενη κόπωση και διαμαρτυρίες. Στο Βέλγιο, οι διαδηλώσεις κατά των προληπτικών μέτρων κατέληξαν σε βίαιες διαδηλώσεις το 2021, όπως υπενθυμίζει το RTBF. Σύμφωνα με τον υπουργό Υγείας του Βελγίου Φρανκ Βαντενμπρούκε, το πρώτο κύμα του COVID-19 — το οποίο ακολουθήθηκε από διαδοχικά κύματα και μεταλλάξεις του ιού — αποτέλεσε επίσης μια κρίσιμη ευκαιρία για να αντληθούν πολύτιμα διδάγματα για το μέλλον.

«Το συνολικό κλείσιμο του σχολικού συστήματος, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών υποστήριξης, των ψυχολογικών-ιατρικών κέντρων κ.λπ. ήταν υπερβολικό. Το κλείσιμο ενός ολόκληρου συστήματος υποστήριξης (…) το οποίο έκανε η κυβέρνηση στην αρχή δεν ήταν ίσως η σωστή στρατηγική, αλλά μάθαμε από αυτό», δήλωσε στο RTBF.

Από όλα τα μέτρα που ελήφθησαν, το κλείσιμο των σχολείων φαίνεται ότι είχε μόνιμο αντίκτυπο και οι επιπτώσεις αξιολογούνται ακόμη πέντε χρόνια μετά. Πάρτε για παράδειγμα την Τσεχία. Όταν η πανδημία επέβαλε τη μετάβαση στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, η ξαφνική απώλεια της δια ζώσης επαφής και η επακόλουθη απομόνωση οδήγησαν σε σημαντική αύξηση των προβλημάτων ψυχικής υγείας στα παιδιά. Μια αξιοσημείωτη εξέλιξη στο πλαίσιο αυτό ήταν η αύξηση των συμπεριφορών αυτοτραυματισμού, ιδίως μεταξύ των έφηβων κοριτσιών, όπως αναφέρει η CT. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, πολλοί στράφηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για υποστήριξη και σύνδεση. Ο Βάκλαβ Χαβέλκα, διευθυντής του δημοτικού σχολείου Chmelnice στην Πράγα, παρατήρησε ότι πολλοί μαθητές ανέπτυξαν μια ισχυρή εξάρτηση στις διαδικτυακές πλατφόρμες κατά την περίοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.

Στην Πορτογαλία, οι μαθητές θυμούνται το λόκνταουν ως μια δύσκολη περίοδο. Ο 18χρονος Λούκας δήλωσε ότι είχε αντίκτυπο στη συγκέντρωσή του.

«Με απομάκρυναν λίγο τα διαδικτυακά μαθήματα, επειδή ήταν τόσο εύκολο να κάνεις κάτι άλλο, καθώς σε ένα διαδικτυακό μάθημα, κανείς δεν έχει τον έλεγχο. Και όταν έφτασα στο γυμνάσιο, συνειδητοποίησα ότι μου έλειπαν κάποιες βασικές γνώσεις».

Η Τερέζα ήταν οκτώ ετών όταν ξέσπασε η πανδημία.

«Νομίζω ότι η πανδημία είχε αντίκτυπο στην παιδική μου ηλικία, επειδή την πέρασα στο σπίτι», δήλωσε στο RTP.

Ενώ η παρατεταμένη απομόνωση άφησε σημάδια στη νεότερη γενιά, οι ηλικιωμένοι σε οίκους ευγηρίας ήταν οι πρώτοι που υπέστησαν το βάρος του κύματος της πανδημίας.

«Μετατρέψαμε τη μονάδα παρηγορητικής φροντίδας μας σε μονάδα COVID-19», δήλωσε στο RTBF ο Στιβ Ντουαγιέν, διευθυντής ενός οίκου ευγηρίας στις Βρυξέλλες. Με πολλούς θανάτους να καταγράφονται ακόμη και μέσα σε μία μόνο νύχτα, οι νοσηλεύτριες έφταναν στα όριά τους και ζητούσαν ενίσχυση, ενώ ακόμη και οι εργαζόμενοι στα γραφεία τελετών ήταν πλήρως εξαντλημένοι» είπε χαρακτηριστικά.

