Μια πρωτοποριακή μελέτη από το Πρόγραμμα Αρχαίας Φαρμακολογίας του Πανεπιστημίου Γέιλ αποκαλύπτει ότι ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Καλιγούλας, διαβόητος για τη σκληρότητα και την ασταθή συμπεριφορά του, κατείχε εξελιγμένες γνώσεις για τα φαρμακευτικά φυτά και την αρχαία φαρμακολογία.

Η έρευνα, που δημοσιεύτηκε στα Πρακτικά της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών , αμφισβητεί μακροχρόνιες υποθέσεις για τον διαβόητο ηγεμόνα, καταδεικνύοντας τη βαθιά κατανόησή του για τις θεραπείες με ελλέβορο, με τις πρώτες αναφορές από την αρχαία Ελλάδα. Ο ελλέβορος χρησιμοποιήθηκε από την αρχαιότητα για τις θεραπευτικές του ιδιότητες, ωστόσο χρειάζεται προσοχή γιατί είναι καυστικός και δηλητηριώδης, λόγω των τοξικών στοιχείων που περιέχονται στο φυτό. Ο Διοσκουρίδης αναφέρεται στο φυτό ως «ἐλλέβορος μέλας» και ότι δρας ως φάρμακο κατά της μανίας κι ως αντικαταθλιπτικό.

Η μελέτη, με επικεφαλής τον ερευνητή Άντριου Κοχ και τον αναπληρωτή καθηγητή Τρέβορ Λουκ, εξέτασε μια σύντομη ιστορία που κατέγραψε ο ιστορικός Σουητώνιος σχετικά με τη συνάντηση του Καλιγούλα με έναν Ρωμαίο γερουσιαστή που αναζητούσε ιατρική περίθαλψη. Η ανάλυσή τους αποκαλύπτει ότι πίσω από τη φήμη του αυτοκράτορα για την τρέλα του κρυβόταν μια εκπληκτικά ολοκληρωμένη κατανόηση της αρχαίας ιατρικής, ιδιαίτερα των θεραπευτικών χρήσεων του ανθοφόρου φυτού ελλέβορος.

Η έρευνα του Γέιλ επικεντρώνεται σε μια ιστορία που αναφέρθηκε αρχικά από τον Σουητώνιο στο βιβλίο του «Δώδεκα Καισάρες», όπου ένας ανώνυμος Ρωμαίος γερουσιαστής πραιτοριανού βαθμού αναζήτησε ιατρική περίθαλψη στην ελληνική λουτρόπολη της Αντίκυρας. Αυτή η μικρή πόλη-λιμάνι στον Κορινθιακό Κόλπο είχε αποκτήσει φήμη σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία για τις εξειδικευμένες θεραπείες της για τον ελλέβορο , οι οποίες πιστεύεται ότι θεράπευαν την επιληψία, τις ψυχικές ασθένειες και διάφορες άλλες παθήσεις.

Όταν ο γερουσιαστής ζήτησε παράταση της ιατρικής του άδειας, η απάντηση του Καλιγούλα ήταν σκληρή και αποκαλυπτική. Ο αυτοκράτορας διέταξε την εκτέλεση του γερουσιαστή, λέγοντας αστειευόμενος ότι «η αιματοχυσία ήταν απαραίτητη για κάποιον που ο ελλέβορος δεν είχε ωφεληθεί σε όλο αυτό το διάστημα». Ενώ αυτή η ιστορία έχει από καιρό αναφερθεί ως απόδειξη της ιδιότροπης σκληρότητας του Καλιγούλα, οι ερευνητές του Γέιλ υποστηρίζουν ότι καταδεικνύει κάτι πολύ πιο σημαντικό: τη λεπτομερή γνώση του αυτοκράτορα για τις αρχαίες ιατρικές πρακτικές.

«Η έρευνά μας υποδηλώνει ότι η Αντίκυρα Βοιωτίας λειτουργούσε ως ένα είδος κλινικής του ρωμαϊκού κόσμου — ένα μέρος όπου εύποροι και επιδραστικοί Ρωμαίοι την επισκέπτονταν για ιατρικές θεραπείες που δεν ήταν ευρέως διαθέσιμες αλλού», εξήγησε ο Andrew Koh, κύριος ερευνητής του Προγράμματος Αρχαίας Φαρμακολογίας του Yale. «Παρέχει επίσης στοιχεία ότι ο Καλιγούλας, αν και τύραννος, ήταν πιο γνώστης της ιατρικής από ό,τι είχε γίνει προηγουμένως κατανοητό», παραθέτει ανακοίνωση του Yale .

