Με τη σύμφωνη γνώμη των παλατιανών, δύο αξιωματούχοι απεστάλησαν επειγόντως στο Μυστρά για να προσφέρουν το βασιλικό στέμμα.  Ο Κωνσταντίνος στέφθηκε στη Μητρόπολη του Μυστρά, στις 9 Ιανουαρίου 1449, στη συνέχεια δε επιβιβάστηκε σε καράβι της Καταλονίας με προορισμό την Κωνσταντινούπολη,
όπου έφθασε στις 12 Μαρτίου 1450.

Πρώτο μέλημα του νέου αυτοκράτορα ήταν να απονείμει το αξίωμα του Δεσπότη στους αδελφούς του Θωμά και Δημήτριο, ακολούθως δε αυτοί ορκίστηκαν ότι θα ενεργούσαν σύμφωνα με τα ζωτικά συμφέροντα της πατρίδος, η οποία κινδύνευε. Το 1451, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος απέστειλε τον Ανδρόνικο Βρυέννιο Λεονάρδο στη Βενετία και στη Ρώμη, προκειμένου να ζητήσει βοήθεια.

Η πόλη του Αγίου Μάρκου έδωσε πρόθυμα την άδεια στρατολόγησης τοξοτών από την Κρήτη ενώ ο Πάπας συνάρτησε τη συνδρομή του με το αίτημα της ένωσης των Εκκλησιών, κάτω από την πρωτοκαθεδρία του. Στο μεταξύ το 1451, απεβίωσε ο σουλτάνος Μουράτ Β’ στην Αδριανούπολη, κληρονόμος δε του οθωμανικού θρόνου ορίστηκε ο υιός του Μεχμέτ, 19 ετών. Μητέρα του ήταν μια σκλάβα τουρκάλα. Οι δύο πρεσβύτεροι αδελφοί του είχαν ήδη πεθάνει. Στο παρελθόν ο Μεχμέτ είχε αντικαταστήσει τον πατέρα του στην εξουσία, σε ηλικία 12 ετών.

Σύντομα όμως, ο Μουράτ υποχρεώθηκε να αναλάβει εκ νέου τα ηνία του κράτους για να δώσει το 1444 τη σημαντική μάχη εναντίον των χριστιανικών δυνάμεων στη Βάρνα. Μετά τη νίκη του αυτή ο σουλτάνος επέστρεψε πίσω στην Ανατολία για να επιδοθεί σε διάφορες πνευματικές ασχολίες. Όμως η κακή συμπεριφορά του Μεχμέτ ανάγκασε τον Μουράτ να επιστρέψει στην Αδριανούπολη το 1446, απέστειλε δε τον υιό του στη Μαγνησία, με πρόθεση να τον αποκληρώσει μελλοντικά.

Αλλά η μοίρα όρισε τον μέλλον διαφορετικά. Μετά το θάνατο του Μουράτ, ο βεζίρης Χαλίλ πασάς κάλεσε εσπευσμένα τον Μεχμέτ στην Αδριανούπολη, να του αναθέσει την αρχή.

Ο Μεχμέτ έσπευσε, ώστε να προλάβει τις κακές εξελίξεις. Μόλις δε έφθασε εκεί φρόντισε με τους μπράβους του να πνίξει τον μικρότερο αδελφό του Αχμέτ, μόλις 8 μηνών, εκμεταλλευόμενος την απουσία της τελευταίας συζύγου του σουλτάνου και μητέρας του Αχμέτ, η οποία είχε μεταβεί να συναντήσει αυτόν, ως το νέο σουλτάνο για να δηλώσει υποταγή.

Ο Μεχμέτ ενεργούσε πάντα με γνώμονα το συμφέρον του κράτους, αλλά ο ίδιος ήταν σκληρός, κρυψίνους και μέθυσος, όπως και όλα τα μέλη της οικογενείας του που ήθελαν να φαίνονται ενάρετοι μουσουλμάνοι.

Πρώτο μέλημα του σουλτάνου ήταν η εξασφάλιση της υποταγής των υπηκόων του.

Κατόπιν έσπευσε να ανανεώσει τις διεθνείς συνθήκες που είχαν υπογραφεί στο παρελθόν. Έτσι, τον Σεπτέμβριο του 1451, ο Μεχμέτ υποδέχθηκε εγκάρδια μια αποστολή της Βενετίας, ανανεώνοντας τη συνθήκη φιλίας που είχε υπογραφεί πριν 5 χρόνια. Στη συνέχεια υπέγραψε με τους εκπροσώπους του βοεβόδα Ιωάννη Ουνιάδη (Hunyadi Janos) ανακωχή διαρκείας 3 ετών με την Ουγγαρία.

Στους αντιπροσώπους του Μεγάλου Μαΐστρου της Ρόδου, του αυθέντη της Λέσβου και της κυβέρνησης της Χίου έδωσε υποσχέσεις φιλίας και καλής θέλησης.

Στα πλαίσια αυτά των σχέσεών του με τους γειτονικούς λαούς, δέχτηκε με εγκαρδιότητα και την αντιπροσωπεία του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου. Τότε ο Σουλτάνος ορκίστηκε στο Κοράνιο ότι θα σεβόταν την ακεραιότητα του βυζαντινού κράτους και έδωσε την υπόσχεση ότι θα κατέβαλε στο Βυζάντιο, 300.000 άσπρα, που αποτελούσαν τμήμα των φόρων των πόλεων του Κάτω Στρυμόνα.

Οι απεσταλμένοι του Κωνσταντίνου, είχαν ζητήσει αυτή την αποζημίωση για τα έξοδα του Ορχάν, απογόνου του Οσμάν ιδρυτού της δυναστείας και μακρινού εξάδελφου του σουλτάνου, ο οποίος είχε εγκατασταθεί στο Βυζάντιο.

Πολεμικές προπαρασκευές των Τούρκων

Οι φιλειρηνικές ενέργειες του νέου Σουλτάνου δεν ήταν ειλικρινείς. Τον ενδιέφερε μόνον να δημιουργήσει καλές εντυπώσεις στους γείτονές του και να κερδίσει χρόνο, προκειμένου να ασχοληθεί ανεμπόδιστα με την πολιορκία της Βασιλεύουσας, που αποτελούσε σκοπό της ζωής του.

Το φρούριο του Βοσπόρου: Το φθινόπωρο του 1451, ο νέος σουλτάνος εκστράτευσε εναντίον του εμίρη της Καρμανίας, που είχε επαναστατήσει. Κατά την επιστροφή του κινήθηκε προς το Βόσπορο, αντί των Δαρδανελίων, που συνηθιζόταν.

Όταν έφθασε εκεί, πέρασε τον πορθμό από το στενότερο σημείο στην ασιατική ακτή του οποίου οι Οθωμανοί είχαν αναγείρει το φρούριο Αναντολού Χισάρ. Μολονότι η περιοχή απέναντι από το ασιατικό φρούριο ήταν ακόμη υπό τον έλεγχο των Βυζαντινών, ο σουλτάνος δεν ζήτησε άδεια αποβίβασης. Εκεί του δόθηκε η ευκαιρία να διαπιστώσει, ότι θα ήταν χρήσιμο να αναγείρει ένα νέο φρούριο απέναντι από το φρούριο, που είχε κτίσει ο παππούς του. Ο σουλτάνος, το χειμώνα του 1451, επιστράτευσε 1.000 μαστόρους και ανάλογο αριθμό εργατών για την ανέγερση του φρουρίου.

Ως υλικά κατασκευής χρησιμοποιήθηκαν τα οικοδομικά υλικά των ναών και μοναστηριών που ήταν πλησίον του χωριού Ασώματο, τα οποία φρόντισε αμέσως να κατεδαφίσει.

Η αισχρή συμπεριφορά του Μεχμέτ, ήταν φανερό ότι απέβλεπε στην πλήρη απομόνωση της Κωνσταντινουπόλεως.

Το φρούριο, που τότε ονομάστηκε Λαιμοκοπία ή Κεφαλοκόπτης κατά μετάφραση της παλαιάς τουρκικής ονομασίας Μπογάζ Κεσέν (Bogaz Kesen) και τώρα Ρούμελι Χισάρ, αποπερατώθηκε στις 31 Αυγούστου 1452.

Το φρούριο είχε τριγωνικό σχήμα με τείχη πλάτους 8 μέτρων. Στις τρεις κορφές του τριγώνου είχαν κατασκευαστεί κυκλικοί πύργοι, από τους οποίους οι δύο ήταν προς τη στεριά και ο τρίτος προς τη θάλασσα. Ο Μεχμέτ έσπευσε να εξοπλίσει το φρούριο με νέα, προηγμένης τεχνολογίας πυροβόλα, που τοποθετήθηκαν στα τείχη, στις επάλξεις, στους πύργους και στο έδαφος προς την πλευρά της θάλασσας.

Με την κατάλληλη τοποθέτηση των πυροβόλων, επιτεύχθηκε η αρχή των διασταυρούμενων πυρών, με αποτέλεσμα την αδυναμία του διάπλου του πορθμού άνευ αδείας.

Σε όλο το μήκος της ακτής, εξωτερικά του τείχους του φρουρίου αλλά και επάνω σε αυτό, τα κανόνια του σουλτάνου, γεμισμένα και έτοιμα για πυροδότηση, ανέμεναν τον αφελή ή ριψοκίνδυνο καπετάνιο, που θα τολμούσε να περάσει τα στενά δίχως την άδεια του φρουράρχου.

Τα μεγαλύτερα από τα κανόνια είχαν κατασκευαστεί στην Αδριανούπολη, με διαμέτρημα 60 εκ. ενώ το βάρος του εκσφενδονιζόμενου λίθου ήταν γύρω στα 300 κιλά. Το φρούριο παραδόθηκε στον Φερούζ αγά, με την ακόλουθη εντολή (Δούκας 307):«Τας ναυς τας αφ’ Ελλησπόντου προς Πόντον και τας υπό Πόντου προς Ελλήσποντον, καν οποίας άρα αυθεντίας τυγχάνουσι, είτε Γενουίται, είτε Βένετοι, Κωνσταντινουπολίται, Καφατινοί, Τραπεζούντιοι, Αμνισηνοί, Σινωπαίοι και οι εκ της εμής αυθεντίας, οποιασούν τύχης καν ώσι, νήαι, τριήρεις, διήρεις, βάλκαι, ακάτια, μη πλείτωσαν, πριν χαλάσοντες τα ιστία το κομμέρκιον διδόναι και ούτως την οδόν αυτών πορευέσθωσαν, η δ’ απειθήσασα ναυς και ενδούσα συν τη πετροβόλω καταποντισθήτω».