Η Κρίστι Μορεάλε, πρώην υπουργός Υγείας της Βαλλονίας, έβλεπε καθημερινά τον απολογισμό των θανάτων να φτάνει στο γραφείο της.

«Η στιγμή που ήταν ίσως η πιο οδυνηρή», είπε, »ήταν ο ισολογισμός. Και αυτή η στήλη με τον αριθμό των νεκρών».

Ορατές αλλαγές, συνεχιζόμενες αμφιβολίες

Αν ορισμένες επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19 – η τηλεργασία, η μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση σε θέματα ψυχικής υγείας, οι εκστρατείες εμβολιασμού σε επίπεδο πληθυσμού ή ο παρατεταμένος αντίκτυπος της μακράς covid- είναι ακόμη αισθητές στις κοινωνίες σε όλη την Ευρώπη, οι εμπειρογνώμονες διχάζονται σχετικά με το πόσα έμαθαν οι πολίτες και οι θεσμοί από την πανδημία.

Η Ινέζ Καλζάδα, κοινωνιολόγος στο Πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης με ειδίκευση στη μελέτη του κράτους πρόνοιας, επεσήμανε στο RTVE ότι η πανδημία ήταν μια κλήση αφύπνισης για την «ανάγκη του κράτους: οι άνθρωποι κατάλαβαν με πολύ άμεσο τρόπο πώς αυτός ο θεσμός μπορεί να σε προστατεύσει».

Ο Ντανιέλ Λα Πάρα, καθηγητής Κοινωνιολογίας της Υγείας στο Πανεπιστήμιο του Αλικάντε, σημειώνει ότι «η υγεία έγινε τόσο κεντρική σε όλα, ώστε, σε μια καθαρά καπιταλιστική κοινωνία, κατάφερε να σταματήσει την οικονομική δραστηριότητα».

Πρόσθεσε, επίσης, ότι η κρίση πιθανότατα συνέβαλε σε μια «αυξημένη ζήτηση» για υπηρεσίες υγείας από τότε.

Η πανδημία αποκάλυψε επίσης τα τρωτά σημεία των ευρωπαϊκών συστημάτων υγείας. Ωστόσο, πέντε χρόνια μετά, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι κυβερνήσεις έχουν κάνει ελάχιστα για την αντιμετώπισή τους. Στη Λετονία, ο λοιμωξιολόγος Ούγκα Ντούμπις αναφέρει ότι τα νοσοκομεία παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό στην ίδια κατάσταση όπως και κατά την πανδημία.

«Τα καινούρια νοσοκομεία στη Δυτική Ευρώπη διαθέτουν πλέον θαλάμους με ένα κρεβάτι για τη θεραπεία λοιμωδών νοσημάτων, ενώ εμείς εξακολουθούμε να θεωρούμε φυσιολογικό να έχουμε τέσσερις έως πέντε ασθενείς σε έναν θάλαμο», δήλωσε στο LSM. «Λαμβάνοντας υπόψη τόσο τη γρίπη όσο και άλλες λοιμώξεις πρέπει να καταλάβουμε ότι χρειαζόμαστε και την υποδομή των μονόκλινων δωματίων» τόνισε.

«Ο μεγαλύτερος μεταπανδημικός κίνδυνος αυτών των πέντε ετών είναι η λήθη», δήλωσε στο RTP ο Φερνάντο Αλμέϊδα, πρόεδρος του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας της Πορτογαλίας.

«Δεν πρέπει να ξεχνάμε. Ο SARS-CoV-2- ο ιός που προκαλεί τον COVID-19- αντιμετωπίζεται ως ένας ακόμη αναπνευστικός ιός που κυκλοφορεί, αλλά αυτό μπορεί να αλλάξει- η προσοχή του κόσμου στρέφεται ήδη στο νέο στέλεχος H5N1, μια νέα απειλή με πανδημικό δυναμικό» τόνισε.