Αρχαία κείμενα περιγράφουν δύο ποικιλίες ελλέβορου που χρησιμοποιούνταν στη ρωμαϊκή ιατρική : τον λευκό ελλέβορο για τη θεραπεία παθήσεων του κεφαλιού και τον μαύρο ελλέβορο για τον καθαρισμό των εντέρων. Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι ο ελλέβορος δεν αναπτυσσόταν σε επαρκείς ποσότητες γύρω από την ίδια την Αντίκυρα, με τα πλησιέστερα μεγάλα αποθέματα να βρίσκονται σε υψόμετρο πολλών μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας στις νότιες πλαγιές του Ελικώνα.

Τα προσωπικά ιατρικά ενδιαφέροντα του αυτοκράτορα
Η μελέτη αποκαλύπτει ότι οι ιατρικές γνώσεις του Καλιγούλα πιθανότατα προέρχονταν από προσωπική ανάγκη και όχι από απλό ακαδημαϊκό ενδιαφέρον. Ιστορικές πηγές δείχνουν ότι ο αυτοκράτορας υπέφερε από επιληψία, αϋπνία και ψυχική δυσφορία – ακριβώς τις παθήσεις που οι αρχαίοι γιατροί πίστευαν ότι μπορούσε να θεραπεύσει ο ελλέβορος. Αυτή η προσωπική σύνδεση με τις παθήσεις που λένε ότι θεράπευε ο ελλέβορος μπορεί να τον παρακίνησε να μελετήσει λεπτομερώς τις ιδιότητες και τις εφαρμογές του φυτού.

Ο φιλόσοφος Φίλωνας της Αλεξάνδρειας , ένας από τους πιο εξέχοντες επικριτές του Καλιγούλα, σχολίασε πώς ο αυτοκράτορας «διαστρέβλωσε την ιατρική τέχνη του Απόλλωνα για κακόβουλους σκοπούς», υποδηλώνοντας ότι ακόμη και οι επικριτές του αναγνώρισαν τη φαρμακολογική του εμπειρία. Αυτή η παρατήρηση αποκτά νέα σημασία όταν εξετάζεται παράλληλα με τα ευρήματα του Γέιλ, καθώς δείχνει ότι οι ιατρικές γνώσεις του Καλιγούλα ήταν αρκετά σημαντικές ώστε να γίνουν αντιληπτές από τους σύγχρονους διανοούμενους.

Η μελέτη ρίχνει επίσης φως στο ευρύτερο φαινόμενο του ιατρικού τουρισμού στον αρχαίο κόσμο. Η ρωμαϊκή ελίτ ταξίδευε τακτικά σε εξειδικευμένα κέντρα θεραπείας όπως η Αντίκυρα, όπως ακριβώς οι πλούσιοι άνθρωποι σήμερα θα επισκέπτονταν φημισμένα ιατρικά ιδρύματα. Αυτό το μοτίβο αναζήτησης θεραπειών αιχμής στο εξωτερικό καταδεικνύει την πολυπλοκότητα των ρωμαϊκών ιατρικών δικτύων και την ενσωμάτωση της ελληνικής ιατρικής γνώσης στην αυτοκρατορία.

Οι ερευνητές του Γέιλ διεξάγουν τώρα φυτοχημική ανάλυση δειγμάτων ελλέβορου που συλλέχθηκαν από το ελληνικό τοπίο για να ελέγξουν την αποτελεσματικότητά τους και τις βιοχημικές αλληλεπιδράσεις τους.

Η μελέτη υπογραμμίζει επίσης τη σημασία της αρχαίας ιατρικής γνώσης και τη δυνητική της σημασία για τη σύγχρονη ιατρική. Καθώς οι ερευνητές συνεχίζουν να διερευνούν τις παραδοσιακές θεραπείες για νέες θεραπευτικές εφαρμογές, η κατανόηση του ιστορικού πλαισίου και των αρχικών χρήσεων των αρχαίων θεραπειών καθίσταται ολοένα και πιο πολύτιμη για τη σύγχρονη ιατρική έρευνα.