Η ενεργειακή και κλιματική κρίση και η ανάγκη για βιώσιμη ανάπτυξη έχουν ήδη αρχίσει να αλλάζουν τη φυσιογνωμία του ελληνικού τουρισμού. Οι μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες, αλλά και τα μικρά τουριστικά καταλύματα, καλούνται να επανεξετάσουν τον λειτουργικό τους σχεδιασμό, να μειώσουν το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα και να επενδύσουν σε έξυπνες τεχνολογίες και πρακτικές ενεργειακής αναβάθμισης.

Το κέρδος δεν είναι μόνο το περιβάλλον και η ενεργειακή αποδοτικότητα. Η μείωση των λειτουργικών εξόδων, η αναβάθμιση των υποδομών και η προσέλκυση ταξιδιωτών με περιβαλλοντική συνείδηση συνιστούν έναν νέο, βιώσιμο οικονομικό μοντέλο. Ένα μοντέλο που δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τις μαζικές αφίξεις, αλλά ενισχύει τη συνολική ανθεκτικότητα του τουριστικού κλάδου, ειδικά σε περιόδους κρίσεων ή ενεργειακών αναταράξεων.

Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και η Ομάδα ερευνών κτιριακού περιβάλλοντος έχoυν ενεργό ρόλο σε αυτή τη μεταστροφή, καθώς πραγματοποιούν μελέτες και αναλύσεις που αναδεικνύουν το πώς μπορούν να μεταμορφωθούν οι υπάρχουσες κτιριακές υποδομές σε πράσινα, αποδοτικά και οικονομικά κτίρια.

Όπως εξηγεί ο ερευνητής του ΕΚΠΑ, δρ. Βασίλης Ντούρος, Φυσικός Δομημένου Περιβάλλοντος, μιλώντας στο Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, η μετάβαση σε έναν πιο πράσινο τουρισμό δεν είναι μόνο υποχρέωση απέναντι στο περιβάλλον αλλά και οικονομική ευκαιρία. «Σήμερα, η τεχνολογία επιτρέπει να μειώσουμε την ενεργειακή κατανάλωση σε ένα ξενοδοχείο κατά 72% (κάτω από 120 κιλοβατώρες ανά τετραγωνικό μέτρο το χρόνο, σύμφωνα με το πρότυπο του παθητικού κτιρίου, από τις 430 που είναι ο μέσος όρος τώρα).

Αυτό είναι ένα εντυπωσιακό ποσοστό, που δείχνει πόσο μεγάλη διαφορά μπορούν να κάνουν οι στοχευμένες παρεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης, ειδικά όταν περιλαμβάνουν βελτίωση του κελύφους του κτιρίου, νέα συστήματα θέρμανσης/ψύξης, αερισμού και «έξυπνη» διαχείριση ενέργειας. Με την ονομαστική τιμή της κιλοβατώρας στα 0,10 ευρώ, αυτό σημαίνει εξοικονόμηση περίπου 30 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο το χρόνο, το οποίο είναι ένα σημαντικό ποσό για μεγάλες μονάδες».

«Όπως δείχνουν τα πιο πρόσφατα στοιχεία από επιστημονικές μελέτες και τεχνικούς φορείς, το μεγαλύτερο μέρος του ανθρακικού αποτυπώματος στα ξενοδοχεία προέρχεται από την ψύξη και τον φωτισμό, κάτι που σημαίνει πως εκεί πρέπει να εστιάσουν οι πρώτες παρεμβάσεις. Στον φωτισμό, η λύση είναι σχετικά απλή και οικονομική: η αντικατάσταση των λαμπτήρων με LED, η χρήση αισθητήρων κίνησης και φωτεινότητας, καθώς και ο προγραμματισμός του φωτισμού, μπορούν να επιφέρουν άμεσα αποτελέσματα. Όμως, στην ψύξη και τη θέρμανση -που μαζί αντιστοιχούν σχεδόν στο 50% της ετήσιας ενεργειακής κατανάλωσης ενός καταλύματος- απαιτούνται πιο στοχευμένες και δομικές παρεμβάσεις. Η ενίσχυση του κελύφους του κτιρίου, δηλαδή η σωστή θερμομόνωση και η αποφυγή των θερμογεφυρών, μπορεί να μειώσει θεαματικά τις ανάγκες για ενέργεια», επισημαίνει ο κ.Ντούρος. 