Στις 10 Νοεμβρίου 1452, έφθασαν στο Βόσπορο δύο μεγάλες βενετικές γαλέρες από την Κριμαία. Μόλις δε πλησίασαν το νέο φρούριο, ο φρούραρχος ζήτησε να κατεβάσουν τα πανιά τους. Επειδή όμως οι καπετάνιοι δίσταζαν, οι Τούρκοι άρχισαν να ρίχνουν με τα πυροβόλα τους, έως τη στιγμή που οι καπετάνιοι από φόβο αναγκάστηκαν να καλάρουν τα πανιά.

Στη συνέχεια, όταν οι γαλέρες παρασυρόμενες από το ρεύμα προσπέρασαν το φρούριο, οι καπετάνιοι αναπέταξαν τα πανιά και έφθασαν σώοι στην Κωνσταντινούπολη.

Μετά από λίγες ημέρες κατέπλευσε στο Βόσπορο ένα πλοίο, προερχόμενο από την Αζοφική θάλασσα με κυβερνήτη τον Βενετό Αντώνιο Ρίτζο που μετέφερε κριθάρι. Ενώ φυσούσε ούριος άνεμος, ο φρούραρχος ζήτησε από τον Βενετό να καλάρει τα πανιά του πλοίου και όταν αυτός δεν υπάκουσε ο φρούραρχος διέταξε πυρ, με αποτέλεσμα το πλοίο να βυθιστεί. Το πλήρωμα αιχμαλωτίστηκε και στη συνέχεια απεστάλη στο Διδυμότειχο.

Ο σουλτάνος έδωσε εντολή να αποκεφαλιστούν όλοι, ενώ ο καπετάνιος να εκτελεστεί με παλούκωμα. Τα πτώματα των δύστυχων ναυτικών που έμειναν άταφα, τα είδε μερικές ημέρες μετά την εκτέλεση ο ιστορικός Δούκας, που έτυχε να περνά από εκεί. Τότε, η Βενετία αναγκάστηκε να κηρύξει τον πόλεμο εναντίον του νέου σουλτάνου.

Το Πυροβολικό του Σουλτάνου: Μετά την κατασκευή του φρουρίου Ρούμελι Χισάρ, ο σουλτάνος μετέβη στην Αδριανούπολη για να προβεί στις απαραίτητες προετοιμασίες.

Κατά τον ιστορικό Δούκα, ο σουλτάνος τους τελευταίους μήνες του 1452 παρέμενε σιωπηλός, δίχως να εκφράζει τις σκέψεις του, ακόμη και στους στενότερους συνεργάτες του.

Έτσι, ουδείς γνώριζε εάν η αποπεράτωση του φρουρίου Ρούμελι Χισάρ και η απόκτηση του πλήρους ελέγχου του Βοσπόρου από τους Οθωμανούς θα ικανοποιούσε τις φιλοδοξίες του Μεχμέτ ή εάν αυτός θα προχωρούσε και στην πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως.

Από το περιβάλλον του ο βεζίρης Χαλίλ, γνωστός ως γκιαβούρ ορταγί (συνεταίρος των απίστων) ήλπιζε ότι ο σουλτάνος δεν θα προχωρούσε σε στρατιωτικές επιχειρήσεις, οι οποίες, στην περίπτωση που δεν θα ήταν επιτυχείς θα συνέβαλαν στη δυσφήμησή του. Όμως ο σουλτάνος ήταν πιο κοντά σε μια άλλη ομάδα αυλικών, που ήταν εξωμότες, όπως ο Ζαγανός πασάς και ο Τουραχάν πασάς, οι οποίοι είχαν αντίθετη γνώμη. Μόλις ελήφθη η απόφαση για τη διεξαγωγή του πολέμου, ο σουλτάνος διέταξε τον διοικητή των δυνάμεων των ευρωπαϊκών επαρχιών να επιτεθεί εναντίον των βυζαντινών πόλεων της Θράκης.

Οι πόλεις της Μεσημβρίας, της Αγχιάλου και της Βιζύης παραδόθηκαν αμέσως, ενώ ορισμένες πόλεις της Προποντίδας, όπως η Πέρινθος (Ηράκλεια) και η Σηλυβρία προσπάθησαν να προβάλλουν αντίσταση. Όμως αυτές κυριεύτηκαν και λεηλατήθηκαν.

Παραλλήλως, ο Τουραχάν και οι υιοί του είχαν σταθμεύσει στον Ισθμό της Κορίνθου, από όπου εκτελούσαν εφόδους κατά της Πελοποννήσου.

Στα πλαίσια των πολεμικών προπαρασκευών, ο σουλτάνος φρόντισε για τον εκσυγχρονισμό του πυροβολικού του, το οποίο έγινε ισχυρότατο, διέθετε δε πολυάριθμα πυροβόλα μεγάλου διαμετρήματος. Βεβαίως, ο σουλτάνος σε προηγούμενες πολεμικές επιχειρήσεις είχε ήδη χρησιμοποιήσει πυροβόλα, αλλά το διαμέτρημά τους δεν υπερέβαινε τα 35 εκατοστά.

Ο Μεχμέτ είχε αντιληφθεί ότι προκειμένου να καταστρέψει τα τείχη της Βασιλεύουσας, έπρεπε να προβεί στην παρασκευή μεγάλου αριθμού πυροβόλων, διαμετρήματος 55-65 εκατοστών, με σφαιρικά βλήματα από λίθο, βάρους 250-350 κιλών.

Ήταν φανερό, ότι η απόφαση του σουλτάνου για την πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως, θα στηριζόταν αποκλειστικά στο πυροβολικό του και όχι στην φαινομενική ανδρεία των πολεμιστών του.

Στην Ευρώπη τα κανόνια χρησιμοποιούντο τα τελευταία 100 χρόνια. Ήταν ένας Γερμανός μοναχός ονομαζόμενος Σβαρτζ, που εφεύρε ένα πυροβόλο, το οποίο εκσφενδόνιζε σφαίρες με τη βοήθεια πυρίτιδας. Όμως οι εμπειρίες των Γερμανών το 1321, κατά την πολιορκία της πόλεως Τσιβιντάλε στη βόρεια Ιταλία και των Άγγλων στο Καλαί, δεν ήταν ενθαρρυντικές.

Σύμφωνα με τον βυζαντινό ιστορικό Δούκα, το φθινόπωρο του 1452 ένας χριστιανός που αυτομόλησε, παρουσιάστηκε αυθόρμητα στο σουλτάνο και του έδωσε πολύτιμες πληροφορίες για τα τείχη της Βασιλεύουσας.

Ο τεχνίτης αυτός ονομαζόταν Ουρβανός ή Urbani. Ήταν βλαχικής ή ουγγρικής καταγωγής και εθεωρείτο ότι ήταν ο επιδεξιότερος τεχνίτης πυροβόλων. Στο παρελθόν είχε προσφέρει τις υπηρεσίες του στον αυτοκράτορα, όμως επειδή δεν είχε ικανοποιηθεί από το μισθό του είχε καταφύγει κρυφά στον σουλτάνο, ο οποίος, επιθυμώντας να δοκιμάσει τις ικανότητες του Ουρβανού είχε ζητήσει την κατασκευή πυροβόλου μεγαλύτερου από τα έως τότε υφιστάμενα.

Ο Ουρβανός υποσχέθηκε ότι θα κατασκεύαζε πυροβόλα τόσο μεγάλα, τα οποία θα διέλυαν όχι μόνον τα τείχη της Κωνσταντινουπόλεως, αλλά και αυτά της Βαβυλώνας. Ομολόγησε όμως ότι δεν ήταν γνώστης των προβλημάτων της βλητικής.

Ο σουλτάνος τον διαβεβαίωσε ότι το θέμα της βλητικής θα το αναλάμβανε ο ίδιος και αφού τον άμειψε πλουσιοπάροχα, τον κατέστησε όργανό του.

Πράγματι, ο Ουρβανός μέσα σε 3 μήνες κατασκεύασε μεγάλα κανόνια, που τοποθετήθηκαν στο φρούριο του Ρούμελι Χισάρ, τα οποία όπως είδαμε αποδείχτηκαν πολύ αποτελεσματικά.

Μετά το επίτευγμα αυτό, ο σουλτάνος διέταξε την κατασκευή πυροβόλου διπλάσιου σε μέγεθος.Το μεγάλο πυροβόλο που κατασκεύασε ο Ουρβανός στην Αδριανούπολη, ήταν το μεγαλύτερο που είχε γίνει ως τότε, αλλά και κατά τη διάρκεια των αμέσως επομένων ετών σε Ανατολή και Δύση. Η μηχανή αυτή ονομάστηκε «βασιλική», ο δε Δούκας την αποκαλεί «τέρας τι φοβερόν και εξαίσιον».

Ο Ουρβανός χρειάστηκε 3 μήνες για να το κατασκευάσει. Το μήκος του υπολογίζεται στα 8 μέτρα, η δε εσωτερική διάμετρος 80-85 εκ. και η εξωτερική 130 εκ. Το βάρος του θα ήταν γύρω στους 35 τόννους, ενώ το βάρος του βλήματος ανάλογα με το ειδικό βάρος του λίθου, θα ποίκιλε από 670 έως 800 κιλά. Όταν αποφασίστηκε η δοκιμή του πυροβόλου, ο σουλτάνος προειδοποίησε τους κατοίκους της Αδριανουπόλεως ότι η εκπυρσοκρότηση θα ήταν φοβερή.

Σύμφωνα δε με τον ιστορικό Δούκα η ανακοίνωση αυτή κρίθηκε απαραίτητη: «ίνα μη εξαίφνης ενωτισθέντες τινές άφωνοι μείνωσι και γυναίκες εν γαστρί έχουσαι τα έμβρυα απωλέσωσι».

Μετά τη δοκιμαστική βολή, το πυροβόλο μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Η μεταφορά διήρκεσε 2 μήνες, απαιτήθηκαν δε 30-150 ζεύγη βοδιών. Διακόσιοι άνδρες συνόδευαν το πυροβόλο, ενώ άλλοι 200 άνδρες προηγούντο για να βελτιώσουν τους δρόμους, από τους οποίους επρόκειτο να διέλθει η πομπή.

