Τον Δεκέμβριο του 1963 ξεκίνησε ένα ριψοκίνδυνο πείραμα ύπνου από μαθητές στις ΗΠΑ.

Δύο έφηβοι από το Σαν Ντιέγκο αποφάσισαν να σπάσουν το ρεκόρ αϋπνίας καταγράφοντας τις συνέπειες που θα είχε αυτό στον ανθρώπινο οργανισμό.

Κατά τη διάρκεια των χριστουγεννιάτικων διακοπών, ο 17χρονος Ράντι Γκάρντερ και ο συμμαθητής του Μπρους Μακάλιστερ προσπαθούσαν να αποφασίσουν με τι θα καταπιαστούν για την τοπική μαθητική έκθεση επιστήμης, όταν ο Μακάλιστερ πρότεινε να εξετάσουν τα όρια της αϋπνίας.

Ο Ράντι συμφώνησε με την ιδέα του Μπρους και οι δύο φίλοι έριξαν νόμισμα για να μοιράσουν τους ρόλους του παρατηρητή και του πειραματόζωου. Προς μεγάλη χαρά του Μπρους, ο κλήρος της αϋπνίας έπεσε στον Ράντι που θα έπρεπε να σπάσει το προηγούμενο ρεκόρ των 260 ωρών (11 ημέρες παρά 4 ώρες).

«Αποφασίσαμε να εξερευνήσουμε τις συνέπειες και τις παρενέργειας της στέρησης του ύπνου στις πνευματικές δεξιότητες, την αντίληψη αλλά ακόμα και την επίδοση στο μπάσκετ – σε οτιδήποτε μας ερχόταν στο κεφάλι», λέει στο BBC ο Μπρους.

«Ήμασταν ηλίθιοι, νέοι ηλίθιοι. Kι εγώ θα έπρεπε να μείνω ξύπνιος για να τον παρακολουθώ – την τρίτη ημέρα ξύπνησα για να με βρω γερμένο πάνω σε έναν τοίχο, να προσπαθώ να σημειώσω κάτι σε αυτόν». 

Τα παιδιά ζήτησαν τότε τη βοήθεια ενός τρίτου φίλου τους, του Τζο Μαρτσιάνο, για να παρακολουθεί εναλλάξ με τον Μπρους τον Ράντι.

Καθώς το πείραμα των εφήβων είχε ήδη περάσει στην τέταρτη ημέρα, το εγχείρημα συγκέντρωσε το ενδιαφέρον του τοπικού Τύπου. Ο Γουίλιαμ Ντεμέντ, ερευνητής από το πανεπιστήμιο του Στάνφορντ διάβασε για αυτό σε κάποια εφημερίδα του Σαν Ντιέγκο και αμέσως προσφέρθηκε να συνεισφέρει με την επιστημονική του κατάρτιση στο πείραμα των μαθητών.

Ο Ντεμέντ, επίτιμος καθηγητής πια, ήταν τότε ένας απλώς ένας πτυχιούχος στην αρχή της καριέρας του.

«Πιθανότατα ήμουν ο μόνος άνθρωπος στον πλανήτη που είχε κάνει έρευνα γύρω από τον ύπνο εκείνη την εποχή», θυμάται ο Ντεμέντ.

Η παρουσία του Ντεμέντ καθησύχασε κάπως και τους γονείς του Ράντι που είχαν θορυβηθεί από τις «ανοησίες» του γιου τους. «Οι γονείς του ήταν πολύ ανήσυχοι για πιθανές μόνιμες συνέπειες από την παρατεταμένη αϋπνία. Τότε δεν ήταν ακόμα γνωστό αν μπορούσε να πεθάνει κανείς από βασανιστική έλλειψη ύπνου».

Ανάλογα πειράματα που έγιναν αργότερα πάνω σε γάτες, τις οποίες οι επιστήμονες κράτησαν ξύπνιες για 15 ημέρες, οδήγησαν στον θάνατο των πειραματόζωων – από το στρες και τις εσωτερικές εκκρίσεις του σώματος αλλά όχι «ακριβώς» από την αϋπνία.

Ο Μακάλιστερ απορρίπτει τα αποτελέσματα των μεταγενέστερων αυτών πειραμάτων, καθώς οι χημικές ουσίες που χρησιμοποιήθηκαν για να κρατήσουν τις γάτες ξύπνιες αλλοίωσαν τα αποτελέσματα.

«Ο Ράντι όμως πέρα από τις Coke που έπινε περιστασιακά για να κρατηθεί ξύπνιος, δεν πήρε ούτε Dexedrine, ούτε Benzedrine, ούτε τίποτα», συνεχίζει ο Ντεμέντ.

Οι μέρες περνούσαν αλλά ο Ράντι παρέμενε σχετικά ευδιάθετος και όχι ιδιαίτερα δυσλειτουργικός. Μετά το πρώτο μισό του πειράματος όμως, τα τεστ που του έκαναν κατέληγαν σε αλλόκοτα αποτελέσματα.

Ο Μακάλιστερ θυμάται τον Ράντι να παραπονιέται για ορισμένες «αθώες» οικιακές μυρωδιές που υπό κανονικές συνθήκες δεν θα τον ενοχλούσαν καθόλου.