Προτεραιότητα για τον ξενοδοχειακό κλάδο η πράσινη μετάβαση

Η προστασία του περιβάλλοντος γίνεται προτεραιότητα για τα ελληνικά ξενοδοχεία, που επενδύουν σε «πράσινες» λύσεις για να μειώσουν κατανάλωση νερού και ενέργειας αλλά και για να παραμείνουν ανταγωνιστικά σε διεθνές επίπεδο, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Κωνσταντίνος Μαρινάκος Αντιπρόεδρος Γ’ της ΠΟΞ (Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ξενοδόχων) και Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Διοίκησης Τουρισμού του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής.

Ο ίδιος σημειώνει ότι το 2024, οι συνολικές επενδύσεις στον ξενοδοχειακό κλάδο ξεπέρασαν το 1 δισ. ευρώ, με σχεδόν το 20% να κατευθύνεται σε έργα ενεργειακής απόδοσης, όπως φωτοβολταϊκά, αντλίες θερμότητας και «έξυπνα» συστήματα. Ωστόσο, μόνο το 32% των ξενοδοχείων παρακολουθεί συστηματικά την κατανάλωση νερού και μόλις το 25% εφαρμόζει ανακύκλωση. Η κλιματική κρίση και οι περιορισμένοι φυσικοί πόροι, ειδικά στα νησιά, καθιστούν τη βιωσιμότητα επιτακτική ανάγκη. Για την επίτευξη αυτής της μετάβασης πιο δυναμικά, υπάρχουν Ευρωπαϊκά και εθνικά χρηματοδοτικά εργαλεία αλλά και άλλες πηγές χρηματοδότησης.

Σύμφωνα μάλιστα με το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος ένα σημαντικό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση, είναι ένα νέο σύστημα κατάταξης των ξενοδοχείων με βάση τις περιβαλλοντικές τους επιδόσεις που σχεδιάζεται από το ΞΕΕ (Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος) σε συνεργασία με το ΤΕΕ (Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος) και το υπουργείο Τουρισμού.

Η ερευνητική ομάδα του ΕΚΠΑ και το παράδειγμα της φοιτητικής Εστίας

Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών δεν περιορίζεται στην ακαδημαϊκή σκέψη αλλά δρα, πειραματίζεται και προσφέρει λύσεις. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα είναι το ευρωπαϊκό έργο ProGETonE, με επιστημονική υπεύθυνη για το ΕΚΠΑ την καθηγήτρια Μαργαρίτα Νίκη Ασημακοπούλου, που έχει ως στόχο τη ριζική ανακαίνιση της Εστίας του ΕΚΠΑ. «Η Εστία, όπως και πολλά ξενοδοχεία, είναι ένα κτίριο συνεχούς λειτουργίας, με υψηλές ανάγκες σε ζεστό νερό, κλιματισμό, φωτισμό και υπηρεσίες. Οι προκλήσεις της είναι περίπου ίδιες με αυτές μιας ξενοδοχειακής μονάδας: υψηλή κατανάλωση ενέργειας, ανάγκη για άνεση και ασφάλεια, και πίεση για μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος», τονίζει ο κ.Ντούρος και εξηγεί: «Με την ολοκλήρωση της ανακαίνισης της Εστίας, η κατανάλωση της ενέργειας θα είναι σχεδόν μηδενική, το κτίριο θα είναι ενισχυμένο αντισεισμικά και επιπλέον η αρχιτεκτονική αναβάθμιση θα παρέχει έναν χώρο που συνδυάζει λειτουργικότητα, ομορφιά και κοινωνική συμπερίληψη. Μέσα από τέτοιες πρωτοβουλίες, το ΕΚΠΑ δεν παρέχει μόνο εκπαίδευση και έρευνα αλλά ηγείται της αλλαγής, δείχνοντας πώς οι υπάρχοντες χώροι διαμονής μπορούν να γίνουν πράσινοι, ασφαλείς και ανθρώπινοι».

«Η αναβάθμιση του κτιριακού μας αποθέματος αποτελεί για εμάς μια πρόκληση τόσο στον τομέα της έρευνας όσο και στην εκπαίδευση των νέων επιστημόνων ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν σε ένα από τα πιο σημαντικά θέματα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης, την κλιματική αλλαγή», υπογραμμίζει η Μαργαρίτα Ασημακοπούλου καθηγήτρια Φυσικής ΕΚΠΑ.