Στο τέλος Μαρτίου του 1453 η πολυάριθμη συνοδεία μαζί με το πυροβόλο έφθασαν σε απόσταση 8 χλμ. από τα τείχη της Κωνσταντινουπόλεως. Βέβαια, με την καθοδήγηση του Ουρβανού, κατασκευάστηκαν και άλλα πυροβόλα, όμως κανένα δεν ξεπέρασε σε μέγεθος το «βασιλικό».

Έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι το πυροβόλο αυτό, λόγω του υπερβολικού βάρους χύθηκε επιτόπου, εμπρός από τα τείχη της Κωνσταντινουπόλεως και ότι η μεταφορά που αναφέρουν οι ιστορικοί σχετίζεται με τη μεταφορά των πυροβόλων γενικώς και όχι με το μεγάλο πυροβόλο.

Η ενίσχυση του τουρκικού στόλου: Στο μεταξύ, ο Μεχμέτ είχε αρχίσει να ενισχύει το στόλο του και προέβαινε σταδιακά στη συγκέντρωση πλοίων στο λιμάνι της Καλλιπόλεως. Μαζί με τα παλιά πλοία υπήρχαν και νεότευκτα, που είχαν ναυπηγηθεί σε παραλιακές πόλεις του Αιγαίου.

Οι τριήρεις του οθωμανικού στόλου είχαν τρεις κωπηλάτες ανά σέλμα, ο κάθε ένας δε από αυτούς είχε το δικό του κουπί. Και τα τρία κουπιά διήρχοντο μέσα από έναν κοινό φεγγίτη. Ακολουθείτο δε το σύστημα κωπηλασίας alla sensile των βενετικών πλοίων.

Τα πλοία αυτά είχαν δύο ιστία τα οποία χρησιμοποιούντο όταν ο άνεμος ήταν ευνοϊκός. Επίσης, στο στόλο υπήρχαν διήρεις, με δύο κωπηλάτες ανά σέλμα και ξεχωριστά κουπιά.

Υπήρχαν ακόμη φούστες, ταχύτερες και μικρότερες από τις διήρεις, οι οποίες είχαν ένα κωπηλάτη στα σέλματα που ευρίσκοντο ανάμεσα στο ιστίο και την πρώρα και δύο κωπηλάτες από το ιστίο έως την πρύμνη. Συγχρόνως υπήρχαν και παραντάριες, φορτηγίδες που χρησίμευαν για τη μεταφορά των φορτίων.

Για το μέγεθος της οθωμανικής αρμάδας, δίδονται διαφορετικοί αριθμοί, ανάλογα με την πηγή, απ’ όπου προέρχεται η πληροφορία.

Από τους βυζαντινούς συγγραφείς ο Γ. Φραντζής εκτιμά ότι η αρμάδα διέθετε 30 μεγάλα και 330 μικρότερα πλοία, ο δε Δούκας αναφέρει 300 πλοία, ενώ ο Νικολό Μπάρμαρο ανεβάζει τον αριθμό των πλοίων σε 12 γαλέρες και από 60 έως 80 φούστες.

Το Μάρτιο του 1453 ο στόλος του Σουλτάνου απήρε από την Καλλίπολη για τον Μαρμαρά, ενώ το σύνολο του οθωμανικού στρατού άρχισε να συγκεντρώνεται στη Θράκη.

Το μέγεθος του στρατού, κατά τους βυζαντινούς συγγραφείς, ανερχόταν σε 300-400.000 ενώ σύμφωνα με τους Βενετούς ανερχόταν σε 150.000. Τεράστιος για την εποχή εκείνη, ο στρατός του σουλτάνου μαζί με τα εφόδια και το πυροβολικό άρχισε να κινείται κατά ομάδες προς την Κωνσταντινούπολη.

Περί τα τέλη Μαρτίου, η μεγαλοπρεπής πομπή έφθασε σε απόσταση 7 έως 8 χλμ. από τα χερσαία τείχη της πόλεως.

Κατά τη διάρκεια της πορείας της λεηλάτησε όλα τα βυζαντινά χωριά που είχαν απομείνει. Γύρω στις 23 Μαρτίου, αναχώρησε και ο σουλτάνος από την Αδριανούπολη, έφθασε δε στις 5 Απριλίου 1453 προ των τειχών της Βασιλεύουσας, μαζί με τις τελευταίες μονάδες του στρατού του.

Oι προπαρασκευές του Βυζαντίου

Οι επανειλημμένες εκκλήσεις που έγιναν στο παρελθόν εκ μέρους του Κωνσταντίνου προς τους ηγέτες της Δύσης για αποστολή βοήθειας εναντίον των Τούρκων δεν είχαν την πρέπουσα απήχηση. Όσον αφορά δε την στάση του Πάπα, αυτός έθεσε ως απαραίτητο όρο για την παροχή συνδρομής, την ένωση των Εκκλησιών που είχε υπογραφεί στη Σύνοδο της Φλωρεντίας.

Ο Κωνσταντίνος ήταν αποφασισμένος να υποχωρήσει, όμως η αντίδραση του λαού και του κλήρου στάθηκαν μεγάλο εμπόδιο. Τότε, ο Πάπας απέστειλε τον καρδινάλιο Ισίδωρο στο Βυζάντιο, που έφθασε εκεί τον Οκτώβριο του 1452, συνοδευόμενος από τον Λεονάρδο της Χίου και 200 τοξότες.

Οι προσπάθειες του Πάπα υπήρξαν μια μεγάλη παρηγοριά, όμως μεγάλο ήταν και το απαιτούμενο τίμημα.

Η επικείμενη ένωση των Εκκλησιών, αναστάτωσε τους κατοίκους της Βασιλεύουσας, οι οποίοι πίστευαν ότι οι εκκλησίες και τα μοναστήρια επρόκειτο να εξαγορασθούν από τους καθολικούς.

Στα σπίτια και στις μονές ακούγοντο συνέχεια οι παραινέσεις των Λατίνων και οι υποσχέσεις των αρχόντων.

Όμως ο αναβρασμός που επικρατούσε στο λαό δεν στάθηκε ικανός να αποτρέψει τον βασιλιά και τους συμβούλους του, οι οποίοι ελπίζοντας ότι η προτεινόμενη ένωση θα λύτρωνε την Κωνσταντινούπολη από τον επερχόμενο κίνδυνο, συγκάλεσαν με μεγάλη επισημότητα την συνέλευση της 12ης Δεκεμβρίου 1452 στην Αγία Σοφία.

Στην τελετή παρίστατο ο Αυτοκράτορας, οι αρχές του τόπου, ο κλήρος καθώς και οι ηγούμενοι των Μονών του Παντοκράτορος Χριστού και της Περιβλέπτου.

Από δε τους Λατίνους παρόντες ήταν ο λεγάτος του Πάπα Ισίδωρος, ο Λεονάρδος της Χίου, ο δήμαρχος των Γενουατών του Γαλατά, ο Βάϊλος των Βενετών και πολλοί επίσημοι Βενετοί και Γενουάτες.

Οι Έλληνες λειτούργησαν κατά τα έθιμα μνημονεύοντας τον Πάπα, ενώ οι Λατίνοι μνημόνευσαν τον Πάπα και τον βασιλέα.

Η ένωση όριζε ότι όλοι οι χριστιανοί θα ήταν ενωμένοι, επίσης ότι δεν υφίστατο πλέον σχίσμα στην Εκκλησία.

Στη λειτουργία αυτή πολλοί δεν δέχθηκαν το προσφερόμενο αντίδωρο, θεωρώντας αυτό θυσία βδελυκτή. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας στην Αγία Σοφία, το μεγάλο πλήθος που είχε συγκεντρωθεί στον περίβολο του ναού, στο Αυγουσταίο, στον Ιππόδρομο και έξω από τα Μεγάλα Ανάκτορα, κραύγαζε κατάρες εναντίον των ενωτικών, του βασιλιά και των αρχόντων.

Στη συνέχεια οι αντιφρονούντες μετέβησαν στη μονή του Παντοκράτορος Χριστού, όπου έδρευαν ο Γεννάδιος Σχολάριος και ο Λουκάς Νοταράς, μεγάλοι πολέμιοι της ένωσης, κράζοντας: «Των γαρ Λατίνων ούτε βοήθειαν ούτε ένωσιν χρήζομεν, απέστω αφ’ ημών η των αζυμιτών λατρεία».

Το μίσος κατά των Λατίνων δεν ήταν αποτέλεσμα μόνο των δογματικών διαφορών, αλλά πήγαζε και από άλλους βαθύτερους λόγους, για τους οποίους οι Βυζαντινοί δίσταζαν να δεχθούν ακόμη και βοήθεια.

Δεν είχε ξεχαστεί η αγριότητα που επέδειξαν οι Λατίνοι κατά την κατάληψη της Βασιλεύουσας από τους σταυροφόρους το 1204, επίσης ότι οι ορθόδοξοι Έλληνες που ζούσαν στις βενετικές και γενουατικές αποικίες καταπιέζοντο θρησκευτικά. Παρόλα αυτά, τελικά όλοι οι κάτοικοι της Βασιλεύουσας συσπειρώθηκαν γύρω από τον βασιλιά. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα συνέβαλαν στην επισκευή των τειχών και στον καθαρισμό των τάφρων.

Όλοι, συμπεριλαμβανομένου και του κλήρου, είχαν προσφέρει χρήματα για την αντιμετώπιση της τραγικής κατάστασης. Όμως το κύριο πρόβλημα δεν ήταν τα χρήματα ή τα όπλα, αλλά η έλλειψη ικανών και εμπειροπόλεμων υπερασπιστών. Παρά την πλήρη αδιαφορία της Δύσης, μεμονωμένες ομάδες ανδρών αποφάσισαν να συμπαρασταθούν στους Έλληνες.

Η βενετική παροικία της Κωνσταντινουπόλεως αποφάσισε να συμμετάσχει στην άμυνα της πόλεως. Επίσης 6 βενετικά πλοία καθώς και 3 από την Κρήτη, που ευρίσκοντο στον Κεράτιο κόλπο, διαμορφώθηκαν σε πολεμικά.