Προσπάθεια για την επίτευξη παγκόσμιας συμφωνίας για την αντιμετώπιση της πανδημίας

Τον Ιανουάριο του 2025, όταν ο επικεφαλής του ΠΟΥ ρωτήθηκε εάν ο κόσμος είναι πλέον καλύτερα προετοιμασμένος για την επόμενη πανδημία, δήλωσε πως πολλές από τις ίδιες αδυναμίες και τρωτά σημεία παρέμειναν, αλλά «ο κόσμος έχει επίσης μάθει πολλά από τα οδυνηρά μαθήματα που μας δίδαξε η πανδημία και έχει λάβει σημαντικά μέτρα για την ενίσχυση της άμυνας του». 

«Υπάρχουν πολλά που έχουν βελτιωθεί εξαιτίας της πανδημίας γρίπης (Η1Ν1) του 2009, αλλά και εξαιτίας του Covid», δήλωσε η Μαρία Βαν Κέρκοβε, διευθύντρια ετοιμότητας και πρόληψης επιδημιών και πανδημιών του ΠΟΥ. Ωστόσο προειδοποίησε: «Νομίζω ότι ο κόσμος δεν είναι έτοιμος για μια άλλη μαζική επιδημία ή πανδημία μολυσματικής ασθένειας.

Τον Δεκέμβριο του 2021, τα κράτη-μέλη του ΠΟΥ άρχισαν να συντάσσουν μια παγκόσμια συμφωνία για την πρόληψη και την καλύτερη αντιμετώπιση των πανδημιών, μια προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι βαθιές αδυναμίες που αποκάλυψε ο COVID-19.

Ωστόσο, βασικά ζητήματα παραμένουν άλυτα, ιδίως όσον αφορά την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με παθογόνα μεταξύ των χωρών και τη διασφάλιση ισότιμης πρόσβασης σε εμβόλια και ιατρικούς πόρους. Με μια τελευταία διαπραγματευτική σύνοδο να έχει οριστεί για τις επόμενες ημέρες, η πίεση αυξάνεται ώστε να επιτευχθεί συναίνεση εγκαίρως για την επόμενη ετήσια συνέλευση του ΠΟΥ τον Μάιο – και να επιτευχθεί μια συμφωνία που θα μπορούσε να καθορίσει τον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος θα αντιμετωπίσει την επόμενη πανδημία, αλλιώς θα κινδυνεύσει να ξαναζήσει τα ίδια θανατηφόρα λάθη.

___________________________________

*Το A European Perspective είναι μια καινοτόμος πρωτοβουλία ανταλλαγής ειδήσεων από μια συμμαχία ευρωπαϊκών δημόσιων μέσων ενημέρωσης.

Μάθετε περισσότερα εδώ.

Το περιεχόμενο προέρχεται από: AFP (Γαλλία), BR (Γερμανία), CT (Τσεχία), Franceinfo (Γαλλία), ERR (Εσθονία), ERT (Ελλάδα), LSM (Λετονία), LRT (Λιθουανία), RTBF (Βέλγιο), RTE (Ιρλανδία), RTP (Πορτογαλία), RTS (Ελβετία), RTVE (Ισπανία), RÚV (Ισλανδία), Suspilne (Ουκρανία) και Swedish Radio (Σουηδία).

Κείμενο: Sara Badilini

Διαδραστικός χάρτης: Luis Garcia Fuster, Martin Sterba

Συμπληρωματική έρευνα: Michelle Hough

Υποσυντάκτρια: Kate de Pury (EBU)

Μετάφραση και επιμέλεια για το ertnews: Εύη Τσιριγωτάκη

Επικεφαλής δημοσιογραφικής έρευνας: Alexiane Lerouge (EBU)

Εικονογράφηση: Ann-Sophie De Steur