«Η ορθολογική χρήση ενέργειας αλλά και η καλλιέργεια της περιβαλλοντικής συνείδησης είναι δύο ουσιαστικοί παράγοντες. Διότι, ειδικά τα ξενοδοχεία προχωρούν συχνότερα σε ανακαινίσεις και εκσυγχρονίζονται ενώ οι νεότερες μονάδες που κατασκευάζονται υιοθετούν καλές πρακτικές, σύμφωνα με όσα προβλέπει και ο κανονισμός ενεργειακής κατανάλωσης, όπως πχ η χρήση φωτοβολταϊκών. Ωστόσο, στον τουρισμό χρειάζεται να “εκπαιδευτεί” και ο ίδιος ο χρήστης -εν προκειμένω ο επισκέπτης- καθώς πρέπει να προσαρμόζει τις απαιτήσεις του στη φέρουσα ικανότητα του προορισμού», σημειώνει η κ.Ασημακοπούλου.

Η κλιματική αλλαγή δημιουργεί την ανάγκη για προσαρμογή

Η κλιματική αλλαγή δεν είναι πλέον μια μελλοντική πρόβλεψη αλλά μια πραγματικότητα. Για το τουριστικό προϊόν της Ελλάδας, η πρόκληση είναι ιδιαίτερα σύνθετη, καθώς ο τουρισμός εξαρτάται άμεσα από το κλίμα, τη φύση και την ποιότητα των υποδομών.

«Σε πολλές περιοχές, η αύξηση των θερμοκρασιών και οι συχνοί καύσωνες μπορεί να καταστήσουν τις καλοκαιρινές εποχές δυσάρεστες, μειώνοντας την ελκυστικότητα παραδοσιακών προορισμών. Ωστόσο, σε άλλες περιοχές, η παράταση της ζεστής εποχής μπορεί να επεκτείνει την τουριστική περίοδο και να δημιουργήσει νέες ευκαιρίες, ιδίως σε ορεινούς προορισμούς.

Όσον αφορά όμως το κλασικό δίπτυχο «Ήλιος-Θάλασσα», η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο κρίσιμη, με τις θερμοκρασίες να ξεπερνούν συχνά τους 40°C, τα θαλάσσια οικοσυστήματα και τις παραλίες να απειλούνται από την άνοδο της στάθμης και της θερμοκρασίας της θάλασσας, και τις κτιριακές υποδομές να πληρώνουν υψηλό τίμημα για να προσφέρουν άνεση και ασφάλεια», υπογραμμίζει ο κ.Ντούρος.

Πολλά από αυτά τα κτίρια είναι παλαιά ξενοδοχεία, κυρίως στις θερμότερες περιοχές της χώρας, με χαμηλή ενεργειακή απόδοση (κατηγορίες Γ και κάτω), χωρίς θερμομόνωση, και λειτουργούν με υψηλό κόστος και μεγάλο περιβαλλοντικό αποτύπωμα, σημειώνει.

Τα καλά νέα, όπως αναφέρει ο κ. Ντούρος, είναι ότι η αλλαγή έχει ήδη ξεκινήσει. Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, η κατανάλωση ενέργειας σε νέα ή ριζικά ανακαινισμένα κτίρια προσωρινής διαμονής έχει μειωθεί σημαντικά. Στις θερμότερες περιοχές, για παράδειγμα, έχει πέσει σχεδόν 50%. Επιπλέον, η ηλιακή ενέργεια συμμετέχει ήδη κατά 35% στις ενεργειακές ανάγκες αυτών των κτιρίων, δείχνοντας μια σαφή τάση υιοθέτησης των ΑΠΕ.

«Αυτός ο ρυθμός ωστόσο, πρέπει να επιταχυνθεί. Δεν έχουμε περιθώριο για αναβολές. Οι στόχοι της ΕΕ για μείωση εκπομπών έως το 2030 και για κλιματική ουδετερότητα έως το 2050 είναι επιστημονικά τεκμηριωμένοι. Κάθε χρόνος καθυστέρησης αυξάνει το κόστος, μειώνει την ανθεκτικότητα των τουριστικών περιοχών και θέτει σε κίνδυνο την ανταγωνιστικότητα της χώρας μας, τονίζει ο ίδιος και προσθέτει: «Προς αυτή την κατεύθυνση, χρηματοδοτικά εργαλεία που προσφέρονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα από τα υπουργεία Τουρισμού και Περιβάλλοντος, την ΕΕ κτλ, προσφέρουν σημαντική στήριξη. Στοχεύουν τόσο στην επέκταση της τουριστικής περιόδου (ιδίως σε ορεινές περιοχές), όσο και στη μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος των καταλυμάτων. Η πρόκληση είναι μεγάλη, αλλά η λύση είναι εφικτή, αρκεί να δράσουμε τώρα όπως λέει και το πιο γνωστό σλόγκαν για την κλιματική δράση».