Στις 29 Ιανουαρίου 1453, έφθασε στην Κωνσταντινούπολη ο γνωστός Γενουάτης κοντοτιέρος Ιωάννης Ιουστινιάνης Λόγκο (Giovanni Giustiniani Longo) μαζί με 700 καλά οπλισμένους στρατιώτες. Αυτός έχαιρε της φήμης ότι είχε μεγάλη εμπειρία στην άμυνα τειχισμένων πόλεων.

Όμως όλοι οι Ιταλοί δεν είχαν την τόλμη του. Τη νύκτα της 26 Φεβρουαρίου 1453, επτά βενετικά πλοία απέπλευσαν από τον Κεράτιο κόλπο με 700 επιβάτες. Τα πλοία που παρέμειναν στον Κεράτιο έφθαναν τα 26, αριθμός υπερβολικά μικρός συγκρινόμενος με αυτόν της τουρκικής αρμάδας.

Στο τέλος Μαρτίου, σε μια απογραφή που διενεργήθηκε από τον Γεώργιο Φραντζή, διαπιστώθηκε ότι στην Κωνσταντινούπολη υπήρχαν διαθέσιμοι για την άμυνα 4.983 Έλληνες και λιγότεροι από 2.000 αλλοδαποί. Μια φρουρά που αριθμούσε σχεδόν 7.000 άνδρες έπρεπε να αντισταθεί στις αναρίθμητες ορδές του σουλτάνου!

Στις 2 Απριλίου, Δευτέρα του Πάσχα, οι πρώτες μονάδες του εχθρού εμφανίστηκαν προ των τειχών.

Μια μικρή ομάδα υπερασπιστών, εκτελώντας έξοδο, σκότωσε μερικούς από τους εχθρούς και πλήγωσε άλλους, όμως σύντομα μπροστά στον υπέρτερο αριθμό του εχθρού οι άνδρες του αυτοκράτορα υποχώρησαν μέσα στα τείχη, καταστρέφοντας πίσω τους τις γέφυρες που χρησίμευαν για το πέρασμα της περιμετρικής τάφρου και στη συνέχεια έκλεισαν τις πύλες.

Στο μεταξύ ο αυτοκράτωρ διέταξε την τοποθέτηση της αλυσίδας στην είσοδο του Κερατίου κόλπου. Μια άκρη της αλυσίδας στερεωνόταν στον πύργο του Ευγενίου, ενώ η άλλη σε έναν πύργο των τειχών του Πέραν, ενδιαμέσως η αλυσίδα στηριζόταν επάνω σε ξύλινους πλωτήρες, που έπλεαν στην επιφάνεια της θάλασσας, έτσι εμποδιζόταν ο είσπλους των εχθρικών πλοίων.

Ως υπεύθυνος για τη φρούρηση της αλυσίδας ορίστηκε ο Γενουάτης Βαρθολομαίος Σολίγος (Bartolomeo Soligo).

Τα τείχη της Βασιλεύουσας

Η Κωνσταντινούπολη καταλαμβάνει μια σχεδόν τριγωνική χερσόνησο. Τα χερσαία τείχη εκτείνονται από την περιοχή των Βλαχερνών στον Κεράτιο, έως την περιοχή της μονής Στουδίου, στη θάλασσα της Προποντίδας.

Τα τείχη του Κερατίου κόλπου εκτείνονται από τα ανάκτορα των Βλαχερνών έως την αρχαία Ακρόπολη, ενώ τα τείχη της Προποντίδας εκτείνονται από την αρχαία Ακρόπολη έως την περιοχή του Στουδίου. Η οχύρωση της Προποντίδας και του Κερατίου κόλπου δεν διαθέτει προτείχισμα.

Όμως ήταν βέβαιο ότι ο σουλτάνος θα συγκέντρωνε την επίθεσή του στα χερσαία τείχη, στο βόρειο άκρο των οποίων η περιοχή των Βλαχερνών προεξείχε.

Τα τείχη των Βλαχερνών έχουν δύο πύλες, της Καλιγάριας και των Βλαχερνών καθώς και μια πυλίδα που ήταν γνωστή ως Κερκόπορτα. Το χερσαίο τείχος είχε ανεγερθεί από τον Έπαρχο Ανθέμιο κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Θεοδοσίου Β’. Το τείχος αυτό εκτείνεται έως το προάστιο των Βλαχερνών που είχε οχυρωθεί παλαιότερα, έχει δε συνολικό μήκος 5.700 μέτρων και ενισχύεται με 96 πύργους. Η οχύρωση αποτελείται από το κυρίως ή «μέγα τείχος», το προτείχισμα και την τάφρο.

Το «μέγα τείχος» έχει πλάτος 4,8 και ύψος 11 μέτρα, ενισχύεται δε με τετράγωνους ή οκταγωνικούς πύργους ύψους 19 μέτρων, η δε απόσταση ανάμεσα στους πύργους κυμαίνεται από 70 έως 75 μέτρα.

Το προτείχισμα, που ονομαζόταν «μικρό ή έξω τείχος» απέχει 14,5 μέτρα από το μέγα τείχος και έχει ύψος 8 μέτρα.

Ο χώρος ανάμεσα στα δύο τείχη ονομαζόταν «περίβολος». Η τάφρος που είχε πλευρικούς τοίχους ύψους 7 και πλάτους 18 μέτρων, είχε διανοιχτεί γύρω στο 1000 μ.Χ. Οι πύργοι του προτειχίσματος είναι κυκλικοί ή τετράγωνοι και βρίσκονται στο ενδιάμεσο των μεγάλων πύργων. Το κυρίως χερσαίο τείχος είχε 4 μικρές και 7 μεγάλες πύλες.

Οι κύριες πύλες από Βορρά προς Νότο είναι: η Χαρισίου, η Πέμπτου, η Αγίου Ρωμανού, η Ρηγίου ή Πολυανδρίου, η της Πηγής, η Ξυλόκερκος, η Χρυσή.

Οι Οθωμανοί προ των τειχών

Την 1η Απριλίου 1453, οι κάτοικοι του Βυζαντίου εόρτασαν το Πάσχα, ενώ στην παραλία του Ρηγίου (Κιουτσούκ Τσεκμετζέ) που βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τη Βασιλεύουσα, οι Οθωμανοί άρχισαν να συναθροίζονται αλαλάζοντας από χαρά. Από τη Δευτέρα έως την Πέμπτη, ο στρατός που συγκεντρώθηκε εκεί κατέλαβε τα υψώματα απέναντι από την πύλη του Αγίου Ρωμανού, όπου ο σουλτάνος εγκατέστησε τη σκηνή και το επιτελείο του.

Τον πολυάριθμο οθωμανικό στρατό ακολουθούσαν πολλοί άτακτοι και κακοποιοί, οι οποίοι καιροφυλακτούσαν για να λεηλατήσουν την Πόλη. Στο φουσάτο του σουλτάνου συμμετείχαν και χριστιανοί, οι οποίοι τοποθετήθηκαν απέναντι από την πύλη Χαρισίου ή της Αδριανουπόλεως.

Στις 6 Απριλίου, ο οθωμανικός στρατός που βρισκόταν σε απόσταση 1,500 μέτρων από τα χερσαία τείχη αναπτύχθηκε: ο Καρατζά πασάς, με τα στρατεύματα των ευρωπαϊκών επαρχιών κατέλαβε θέσεις απέναντι από το χερσαίο τείχος, από τον Κεράτιο κόλπο έως την πύλη Χαρισίου. Οι μονάδες αυτές ήταν εξοπλισμένες με πυροβόλα για να βάλουν κατά των επίμαχων τμημάτων του τείχους.

Από τις νότιες παρυφές της κοιλάδας του Λύκου έως τη θάλασσα της Προποντίδας τοποθετήθηκε ο Ισχάκ πασάς, επικουρούμενος από τον εξωμότη Μαχμούτ πασά, διοικητή των μονάδων των επαρχιών της Ασίας. Ο σουλτάνος κατέλαβε την περιοχή του Λύκου, απέναντι από το Μεσοτείχιο, μαζί με τους γενίτσαρους, τις άλλες επίλεκτες μονάδες, καθώς και μοίρα πυροβολικού, στην οποία ανήκε και το μεγάλο πυροβόλο του Ουρβανού. Άλλες μονάδες υπό τον Ζαγανός πασά τοποθετήθηκαν στα υψώματα του Πέραν για να επιτηρούν τις κινήσεις των Γενουατών.

Μετά την ανάπτυξη της στρατιάς του, ο σουλτάνος επιθεώρησε το τείχος προκειμένου να εντοπίσει τα σημεία τα οποία ήταν ευπρόσβλητα από το πυροβολικό.

Στη συνέχεια διέταξε τη μεταφορά των πυροβόλων του σε απόσταση 700-800 μέτρων από το τείχος, απόσταση δραστική των μεγάλων πυροβόλων, ακολούθως δε αποσύρθηκε στο στρατηγείο του, στην αριστερή όχθη του Λύκου, επάνω σε ένα λόφο που καλείται σήμερα Μάλτεπε. Τα περισσότερα πυροβόλα στήθηκαν προ του Μεσοτειχίου, ενώ τα υπόλοιπα τοποθετήθηκαν σε άλλα ασθενή σημεία του τείχους. Αρχικά τα πυροβολεία ήταν 4 και στη συνέχεια μειώθηκαν σε 3.

Το ένα πυροβολείο εγκαταστάθηκε απέναντι από το τείχος, ανάμεσα στο ανάκτορο του Πορφυρογέννητου και την πύλη Χαρισίου, το δεύτερο απέναντι από την πύλη του Αγίου Ρωμανού, που ονομάζεται σήμερα Τοπ Καπί και το τρίτο ανάμεσα στην πύλη της Πηγής και την πύλη του Ρηγίου ή Πολυανδρίου.

Ακόμη και σήμερα διαπιστώνουμε ότι το τείχος στα σημεία αυτά είναι πολύ κατεστραμμένο, επειδή απέναντί τους είχαν τοποθετηθεί τα μεγάλα πυροβόλα, ενώ τα δευτερεύοντα σημεία που ευρίσκοντο απέναντι στα πυροβόλα με μικρότερο διαμέτρημα, έχουν μικρότερες ζημιές. Κανένα από τα πυροβόλα αυτά δεν είχε κιλλίβαντα, αλλά ετάσσοντο στο έδαφος.

