«Έφυγε» από τη ζωή σε ηλικία 103 ετών η γηραιότερη επιζήσασα του ναζιστικού Ολοκαυτώματος, Μάργκοτ Φρίντλεντερ. 

Είχε επιστρέψει στη Γερμανία έπειτα από δεκαετίες ως μετανάστρια στη Νέα Υόρκη, προκειμένου να αφιερώσει τη ζωή της στην ευαισθητοποίηση των νέων σχετικά με τα εγκλήματα των εθνικοσοσιαλιστών. Η Φρίντλεντερ πέρασε ένα μέρος των χρόνων του πολέμου κρυμμένη στο Βερολίνο προτού μεταφερθεί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Τερέζιενσταντ το 1944, όπου έγινε μάρτυρας του Ολοκαυτώματος.

Η Μάργκοτ Φριντλέντερ γεννήθηκε σε εβραϊκή οικογένεια του Βερολίνου το 1921. Η μητέρα και ο αδελφός της δολοφονήθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς και η ίδια συνελήφθη και εστάλη στο στρατόπεδο του Τερέζιενσταντ (Τερεζίν της Τσεχίας). Τελικά επέζησε, όπως και ο μελλοντικός σύζυγός της, με τον οποίο πήγε αργότερα στις ΗΠΑ.

Το 2010, σε ηλικία 88 ετών, η Φριντλέντερ επέστρεψε στην Γερμανία και αφιερώθηκε στην ενημέρωση των νέων, ειδικά στο πλαίσιο σχολικού προγράμματος για την ιστορική μνήμη που έφερε το όνομά της: «Η αποστολή μου είναι να λέω “να είστε άνθρωποι”. Είμαστε όλοι το ίδιο. Δεν υπάρχει χριστιανικό, εβραϊκό, μουσουλμανικό αίμα. Υπάρχει μόνο ανθρώπινο αίμα», έλεγε συχνά. Επισκέφθηκε αμέτρητα σχολεία και ενεθάρρυνε νέους και ηλικιωμένους «να μην επιτρέψουν να ξανασυμβεί αυτό που συνέβη τότε».

Τα λόγια της, «να είστε άνθρωποι», συγκίνησαν εκατομμύρια ανθρώπους σε όλον τον κόσμο. «Μέχρι το τέλος, προέτρεπε για την υπεράσπιση της δημοκρατίας – η μνήμη από μόνη της δεν είναι αρκετή», αναφέρει το Ίδρυμα Μάργκοτ Φριντλέντερ σε ανακοίνωσή του.

«Όλοι το ήξεραν και κοίταζαν αλλού»

Μετά την επιστροφή της στη Γερμανία, η Friedländer έδωσε πολυάριθμες ομιλίες και επισκέφθηκε πολλά γερμανικά σχολεία για να συνομιλήσει με παιδιά και νέους.

«Συχνά αναρωτιέμαι αν η επιστροφή εδώ ήταν το σωστό», είπε ο Φρίντλεντερ στο ντοκιμαντέρ «A Long Way Home», ένα ντοκιμαντέρ του 2010.

Δεν είχε μετανιώσει που επέστρεψε στο Βερολίνο, παρότι φίλοι και συγγενείς στις ΗΠΑ προσπάθησαν να τη μεταπείσουν. «Δεν θα μπορούσα να φανταστώ ποτέ ότι θα γύριζα πίσω σε αυτά τα γουρούνια», έλεγε χαρακτηριστικά η εξαδέλφη της στο ντοκιμαντέρ για την Μάργκοτ Φριντλέντερ. «Επέστρεψα για να μιλήσω μαζί σας και να σας απλώσω το χέρι. Επειδή ήθελα να είστε οι αυτόπτες μάρτυρες της εποχής που δεν μπορούμε πια να είμαστε εμείς», απαντούσε σε όποιον εξέφραζε την απορία του για την επιστροφή της στη Γερμανία.

Είχε παραδεχτεί μάλιστα, ότι ένιωθε άβολα συναισθήματα απέναντι σε ορισμένους Βερολινέζους: «Εξακολουθώ να είμαι πολύ επιφυλακτική απέναντι στους ανθρώπους της γενιάς μου που συναντώ εδώ. Ήταν αυτοί που επευφημούσαν τους Ναζί τότε. Και δεν έκαναν τίποτα για να σταματήσουν αυτό που συνέβαινε. Όλοι το γνώριζαν και κοίταζαν αλλού. Αν και επέστρεψα, είναι ακόμα κάτι που με επηρεάζει πολύ βαθιά».

Ο γάμος με άλλο επιζώντα του Ολοκαυτώματος

Η Φρίντλεντερ πέρασε 15 μήνες κρυμμένη στο Βερολίνο, προστατευόμενη από μη Εβραίους Γερμανούς. Δεν έμαθε για τους θανάτους της οικογένειάς της στο Άουσβιτς παρά πολύ αργότερα. Την άνοιξη του 1944, συνάντησε μια περίπολο των λεγόμενων «κλεφτών» — Εβραίων που αναγκάστηκαν να εντοπίσουν και να εκδώσουν άλλους Εβραίους για λογαριασμό των Ναζί SS.

Αυτό οδήγησε στη φυλάκισή της στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Τερέζιενσταντ, όπου κατάφερε να επιβιώσει μέχρι την πτώση του ναζιστικού καθεστώτος τον Μάιο του 1945. Μετά την απελευθέρωση, παντρεύτηκε έναν άντρα που ήταν επίσης στο στρατόπεδο και οι δυο τους έφυγαν για τις ΗΠΑ το 1946.

Ο σύζυγός της πέθανε το 1997, χωρίς να ξαναπατήσει το πόδι του στη Γερμανία. Σε συνέντευξή της είχε πει ότι οι αναμνήσεις των Γερμανών που βοήθησαν ήταν ένας σημαντικός παράγοντας στην απόφαση να επιστρέψει στο Βερολίνο.

«Και οι Γερμανοί ήταν άνθρωποι. Με έκρυβαν, μοιράζονταν το κρεβάτι και το φαγητό τους μαζί μου», είπε. «Υπήρχαν άνθρωποι που δεν έστρεφαν το βλέμμα τους, που έκαναν κάτι που θα μπορούσε να τους είχε κοστίσει το κεφάλι».

Τα τελευταία χρόνια, η Φρίντλεντερ τιμήθηκε με πολλές κρατικές διακρίσεις ως εξέχουσα φωνή μνήμης. Ίδρυσε επίσης το Ίδρυμα Μάργκοτ Φρίντλεντερ το 2023.

«Η Μάργκοτ Φριντλέντερ δώρισε στη χώρα μας τη συμφιλίωση – παρόλα όσα της έκαναν οι Γερμανοί όταν ήταν νέα», δήλωσε ο ομοσπονδιακός πρόεδρος Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ για τον θάνατό της, ενώ η πρόεδρος της Bundestag Γιούλια Κλέκνερ έκανε λόγο για «μια γενναιόδωρη μάρτυρα που άγγιξε τους ανθρώπους με τη συμπόνοια της».

Ο καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς περιέγραψε την Μάργκοτ Φριντλέντερ ως «μια από τις ισχυρότερες φωνές της εποχής μας, για την ειρηνική συνύπαρξη, κατά του αντισημιτισμού και της λήθης». Μας εμπιστεύθηκε την ιστορία της, «είναι καθήκον και υποχρέωσή μας να τη συνεχίσουμε», πρόσθεσε ο καγκελάριος.