Στα Δυτικά Βαλκάνια, οι καταναλωτές αντιδρούν στην ακρίβεια με μποϊκοτάζ σε σούπερ μάρκετ, ξεκινώντας από την Κροατία και επεκτεινόμενοι σε χώρες όπως η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο και η Βόρεια Μακεδονία. Η κινητοποίηση, που υποστηρίζεται από οργανώσεις καταναλωτών και πολιτικά κόμματα, έχει ως στόχο να διαμαρτυρηθεί για τις αυξανόμενες τιμές και τη δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι πολίτες.

Οι οικονομολόγοι συνδέουν τις αυξήσεις με την αύξηση της εγχώριας ζήτησης και τις περιορισμένες προσφορές, ενώ οι παραγωγοί δυσκολεύονται να ανταγωνιστούν τις μεγάλες αλυσίδες. Παρά τις εκκλήσεις για μποϊκοτάζ, η αντίδραση ποικίλλει ανάλογα με τη χώρα, με κάποιες να μην έχουν οργανωμένες κινητοποιήσεις.

Διαβάστε αναλυτικά παρακάτω:

Άρχισε στα τέλη Ιανουαρίου από την Κροατία όπου τις περασμένες εβδομάδες, πραγματοποιήθηκε στη χώρα σημαντικός αριθμός μποϊκοτάζ σε σούπερ μάρκετ, καθώς πολίτες εξέφρασαν την απογοήτευσή τους για την ακρίβεια. 

Το μποϊκοτάζ των καταστημάτων άρχισε μια ομάδα του Facebook με την ονομασία «Αλό, Επιθεωρητή» («Halo, inspektore» στα κροατικά). Η κίνηση υποστηρίχθηκε από οργανώσεις προστασίας των καταναλωτών, εργατικά συνδικάτα, πολιτικά κόμματα, ακόμα και τον υπουργό Οικονομίας.

«Σήμερα μποϊκοτάρουμε ξανά τα πάντα, από σούπερ μάρκετ μέχρι φαρμακεία, αρτοποιεία, καφέ και εστιατόρια. Να μην μπούμε σε κανένα κατάστημα ούτε να μισθώσουμε οποιαδήποτε υπηρεσία», δήλωσε ο Γιόζιπ Κέλεμεν, σύμβουλος μιας από τις Ενώσεις Καταναλωτών που διοργάνωσαν το μποϊκοτάζ «Halo, inspektore».

Ο Κέλεμαν έκανε τη δήλωση αυτή πριν από τον τρίτο γύρο των κροατικών μποϊκοτάζ στις 7 Φεβρουαρίου. Η πρωτοβουλία άρχισε με μηνύματα που κυκλοφόρησαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και καλούσαν τους πολίτες να απόσχουν από κάθε αγορά. Έκτοτε η κίνηση επεκτάθηκε στην περιοχή των Βαλκανίων μέχρι τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο, τη Βόρεια Μακεδονία, τη Βουλγαρία και τη Σερβία.

Λιγότερο ψωμί στο καλάθι

Το πρόβλημα αφορά καταναλωτές και παραγωγούς. Από τη μια πλευρά οι υψηλές τιμές δυσκολεύουν πολλούς καταναλωτές να τα φέρουν βόλτα, από την άλλη τοπικοί παραγωγοί λένε πως δεν μπορούν να ανταγωνιστούν τις μεγάλες αλυσίδες επειδή οι εισαγωγές είναι φθηνότερες και οι τιμές που πληρώνουν στους ίδιους δεν καλύπτουν τα κόστη παραγωγής.

Οικονομολόγοι εξηγούν το νέο κύμα αυξήσεων των τιμών στην Κροατία επικαλούμενοι, από τη μια μεριά, την ισχυρή αύξηση της προσωπικής κατανάλωσης και της συνολικής εγχώριας ζήτησης και, από την άλλη, την περιορισμένη αύξηση της προσφοράς. Μεγάλο μέρος της αύξησης της ζήτησης δημιουργείται από το κράτος λόγω της μεγάλης εισροής ευρωπαϊκών κεφαλαίων, κεφαλαίων σύγκλισης και κεφαλαίων για την ανάκαμψη από την πανδημία.

Το κόστος ζωής αυξάνεται σε όλη την ΕΕ, καθώς οι μισθοί δεν συμβαδίζουν με τις αυξανόμενες τιμές των τροφίμων.

Διάδοση των μποϊκοτάζ

Οι καταναλωτές στις υποψήφιες για ένταξη στην ΕΕ χώρες Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Σερβία, Βόρεια Μακεδονία και Μαυροβούνιο χρησιμοποίησαν επίσης το μποϊκοτάζ για να διαμαρτυρηθούν.

Οι πολίτες στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη αισθάνονται όλο και περισσότερο την πίεση από την αύξηση των τιμών, -το βιοτικό επίπεδο πέφτει, καθώς οι μισθοί δεν συμβαδίζουν με το αυξανόμενο κόστος ζωής. Για να ανατρέψει αυτή την τάση, η ανεπίσημη οργάνωση «Bojcot u BiH» (BiH είναι τα αρχικά της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης) έκανε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έκκληση για μποϊκοτάζ στις 7 και 8 Φεβρουαρίου των μεγάλων αλυσίδων λιανικής. Ο τζίρος τους μειώθηκε και τις δύο αυτές ημέρες.