Απέναντι από τον οθωμανικό στρατό ο αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος κατένειμε τις δυνάμεις του ως εξής: Ο ίδιος ο αυτοκράτωρ με τις επίλεκτες βυζαντινές μονάδες επέλεξε το σημείο του Μεσοτειχίου, όπου τα τείχη διασταυρώνονται με το Λύκο ποταμό, ενώ ο Ιουστινιάνης και οι Γενουάτες παρατάχθηκαν στα δεξιά του, στην πύλη Χαρισίου και στο Μυριάνδριο.

Όταν όμως έγινε αντιληπτό ότι ο σουλτάνος με τις επίλεκτες δυνάμεις του θα συγκεντρωνόταν στο Μεσοτείχιο, ο Ιουστινιάνης και οι Γενουάτες έσπευσαν κοντά στον βασιλιά για να τον ενισχύσουν. Στο Μυριάνδριο τοποθετήθηκαν οι αδελφοί Αντώνιος και Τρώιλος Βοκκιάρδι (Bocchiardi) ο Βενετός βάϊλος Ιερώνυμος Μινόττος (Minotto) και οι άνδρες του κατέλαβαν το βασιλικό παλάτι των Βλαχερνών για να αναλάβουν την άμυνά του, αλλά και για να καθαρίσουν την τάφρο, που βρισκόταν εμπρός από αυτό.

Ο Θεόδωρος από την Κάρυστο, τοποθετήθηκε ανάμεσα στην πύλη της Καλιγάριας και το Θεοδοσιανό τείχος. Οι αδελφοί Λαγκάσκο (Langasco) και ο επίσκοπος Χίου Λεονάρδος εγκαταστάθηκαν πίσω από την τάφρο που έφθανε έως τον Κεράτιο κόλπο.

Αριστερά του αυτοκράτορα τοποθετήθηκαν ο Μαυρίκιος από την Κατάνη και οι Γενουάτες, δίπλα του δε, στην πύλη των Πηγών, βρισκόταν ο Θεόδωρος Παλαιολόγος με Έλληνες.

Ο Βενετός Φίλιππος Κονταρίνι (Contarini) ανέλαβε τη φύλαξη των τειχών από την πύλη των Πηγών έως τη Χρυσή πύλη, την οποία φρουρούσε ο Γενουάτης Εμμανουήλ, ενώ αριστερά του έως τη θάλασσα ήταν ο Δημήτριος Καντακουζηνός.

Στα τείχη πλησίον της μονής Στουδίου τοποθετήθηκε ο Ιάκωβος Κονταρίνι και ανατολικότερα Έλληνες μοναχοί. Πλησίον του λιμένα του Ελευθερίου, βρισκόταν ο εξάδελφος του σουλτάνου και διεκδικητής του οθωμανικού θρόνου Ορχάν, με Τούρκους σωματοφύλακες.

Στη συνέχεια των τειχών της Προποντίδας βρισκόταν ο Καταλανός πρόξενος Πέτρος Χουλιανός (Pere Julia). Ο Καρδινάλιος Ισίδωρος κρατούσε την Ακρόπολη με 200 άνδρες, ενώ τα τείχη του Κερατίου κόλπου εφρουρούντο από τον Γαβριήλ Τρεβιζάνο (Gabriele Trevisano) που είχε στη διάθεσή του Βενετούς και Γενουάτες ναύτες.

Τα συμμαχικά πλοία που ναυλοχούσαν στον κόλπο, ευρίσκοντο κάτω από τις διαταγές του Αλουήσιου Διέδου (Alviso Diedo). Δύο εφεδρείες έδρευαν μέσα στην πόλη.

Η μια ήταν κάτω από τις διαταγές του Λουκά Νοταρά και η άλλη υπό τον Νικηφόρο Παλαιολόγο.

Επίσης, 10 πλοία κάτω από τις διαταγές του Βαρθολομαίου Σολίγου (Soligo) τοποθετήθηκαν πίσω από την αλυσίδα για να την φρουρούν. Πέντε από αυτά ήταν της Γένοβας, 3 από την Κρήτη, 1 από την Αγκώνα και 1 πλοίο ήταν αυτοκρατορικό.

Φαίνεται ότι ο αυτοκράτωρ προσπάθησε να αναμίξει τους Έλληνες, με Βενετούς και Γενουάτες, ώστε να συνηθίσουν να αλληλοκαλύπτονται, δίχως μίση και διαμάχες. Έτσι εξηγείται και η τοποθέτηση των ξένων σε κύρια σημεία με Ιταλούς, οι οποίοι φαίνεται ότι επλαισιώνοντο από Έλληνες.

Τους τελευταίους ο Λεονάρδος της Χίου αγνοεί σκόπιμα, στην επιστολή του που έστειλε μετά την άλωση προς τον Πάπα. Ο λαός όμως ήταν εναντίον του βασιλέως λόγω της στάσεώς του υπέρ της ενώσεως των Εκκλησιών.

Για το λόγο αυτό έβριζαν τον Κωνσταντίνο δημόσια και τον κατηγορούσαν, ότι για τη σωτηρία της Κωνσταντινουπόλεως είχε εμπιστευτεί τους Λατίνους.

Αυτή η έχθρα του λαού ήταν πιθανότατα η αιτία για την οποία ο Παλαιολόγος εμπιστεύτηκε τους ξένους αντί τους Βυζαντινούς.

Στις 6 Απριλίου ο Κωνσταντίνος, συνοδευόμενος από πολλούς ευγενείς και ιππότες, επιθεώρησε τα χερσαία τείχη και την πύλη Χαρισίου, που ήταν η πιο κρίσιμη πύλη.

Την ίδια ημέρα ο Βάϊλος των Βενετών, Μινόττο, εγκαταστάθηκε στο παλάτι των Βλαχερνών, για να παρακολουθήσει από εκεί τις κινήσεις των Οθωμανών.

Η πολιορκία

Στις 7 Απριλίου, οι δυνάμεις του σουλτάνου έφθασαν εμπρός από τα χερσαία τείχη, σε απόσταση 400 μέτρων και αναπτύχθηκαν σε όλο το μήκος τους, από τον Κεράτιο έως την Προποντίδα.

Στις 11 Απριλίου, οι Τούρκοι άρχισαν να βάλουν με τα πυροβόλα τους εναντίον των χερσαίων τειχών.

Ο βομβαρδισμός αυτός έμελλε να συνεχιστεί δίχως διακοπή, σε όλη τη διάρκεια της πολιορκίας.

Στις 12 Απριλίου, το σύνολο του τουρκικού στόλου έφθασε εμπρός από την αλυσίδα που έφραζε την είσοδο του Κερατίου.

Απετελείτο δε από 145 πλοία, δηλαδή γαλέρες, γολετόβρικα, μπριγκαντίνια και μπρατσέρες. Επιπλέον υπήρχαν και 70-80 μεγάλες φούστες.

Οι γαλέρες ήταν 12 και οι μπρατσέρες 20. Ανάμεσα στα τούρκικα πλοία υπήρχε και ένα πλοίο από την Σινώπη φορτωμένο με πέτρες, που προοριζόταν να χρησιμοποιηθούν ως βλήματα για τα κανόνια, μετέφερε δε και άλλα πολεμοφόδια.

Από τις 12 έως τις 18 Απριλίου, δεν έγιναν πολλές κινήσεις μονάδων, αλλά μόνο βομβαρδισμοί, που είχαν στόχο τα χερσαία τείχη.

Στις 18 Απριλίου ο σουλτάνος διέταξε νυκτερινή επίθεση στο Μεσοτείχιο, που κράτησε 4 ώρες.

Οι Τούρκοι επιτέθηκαν με αλαλαγμούς και τυμπανοκρουσίες, όμως στο τέλος αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν, με απώλειες που ανήλθαν σε 200 άνδρες.

Την επόμενη ημέρα μετέφεραν τους τραυματίες τους, εν συνεχεία δε έκαψαν όλους τους νεκρούς στρατιώτες.

Αυτή την πρακτική της καύσης των νεκρών στρατιωτών εφάρμοσαν οι Οθωμανοί σε όλη τη διάρκεια της πολιορκίας.

Στις 20 Απριλίου, 3 χριστιανικά πλοία και 1 αυτοκρατορικό φάνηκαν στον ορίζοντα προερχόμενα από τα Δαρδανέλια.

Ενώ τα πλοία πλησίαζαν, ο άνεμος σταμάτησε και αυτά ακινητοποιήθηκαν. Τότε τα τουρκικά πλοία που ήταν αγκυροβολημένα στο Διπλοκιόνιο, έσπευσαν, επειδή οι Τούρκοι ναύτες κωπηλατούσαν με μεγάλο ζήλο.

Ο ναύαρχος της τουρκικής αρμάδας, Μπαλτόγλου, επιτέθηκε πρώτος με το πλοίο του εναντίον του βυζαντινού πλοίου, βυθίζοντας το έμβολό του στην πρύμνη του. Ενώ το ένα χριστιανικό πλοίο έδινε σκληρή μάχη με 5 τούρκικες γαλέρες, το άλλο αντιμετώπιζε 30 φούστες και το τρίτο 40 εχθρικές παρανταρίες. Η μάχη αυτή κράτησε 2-3 ώρες, εμπρός από την αλυσίδα που είχε τοποθετηθεί στο στόμιο του λιμανιού.

Όταν έπεσε σκοτάδι, 2 γαλέρες υπό τους Γαβριήλ Τρεβιζάνι ( G.Trevisani) και Ζαχαρία Γκριόνι (Zacharia Grioni) έσπευσαν να βοηθήσουν τα 4 πλοία, τελικά δε κατόρθωσαν να τα ρυμουλκήσουν στο λιμάνι.

Στις 21 Απριλίου, ο σουλτάνος έφιππος, ακολουθούμενος από 10.000 ιππείς, εγκατέλειψε τα χερσαία τείχη και μετέβη στο Διπλοκιόνιο, όπου ναυλοχούσε ο τουρκικός στόλος. Μόλις έφθασε εκεί, διέταξε να προσέλθει αμέσως ο ναύαρχος Μπαλτόγλου για να απολογηθεί και θέλησε να τον αποκεφαλίσει. Όμως, όλοι οι αξιωματούχοι, πέφτοντας στα πόδια του, τον ικέτευαν να τον συγχωρήσει, με το σκεπτικό ότι ο Τούρκος είχε εκτελέσει το καθήκον του.