«Μη με αναγκάζεται να το μυρίσω αυτό. Δεν αντέχω αυτή την μυρωδιά», αναφώνησε ουκ ολίγες φορές για διάφορες τροφές και αντικείμενα.

Παραδόξως ο Ράντι έγινε καλύτερος στο μπάσκετ όσο περνούσαν οι νύχτες, αν και αυτό ίσως οφειλόταν στο ότι έπαιζε πιο συχνά. Από την άλλη βέβαια η κόπωση συσσωρευόταν.

«Είχε εξαιρετική φυσική κατάσταση», λέει ο Ντεμέντ. «Ακολουθούσε στο μπάσκετ, το μπόουλινγκ και άλλες παρόμοιες δραστηριότητες».

Οι νύχτες ήταν πιο δύσκολες για όλους. Δεν είχαν τίποτα να κάνουν και υπέφεραν στην προσπάθειά τους να κρατήσουν τον Ράντι αλλά και τους εαυτούς τους ξύπνιους, έστω και με βάρδιες.

Καθώς το πείραμα συνεχιζόταν, τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης στράφηκαν στο πείραμα των παιδιών και για ένα μικρό διάστημα, η πειραματική αϋπνία του Ράντι έγινε το τρίτο πιο «καυτό» θέμα στα έντυπα της χώρας μετά τη δολοφονία του Κένεντι και την επίσκεψη των Beatles στις ΗΠΑ.

Αν και πολλά περιοδικά αντιμετώπισαν το εγχείρημα ως μια φάρσα, οι τρεις μαθητές εργάστηκαν συστηματικά και με μέθοδο, σημειώνει ο Ντεμέντ.

Διακόσιες εξήντα τέσσερις ώρες μετά και έχοντας σπάσει το προηγούμενο ρεκόρ, η ομάδα αποφάσισε πως είχε έρθει η ώρα ο Ράντι να πάει για ύπνο.

Όμως αντί να ξαπλώσει στο κρεβάτι του για να κοιμηθεί, ο Ράντι μεταφέρθηκε αμέσως σε ένα νοσοκομείο του πολεμικού ναυτικού όπου οι γιατροί παρακολούθησαν στενά την εγκεφαλική του δραστηριότητα.

Ο Μακάλιστερ θυμάται τι συνέβη μετά: «Ο Ράντι κοιμήθηκε για 14 ώρες σερί, αυτό δεν μας έκανε εντύπωση ώσπου ξύπνησε για να πάει στο μπάνιο». 

Την πρώτη νύχτα στο κρεβάτι, το ποσοστό του ύπνου REM (Rapid Eye Movement – ύπνος γρήγορων κινήσεων των ματιών που συνδέεται με τα όνειρα) είχε πολύ περισσότερη διάρκεια από τον μέσο όρο που είναι 90 με 120 λεπτά.

Το επόμενο βράδυ η εικόνα ήταν παρόμοια και χρειάστηκαν πολλές ημέρες για να κατέβει σε φυσιολογικά επίπεδα ο ύπνος REM.

Οι μετρήσεις έδειξαν ότι, αν και ο Ράντι παρέμεινε ξύπνιος όλο αυτό το διάστημα, τμήματα του εγκεφάλου του έπεφταν περιστασιακά για ύπνο ενώ τα υπόλοιπα παρέμεναν ενεργά.

Για το Ντεμέντ τα στοιχεία αυτά είναι ενδεικτικά της εξελικτικής πορείας του είδους. «Ο Ράντι δεν ήταν ο πρώτος άνθρωπος ή προ-άνθρωπος που αναγκάστηκε να μείνει ξύπνιος για περισσότερο από ένα βράδυ. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος εξελίχθηκε ώστε να κοιμάται τμηματικά για να αποκαθιστά ορισμένες περιοχές του. Αυτό έχει λογική και επίσης εξηγεί γιατί δεν συνέβη τίποτα χειρότερο στον Ράντι», εξηγεί.

Στον απόηχο του πειράματος πολλοί ήταν εκείνοι που επιχείρησαν να σπάσουν το ρεκόρ του Ράντι αλλά η επιτροπή των ρεκόρ Γκίνες σταμάτησε κάποια στιγμή να παρακολουθεί τις απόπειρες αυτές, καθώς θεωρούσε οι δοκιμές ήταν επικίνδυνες για την υγεία των συμμετεχόντων.

Στους μήνες που ακολούθησαν ο Ράντι δεν παρουσίασε καμία επιπλοκή αν και αργότερα ομολόγησε πως για χρόνια υπέφερε από… αϋπνίες.

Όταν όλα τελειώσαν και ο Ράντι συνήλθε, τα παιδιά παραχώρησαν μία συνέντευξη τύπου έξω από το σπίτι του 17χρονου, όπου ένα τεράστιο κοινό τους «βομβάρδισε» με ερωτήσεις.

Εκείνη την μέρα, το αγόρι που δεν κοιμήθηκε για 11 ημέρες και 25 λεπτά αντιμετώπισε φιλοσοφικά το ρεκόρ του που ακόμα κρατάει: «Ήταν απλώς το πνεύμα που επιβλήθηκε πάνω στην ύλη», είχε πει.