Στις 31 Ιανουαρίου και στις 7 Φεβρουαρίου τα σούπερ μάρκετ στη Βόρεια Μακεδονία ήταν μισοάδεια, καθώς οι άνθρωποι έκαναν τα ψώνια τους στις λαϊκές αγορές και τα καταστήματα της γειτονιάς ή δεν ψώνιζαν καθόλου. Οι πολίτες υποστήριξαν την εκστρατεία, αν και εξέφραζαν αμφιβολίες για το αν το μποϊκοτάζ μιας ημέρας μπορεί να λύσει προβλήματα, υπογραμμίζοντας ότι οι τιμές ανεβαίνουν συνεχώς ενώ οι μισθοί παραμένουν στάσιμοι. Πριν από το μποϊκοτάζ, μερικά καταστήματα λιανικής ανακοίνωσαν εκπτώσεις και οφέλη για τους καταναλωτές, ενώ επέρριψαν στους προμηθευτές τους την ευθύνη για τις αυξήσεις των τιμών.

Η σερβική οργάνωση καταναλωτών «Efektiva» κάλεσε τους καταναλωτές σε μονοήμερο μποϊκοτάζ των αλυσίδων λιανικής στις 31 Ιανουαρίου, υπενθυμίζοντας ότι τον περασμένο Οκτώβριο η Επιτροπή Προστασίας του Ανταγωνισμού άρχισε διαδικασίες σε βάρος τεσσάρων αλυσίδων λιανικής με υποψίες για αυθαίρετο καθορισμό τιμών. Ανακοίνωσε επίσης νέο μποϊκοτάζ με το μότο «Θέλετε να σας ληστεύουν ή όχι;». Από τις 10 Φεβρουαρίου, πέντε μεγάλες αλυσίδες λιανικής επρόκειτο να αποτελέσουν στόχους μποϊκοτάζ για πέντε ημέρες.

Μποϊκοτάζ έγιναν στο γειτονικό Μαυροβούνιο στις 31 Ιανουαρίου, καθώς και στις 7-8 Φεβρουαρίου. «Καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες άνευ προηγουμένου αυξήσεων στις τιμές βασικών προϊόντων, ενώ οι ιδιοκτήτες μεγάλων αλυσίδων συσσωρεύουν κέρδη σε βάρος του λαού. Είναι καιρός να πούμε: φτάνει πια!», έγραψε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης η οργάνωση «Alternative Montenegro».

Η δράση υποστηρίχθηκε από τον πρωθυπουργό Μιλόικο Σπάγιτς, μερικές μη κυβερνητικές οργανώσεις και συνδικάτα, ενώ αντιτάχθηκαν σ’ αυτή το Εμπορικό Επιμελητήριο και η Ένωση Καταναλωτών Μαυροβουνίου.

Η ιδέα διαδίδεται και στη Βουλγαρία, όπου τέσσερις οργανώσεις κάλεσαν σήμερα σε μποϊκοτάζ των αλυσίδων λιανικής και των παντοπωλείων, σύμφωνα με τον Βελιζάρ Έντσεφ, συντονιστή της πρωτοβουλίας και πρώην πρεσβευτή της Βουλγαρίας στην Κροατία.

Μέχρι στιγμής η κίνηση αυτή δεν έχει επηρεάσει την Αλβανία και τη Σλοβενία, ενώ οι Ρουμάνοι αμφιταλαντεύονται.

Οι Ρουμάνοι κλήθηκαν από μερικούς πολιτικούς να μποϊκοτάρουν για μια ημέρα τα σούπερ μάρκετ, με το επιχείρημα ότι δεν πωλούν ρουμανικά προϊόντα. Αντιθέτως ο υπουργός Γεωργίας Φλορίν-Ιονούτ Μπαρμπού δήλωσε πως πιστεύει ότι ένα τέτοιο μποϊκοτάζ θα σήμαινε «τη χρεοκοπία των ρουμανικών εταιρειών επεξεργασίας», καθώς 70% των προϊόντων στα καταστήματα λιανικής στη Ρουμανία παράγονται από ρουμανικές εταιρείες επεξεργασίας τροφίμων.

Δεν υπήρξε μποϊκοτάζ των σούπερ μάρκετ στην Αλβανία, παρά τις σποραδικές εκκλήσεις σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πέρυσι η κυβέρνηση αύξησε τους μισθούς των δημόσιων υπαλλήλων, αύξησε τις συντάξεις και φέτος μείωσε τις τιμές του ηλεκτρικού. Η αύξηση των μισθών και των συντάξεων δεν συνοδεύθηκε από σημαντική αύξηση των τιμών στα σούπερ μάρκετ.

Οργανωμένο μποϊκοτάζ δεν υπήρξε ούτε στα καταστήματα της Σλοβενίας, αν και οι υψηλές τιμές των τροφίμων είναι μείζον ζήτημα στη δημόσια συζήτηση. Σύμφωνα με τη Στατιστική Υπηρεσία, οι τιμές των τροφίμων και των μη αλκοολούχων ποτών σταθεροποιήθηκαν το 2024 έπειτα από μια περίοδο αυξήσεων. Εντούτοις τα εμπορικά κέντρα σε σλοβενικές πόλεις κατά μήκος των συνόρων με την Κροατία κατέγραψαν αύξηση της πελατείας τους στη διάρκεια του κροατικού μποϊκοτάζ. Καταναλωτές από την Κροατία λένε ότι τα τρόφιμα και τα προϊόντα καθαρισμού είναι πολύ πιο φθηνά στη Σλοβενία. Στο μεταξύ, Σλοβένοι καταναλωτές πηγαίνουν και πάλι όλο και συχνότερα γειτονική Ιταλία για φθηνότερες αγορές.