Τότε ο σουλτάνος διέταξε να μαστιγώσουν τον Μπαλτόγλου και να μοιράσουν την περιουσία του στους γενίτσαρους, διόρισε δε νέο ναύαρχο. Στη συνέχεια δέχθηκε τους απεσταλμένους του αυτοκράτορα, οι οποίοι του πρότειναν παύση των εχθροπραξιών.  Όμως, ο σουλτάνος ζήτησε την άμεση παράδοση της πόλεως, αίτημα που δεν έγινε αποδεκτό.

Στο μεταξύ, οι Τούρκοι συνέχισαν να βομβαρδίζουν τα χερσαία τείχη, πλησίον της πύλης του Αγίου Ρωμανού, με αποτέλεσμα να πέσει ένας πύργος μαζί με τμήμα του τείχους. Αμέσως όμως οι ζημιές επισκευάστηκαν με την τοποθέτηση βαρελιών που περιείχαν πέτρες και την κατασκευή ενός αναχώματος. Την ίδια ημέρα ο σουλτάνος πρότεινε στο πολεμικό συμβούλιό του, την υπερνεώλκηση τμήματος του τουρκικού στόλου από το Διπλοκιόνιο στον Κεράτιο κόλπο. Για την πραγμάτωση του εγχειρήματος οι μηχανικοί του σουλτάνου προέβησαν σε βελτιώσεις της οδού που συνέδεε την ακτή επί του Βοσπόρου, στο σημείο που άρχιζαν τα τείχη του Γαλατά γνωστό σήμερα ως Τοπχανέ, με τον Κεράτιο κόλπο.

Έτσι τη νύκτα 21/22 Μαίου μεταφέρθηκαν 72 πλοία, επάνω σε ολκάδες.

Οι Τούρκοι για να αποσπάσουν την προσοχή των χριστιανών δεν παρέλειψαν να βάλουν, κατά τη διάρκεια όλης της νύκτας με τα κανόνια τους που είχαν τοποθετηθεί στα υψώματα του Πέραν.

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ν. Μπάρμαρο, ο σουλτάνος είχε ως συμβούλους για το εγχείρημα αυτό χριστιανούς, ενώ ο Λεονάρδος της Χίου διευκρινίζει ότι ο σουλτάνος άντλησε τις πληροφορίες του από Βενετούς, οι οποίοι συμμετείχαν στη μεταφορά στόλου από την Αδριατική στη λίμνη Γκάρντα πριν 14 χρόνια, με την καθοδήγηση του Kρητικού Νικόλαου Σόρβολου.

Ανάμεσα στις 23 και τις 27 Απριλίου, το σφυροκόπημα των χερσαίων τειχών συνεχίστηκε, ενώ οι Βενετοί σχεδίαζαν την πυρπόληση των τουρκικών πλοίων που είχαν υπερνεωλκηθεί.

Στις 28 Απριλίου, η επίθεση εναντίον των τουρκικών πλοίων εκτελέστηκε, όμως η όλη προσπάθεια κατέληξε σε αποτυχία, με την απώλεια μιας γαλέρας και 90 ναυτικών.

Σύμφωνα με το Σλαβονικό Χρονικό, στις 30 Απριλίου, το «βασιλικό» κανόνι του σουλτάνου, κατέστρεψε τμήμα του τείχους, σε μήκος 2 μέτρων περίπου, πλησίον της πύλης του Αγίου Ρωμανού. Την 1η Μαΐου, συνεχίστηκε ο βομβαρδισμός του τείχους στην περιοχή της ίδιας πύλης, κοντά στο ρήγμα που είχε δημιουργηθεί την προηγουμένη και είχε πρόχειρα επισκευασθεί με μπάλες κανονιών, πλέγματα, καλάμια, κλαδιά και λάσπη. Στο μεταξύ οι πολιορκούμενοι είχαν έλλειψη τροφίμων και ιδιαίτερα ψωμιού, νερού και κρασιού.

Στις 3 Μαΐου, οι Βυζαντινοί εγκατέστησαν δύο μεγάλα πυροβόλα σε μια πύλη των τειχών του Κερατίου με αντικειμενικό σκοπό τη βύθιση των τουρκικών πλοίων. Τότε οι Τούρκοι έσπευσαν να τοποθετήσουν μεγάλου διαμετρήματος κανόνια απέναντι από αυτά και άρχισαν να ανταποδίδουν τα πυρά.

Η μονομαχία του πυροβολικού έμελλε να κρατήσει 10 ημέρες. Τα μεσάνυκτα της ίδιας ημέρας, ένα μπριγκαντίνι με 12 άνδρες απέπλευσε για το Αιγαίο, προκειμένου να διαπιστώσει, εάν ο βενετικός στόλος είχε φθάσει εκεί.

Το πλοίο πέρασε την αλυσίδα και κατευθύνθηκε προς τα Δαρδανέλια για να εντοπίσει το στόλο, ο οποίος σύμφωνα με πληροφορίες είχε αποπλεύσει από τη Βενετία. Το πλήρωμα έφερε τούρκικες φορεσιές και στο πλοίο είχε αναρτηθεί τουρκική σημαία.

Στις 5 Μαΐου οι Τούρκοι εγκατέστησαν μεγάλα πυροβόλα επάνω από τον Γαλατά, για να βομβαρδίσουν τα χριστιανικά πλοία, που ναυλοχούσαν στον Κεράτιο. Τότε, ένα πλοίο των Γενουατών, που ήταν φορτωμένο με μετάξι, κερί και άλλα εμπορεύματα, βυθίστηκε παρασύροντας στο βυθό και ναύτες.

Τα χριστιανικά πλοία, για να αποφύγουν τις βολές των Τούρκων, κινήθηκαν προς τα παραθαλάσσια τείχη του Γαλατά. Ο κανονιοβολισμός κράτησε αρκετές ημέρες προξενώντας μεγάλες ζημιές σε πλοία και πληρώματα.

Στις 7 Μαΐου, οι Τούρκοι επιχείρησαν μια νυκτερινή επίθεση στο Μεσοτείχιο με 30.000 άνδρες, εφοδιασμένους με όπλα και μερικές γαλές (πολιορκητικές μηχανές, περίπου ίδιες με τον κριό αλλά με κεφαλή γάτας στο άκρο τους). Η επίθεση αυτή έληξε με ήττα των Τούρκων, που υπέστησαν και πολλές απώλειες. Την ίδια ημέρα, τα πλοία που είχαν κινηθεί προς τα τείχη του Γαλατά, επέστρεψαν κοντά στην αλυσίδα.

Στις 8 Μαΐου, επειδή η κατάσταση άρχισε να χειροτερεύει, οι Βενετοί αποφάσισαν να ξεφορτώσουν όλα τα πλοία τους και να αποθηκεύσουν τα πολεμοφόδιά τους στο αυτοκρατορικό οπλοστάσιο. Όμως τα πληρώματα των πλοίων, που ήταν κατάδικοι, στασίασαν και επέτυχαν την παραμονή τους επάνω στα πλοία. Στις 9 Μαΐου ο Βενετός Γ. Τρεβιζάνι, μετέφερε στο λιμάνι του Προσφορίου δύο γαλέρες και τις παρόπλισε προκειμένου να ενισχύσει με 400 άνδρες τη φρουρά της πύλης του Αγίου Ρωμανού.

Στις 12 Μαΐου, 50.000 Τούρκοι επιτέθηκαν κατά του παλατιού των Βλαχερνών, όμως και πάλι απέτυχαν χάρις στις προσπάθειες του Νικηφόρου Παλαιολόγου, που διοικούσε τις εφεδρείες.

Όταν η πίεση που ασκούσαν οι Τούρκοι αυξήθηκε, ο Θεόδωρος Καρυστινός που φρουρούσε την πύλη Χαρισίου, προσέφερε την απαιτούμενη ενίσχυση.

Την ίδια νύκτα και μετά τη λειτουργία στην Αγία Σοφία, ο ιστορικός Γεώργιος Φραντζής πρότεινε την διενέργεια εξόδου με επικεφαλής τον αυτοκράτορα.

Η πρόταση αυτή βρήκε αντίθετο τον Λουκά Νοταρά. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης ένας αγγελιοφόρος τους ειδοποίησε ότι οι Τούρκοι διενεργούσαν επίθεση στα τείχη.

Τότε, ο Κωνσταντίνος έσπευσε να προσφέρει βοήθεια, ακολουθούμενος από τους σωματοφύλακές του. Η παρουσία του αυτοκράτορα βοήθησε αποφασιστικά τους αμυνόμενους να αποκρούσουν τους Τούρκους. Την επομένη ημέρα, οι υπερασπιστές της Πόλης έριξαν τα πτώματα των πολυάριθμων Τούρκων στρατιωτών επάνω από τα τείχη, ώστε αυτά να παραληφθούν από τον εχθρό.

Στις 14 Μαΐου, οι Τούρκοι έσπευσαν να μεταφέρουν τα πυροβόλα τους από τα υψώματα του Γαλατά στην πύλη του Αγίου Ρωμανού. Αυτή η κίνηση ήταν ενδεικτική ότι ο εχθρός σχεδίαζε να διεξάγει γενική επίθεση σε εκείνο το σημείο. Τότε μια νέα ομάδα από 400 άνδρες μεταφέρθηκε από τα πλοία και από άλλες λιγότερο επικίνδυνες θέσεις στο σημείο που βρισκόταν ο Ιουστινιάνης.

Στις 16 Μαΐου, οι Τούρκοι άρχισαν τη διάνοιξη ενός υπονόμου κάτω από τα τείχη για να επιτύχουν την κατάρρευσή τους.

Όμως οι υπόκωφοι κρότοι των εκσκαφέων οδήγησαν τον Γερμανό μηχανικό Ιωάννη Γκραντ να σκάψει έναν υπόνομο, για να συναντήσει αυτόν των Τούρκων.

Μόλις οι δύο υπόνομοι ενώθηκαν, οι υπερασπιστές χρησιμοποιώντας με επιτυχία το υγρό πυρ κατέστρεψαν τις αντιστηρίξεις του τούρκικου υπονόμου, ο οποίος υποχώρησε καταπλακώνοντας τους εκσκαφείς του εχθρού.

Στις 17 Μαΐου το βράδυ, 5 τουρκικές φούστες έφθασαν από το Διπλοκιόνιο έως την αλυσίδα, στο στόμιο του λιμανιού. Τότε, τα χριστιανικά πλοία άρχισαν τους κανονιοβολισμούς και τα έτρεψαν σε φυγή. Όμως κανένα τούρκικο καράβι δεν βυθίστηκε.

Στις 18 Μαΐου, οι Τούρκοι κατασκεύασαν έναν ξύλινο πύργο έξω από την τάφρο, που ήταν υψηλότερος από το προτείχισμα.

Ο πύργος εξωτερικά και στην οροφή είχε καλυφθεί με δέρματα από καμήλα. Εσωτερικά και έως τη μέση, ο πύργος είχε πληρωθεί με πέτρες. Από τρία ανοίγματα, τοξότες και τυφεκιοφόροι μπορούσαν να βάλουν εναντίον των αμυνομένων.

Ο δρόμος που συνέδεε το εχθρικό στρατόπεδο με τον ξύλινο πύργο καλύφθηκε στα πλάγια και από πάνω με κλαριά για να μην φαίνονται οι εχθρικές κινήσεις.

Εργάτες έσκαβαν μέσα στον πύργο, στη συνέχεια δε έριχναν τα προϊόντα εκσκαφής στην τάφρο, ώστε να την γεμίσουν. Την ίδια ημέρα ένας πύργος πλησίον της πύλης του Αγίου Ρωμανού κατέπεσε, μετά από ανηλεή σφυροκοπήματα των τουρκικών πυροβόλων.

Στις 19 Μαΐου οι Τούρκοι κατασκεύασαν ένα τμήμα γέφυρας για να συνδέσουν τις δύο όχθες του Κερατίου.

Η γέφυρα άρχιζε έξω από τα τείχη του Γαλατά και εκτεινόταν προς την πύλη των Κυνηγών. Ήταν κατασκευασμένη από μεγάλα βαρέλια κρασιού, συνδεδεμένα μεταξύ τους, επάνω στα οποία είχαν τοποθετηθεί σανίδες. Στο μεταξύ, τα κανόνια των Τούρκων έβαλαν μέρα και νύκτα, γκρεμίζοντας τα χερσαία τείχη. Η εκσφενδόνιση της μπάλας από το μεγάλο πυροβόλο του Ουρβανού, όχι μόνο κατεδάφιζε το τείχος αλλά το διέλυε εντελώς. Όμως και οι πολιορκούμενοι δεν έδειξαν αδράνεια, αντιθέτως, έσπευδαν αμέσως να επισκευάσουν τις προκαλούμενες ζημιές με τη συμμετοχή γυναικών, παιδιών, γέρων και μοναχών, χρησιμοποιούσαν δε ως υλικά πέτρες και χώμα.

Στις 21 Μαΐου, δύο ώρες πριν ξημερώσει, ο τουρκικός στόλος έφθασε έως την αλυσίδα, αλλά σύντομα απεχώρησε.

Το μεσημέρι της ίδιας ημέρας ανακαλύφτηκε μια νέα σήραγγα, κοντά στην πύλη Χαρισίου, η οποία καταστράφηκε με το υγρό πυρ που χρησιμοποίησαν οι αμυνόμενοι. Στις 22 Μαΐου, ανακαλύφτηκε ακόμη μια στοά κάτω από τα τείχη, στα Καλιγάρια, όμως αυτή υποχώρησε, οι δε Τούρκοι που ευρίσκοντο μέσα καταπλακώθηκαν. Την ίδια νύκτα σημειώθηκε έκλειψη σελήνης, η οποία θεωρήθηκε κακός οιωνός, από τους κατοίκους της Πόλης.

Στις 23 Μαΐου, οι Έλληνες ανακάλυψαν μια νέα σήραγγα την οποία αχρήστευσαν, βάζοντας φωτιά στα ξύλινα υποστυλώματά της. Συνέλαβαν δε δύο Τούρκους τεχνίτες, οι οποίοι αποκάλυψαν τη θέση και των υπολοίπων στοών.

Στη συνέχεια ο Γερμανός μηχανικός Ιωάννης Γκραντ κατόρθωσε να τις επισημάνει και να τις καταστρέψει.

Την ίδια ημέρα, έφθασε το μπριγκαντίνι από το Νότο, με πλήρωμα που έφερε τούρκικες φορεσιές, αυτό που είχε αποπλεύσει για να συναντήσει τον βενετικό στόλο. Το πλοίο μπήκε στο λιμάνι αφού ήρθη η αλυσίδα.

Ο καπετάνιος του πλοίου ανέφερε αμέσως ότι δεν είχε εντοπίσει τον χριστιανικό στόλο που σύμφωνα με τις υποσχέσεις θα έσπευδε να σώσει την Βασιλεύουσα. Τότε οι αμυνόμενοι κατανόησαν ότι στο εξής, θα έπρεπε να αποθέσουν τις ελπίδες τους μόνο στον Θεό.

Και την ημέρα αυτή οι σφοδροί βομβαρδισμοί συνεχίστηκαν καταστρέφοντας τμήματα των χερσαίων τειχών, τα οποία όμως επισκευάστηκαν πρόχειρα.

Στις 23 ή 24 Μαΐου, οι Τούρκοι απέστειλαν εκπροσώπους, οι οποίοι μετέφεραν τους όρους του σουλτάνου για την παράδοση της πόλεως, σύμφωνα με τους οποίους, ο Κωνσταντίνος θα ήταν ελεύθερος να εγκαταλείψει την Βασιλεύουσα μαζί με τη συνοδεία και τους θησαυρούς του με προορισμό το Μοριά.

Επίσης, οι κάτοικοι που θα αποφάσιζαν να εγκαταλείψουν την πόλη μαζί με τα υπάρχοντά τους θα το έπρατταν ανενόχλητοι. Σε περίπτωση που ο Κωνσταντίνος απέρριπτε τους όρους παράδοσης της πόλεως, η λεηλασία της και ο εξανδραποδισμός των κατοίκων της θα ήταν αναπόφευκτα. Κατά τον ιστορικό Δούκα, ο Κωνσταντίνος έδωσε στους απεσταλμένους του σουλτάνου την ακόλουθη απάντηση:«… Το δε την πόλιν σοι δούναι, ούτ_εμόν εστιν ούτ’ άλλου των κατοικούντων εν ταύτη. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών».

Στις 25 Μαΐου το Συμβούλιο των υπερασπιστών συγκεντρώθηκε νωρίς το πρωί υπό την προεδρία του αυτοκράτορα, για να συζητηθεί η κρισιμότητα της κατάστασης.

Τα μέλη του είχαν σχηματίσει την εντύπωση ότι η Bυζαντινή Aυτοκρατορία έβαινε προς το τέλος της και είχαν συγκεντρωθεί για να καθορίσουν τα μέτρα που έπρεπε να ληφθούν εν όψει της επικείμενης άλωσης της Πόλης.

Ο Κωνσταντίνος έχαιρε του θαυμασμού και της συμπαθείας όλων, για την πίστη του στο κοινό συμφέρον. Ορισμένα από τα μέλη του συμβουλίου πρότειναν την εγκατάλειψη της πόλεως από τον βασιλέα και την ακολουθία του.

Ο εκπρόσωπος της εκκλησίας, ο πατριάρχης Γρηγόριος, πρόσθεσε ότι ήταν θέλημα Θεού η πόλη να πέσει. Όμως, εάν αυτή δεν μπορούσε να σωθεί, ας σωζόταν ο αυτοκράτωρ. Όταν ο Κωνσταντίνος άκουσε ότι και η Εκκλησία πίστευε ότι η πόλη θα καταλαμβανόταν από τον εχθρό, έχασε τις αισθήσεις του.

Όταν συνήλθε, πρόσθεσε ότι πολλοί αυτοκράτορες πριν από αυτόν είχαν χάσει την ζωή τους για την πατρίδα και επομένως ο ίδιος δεν ήθελε να ξεφύγει από το πεπρωμένο, επιθυμία του δε ήταν να παραμείνει και να πεθάνει μαζί τους.

Στο συμβούλιο ο Ιουστινιάνης ζήτησε την ενίσχυση του δικού του τομέα με ένα τμήμα πυροβολικού, που βρισκόταν στον Κεράτιο, αλλά ο Λουκάς Νοταράς, που ήταν υπεύθυνος των περιοχών του Κερατίου, διαφώνησε. Τότε ο Ιουστινιάνης αναγκάστηκε να επισκευάσει τα τμήματα του τείχους που είχαν καταστραφεί με δικούς του άνδρες.

Στις 26 Μαΐου, ενώ οι Τούρκοι συνέχιζαν τους βομβαρδισμούς, οι κάτοικοι στην Πόλη προετοιμάζοντο να αντιμετωπίσουν την τελική επίθεση του εχθρού.

Οι Τούρκοι τη νύκτα είχαν ανάψει μεγάλες φωτιές και είχαν αρχίσει να κτυπούν νταούλια και να παίζουν ζουρνάδες σύμφωνα με τα έθιμά τους. Σε όλη την Πόλη ο φόβος πλανιόταν, όλοι δε προσεύχοντο στο Θεό να τους σώσει, όμως τα κανόνια του σουλτάνου συνέχισαν να βάλουν και να προκαλούν μεγάλες ζημιές στα τείχη.

Επίσης, παρατηρήθηκε μεγάλη κινητικότητα στον τουρκικό στόλο που ναυλοχούσε στο Διπλοκιόνιο. Στις 27 Μαΐου συνεχίστηκαν οι βομβαρδισμοί, οι φωτιές και οι αλαλαγμοί των Τούρκων, σε όλη τη διάρκεια της νύκτας.

Στις 28 Μαΐου, παραμονή της τελικής επίθεσης, ο σουλτάνος διέταξε όλους να καταλάβουν τις τελικές τους θέσεις. Τούρκοι στρατιώτες μετέφεραν όλη τη νύκτα μεγάλες σκάλες, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν την επομένη για αναρρίχηση στα τείχη.

Επίσης μετέφεραν πολλά πλέγματα από φρύγανα και λυγαριές για να προστατευθούν εκείνοι, που θα ανέβαιναν στις σκάλες. Στο μεταξύ τα ταμπούρλα και οι ζουρνάδες έπαιζαν ακατάπαυστα, εμψυχώνοντας τους πολεμιστές, εσυνεχίζοντο δε με αμείωτη σφοδρότητα οι βολές των μεγάλων πυροβόλων, ενώ ο τουρκικός στόλος που ναυλοχούσε στο Διπλοκιόνιο ετοιμαζόταν να λάβει μέρος στη γενική επίθεση.

Από την πλευρά τους οι υπερασπιστές ετοίμασαν άρματα, κλειστά επάνω και στα πλάγια για να τα τοποθετήσουν στις επάλξεις, πιστεύοντας ότι έτσι θα προστατεύοντο από τα βέλη του εχθρού. Όλη την ημέρα στην Βασιλεύουσα κτυπούσαν οι καμπάνες των εκκλησιών για να συγκεντρωθούν οι κάτοικοι στα τείχη.

Το απόγευμα, όλοι οι Έλληνες, οδυρόμενοι και ξυπόλητοι, έσπευσαν στις εκκλησίες και στις μονές της πόλης. Ο Κωνσταντίνος με τους συμπολεμιστές του έσπευσαν στην Αγία Σοφία για να μεταλάβουν των αχράντων μυστηρίων.

Αυτή ήταν η τελευταία λειτουργία στην Αγία Σοφία, τελέστηκε δε ανάμεσα σε κλάματα και οδυρμούς.

Ο αυτοκράτωρ στη συνέχεια μετέβη στο παλάτι των Βλαχερνών και ζήτησε συγχώρεση από όλους, γνωρίζοντας τι θα επακολουθήσει.

Ο Γ. Φραντζής χαρακτηριστικά γράφει: «εν τήδε τη ώρα τίς διηγήσεται τους τότε κλαυθμούς και θρήνους τους εν τω παλατίω; Ει και από ξύλου άνθρωπος ή εκ πέτρας ην, ουκ ηδύνατο μη θρηνήσαι».

Η άλωση

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 29ης Μαΐου 1453, ημέρα Τρίτη, ο αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος με τον πρωτοβεστιάριο και μέγα λογοθέτη Γεώργιο Φραντζή περιήλθαν έφιπποι τα τείχη, για να εμψυχώσουν τους φρουρούς και τους πολεμιστές, που ήταν άγρυπνοι και να επιθεωρήσουν τις πύλες που παρέμεναν συνέχεια κλειστές.

Όταν έφθασαν πλησίον της πύλης Καλιγαρίας, ανέβηκαν πεζή σε έναν πύργο για να διαπιστώσουν την επικρατούσα κατάσταση στο Μεσοτείχιο και στον Κεράτιο. Εκεί άκουσαν θορύβους και ομιλίες των Οθωμανών, οι οποίοι μετέφεραν σκάλες και άλλα εφόδια στα τείχη.

Στη συνέχεια ο αυτοκράτωρ κατευθύνθηκε προς την πύλη του Αγίου Ρωμανού, ενώ ο Φραντζής κινήθηκε προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ήταν η τελευταία φορά που συναντήθηκαν οι δύο άνδρες.

Μιάμιση ώρα πριν ξημερώσει, οι Οθωμανοί που είχαν οργανωθεί σε τρία σώματα των 50,000 ανδρών, άρχισαν την γενική επίθεση.

Το πρώτο σώμα απετελείτο από ατάκτους, το δεύτερο από στρατιώτες κυρίως μουσουλμάνους, εξοπλισμένους και καλά εκπαιδευμένους, ενώ το τρίτο απετελείτο από το επίλεκτο σώμα των γενιτσάρων.

Πίσω από τους τελευταίους ακολουθούσαν οι αξιωματούχοι και ο σουλτάνος. Το πρώτο σώμα μετέφερε στα τείχη μεγάλες σκάλες, απαραίτητες για την αναρρίχηση. Όμως οι υπερασπιστές των τειχών έσπευσαν αμέσως να τις απωθήσουν, φονεύοντας με πέτρες τους εχθρούς που πλησίαζαν.

Μόλις οι άνδρες του πρώτου σώματος οπισθοχώρησαν σφάχτηκαν ανελέητα από τους Τούρκους που ευρίσκοντο πίσω τους. Σε λίγο επιτέθηκαν και οι άνδρες του δεύτερου σώματος, που προσπάθησαν με λύσσα να ανέβουν τις σκάλες, αλλά και αυτοί αποκρούστηκαν.

Τότε επιτέθηκαν οι γενίτσαροι, ακολουθούμενοι από τους αξιωματούχους. Αυτοί βρήκαν τους υπερασπιστές πολύ καταπονημένους από τις μάχες που μόλις είχαν δώσει.

Οι υπερασπιστές αντιλαμβανόμενοι ότι ήταν αδύνατον να αποκρούσουν και τους γενίτσαρους, άρχισαν να κτυπούν τις καμπάνες ζητώντας βοήθεια από τον Θεό. Κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων επιθέσεων τα τουρκικά κανόνια συνέχισαν να βάλουν κατά των τειχών, παρασύροντας στο θάνατο και τους Τούρκους που ήταν κοντά στα τείχη.

Το μεγάλο πυροβόλο συνέχισε να βάλει στη θέση της πύλης του Αγίου Ρωμανού, καταστρέφοντας τα πρόχειρα οχυρωματικά έργα που είχαν υψώσει οι αμυνόμενοι.

Τότε, από το ρήγμα που δημιουργήθηκε σε αυτήν την πύλη κατόρθωσαν να εισχωρήσουν περίπου 300 Τούρκοι, οι περισσότεροι από τους οποίους απωθήθηκαν ή φονεύθηκαν.

Ο εχθρός συνεχίζοντας να σκορπά το θάνατο και την καταστροφή με το μεγάλο πυροβόλο, όρμησε με λύσσα και πάλι εμπρός. Σύντομα, από το ρήγμα που είχε δημιουργηθεί κατόρθωσαν να εισβάλουν περισσότεροι από 30.000 Τούρκοι και σε μικρό χρονικό διάστημα έγιναν 70.000, πλημμυρίζοντας την περιοχή.

Σύμφωνα δε με τον ιστορικό Δούκα, 50 Τούρκοι μπήκαν ανενόχλητοι στην πόλη από την γνωστή ως Κερκόπορτα πυλίδα, που είχε μείνει ανοικτή.

Στο σημείο εκείνο οι Τούρκοι ανέβηκαν στα τείχη και ύψωσαν τα λάβαρά τους, ενώ άλλοι προχώρησαν προς την πύλη του Αγίου Ρωμανού. Στο μεταξύ, ο Ιουστινιάνης, που πολεμούσε στην πύλη αυτή, πληγώθηκε στην δεξιά μασχάλη και αποχώρησε.

Όμως ο Κωνσταντίνος συνέχισε να αγωνίζεται, περιστοιχιζόμενος μόνο από Έλληνες.

Τότε ένας αγγελιοφόρος έφθασε στο σημείο που βρισκόταν ο Κωνσταντίνος και με τρόμο ανακοίνωσε την είσοδο των Τούρκων στην πόλη από την Κερκόπορτα και ότι αυτοί σκόπευαν να κτυπήσουν τον αυτοκράτορα πισώπλατα. Τα νέα της εισόδου των Τούρκων απλώθηκαν στην πόλη σαν τη φωτιά.

Οι Ιταλοί αμέσως εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και έτρεξαν στα πλοία που ευρίσκοντο στον Κεράτιο, ενώ οι Έλληνες έσπευδαν στην Αγία Σοφία και όταν ο ναός γέμισε από πιστούς, κάποιοι έκλεισαν τις πύλες για να προφυλαχτούν.

Ο Κωνσταντίνος, βλέποντας τους Ιταλούς να φεύγουν και άλλους πολεμιστές να έχουν πανικοβληθεί φώναξε στην ακολουθία του: «όποιος επιθυμεί να φύγει ας σώσει τον εαυτό του εφόσον δύναται, όποιος όμως θέλει να πεθάνει ας με ακολουθήσει». Και με τα λόγια αυτά όρμησε με το άλογο του εμπρός υψώνοντας το σπαθί του, ακολουθούμενος από 200 άνδρες.

Σε λίγο όλοι συγκρούστηκαν με τους Τούρκους, που εφορμούσαν ακάθεκτοι από όλες τις πλευρές για να κάμψουν και τους τελευταίους υπερασπιστές της Βασιλεύουσας.

Στη άνιση σύγκρουση το άλογο του Κωνσταντίνου κτυπήθηκε και ο αυτοκράτωρ άρχισε να μάχεται πεζός.

Κατά τη διάρκεια της μάχης ένας Τούρκος τον κτύπησε στο πρόσωπο και ο Κωνσταντίνος ανταποδίδοντας το κτύπημα τον σκότωσε, όμως αμέσως μετά έπεσε και ο ίδιος κτυπημένος θανάσιμα.

Η μάχη συνεχίστηκε έως ότου έπεσαν όλοι οι γενναίοι σύντροφοι του τελευταίου αυτοκράτορα, ακολουθώντας τον με ηρωισμό στο θάνατο.

Όσον αφορά τις μάχες στη θάλασσα, ο τουρκικός στόλος λίγο πριν ξημερώσει συγκεντρώθηκε εμπρός από την αλυσίδα, αλλά στη συνέχεια προτίμησε να ενεργήσει απόβαση στη στεριά κοντά στην εβραϊκή συνοικία, ενώ τα πλοία που είχαν υπερνεωλκηθεί στον Κεράτιο κατευθύνθηκαν προς την πύλη του Φαναρίου.

Όταν τα πληρώματα των τουρκικών πλοίων κατάλαβαν ότι η πόλη είχε ήδη καταληφθεί, αμέσως έσπευσαν να αποβιβαστούν στη στεριά για να πάρουν μέρος στη λεηλασία, εγκαταλείποντας τα πλοία τους αφύλακτα.

Οι Τούρκοι σύντομα γέμισαν τα καράβια τους με λάφυρα και γυναικόπαιδα για τα σκλαβοπάζαρα, ενώ οι δρόμοι γέμισαν με σκοτωμένους άνδρες και το αίμα έρεε σαν το νερό της βροχής.

Επάνω στα τείχη δεν είχαν μείνει πλέον πολεμιστές εκτός από τους ναύτες της Κρήτης, που πολεμούσαν έως το μεσημέρι επάνω στον πύργο του Βασιλείου, του Λέοντος και του Αλεξίου.

Αυτοί δεν θέλησαν να παραδοθούν επιλέγοντας να πεθάνουν πολεμώντας. Στο μεταξύ, κάποιος Τούρκος ειδοποίησε τον σουλτάνο για την ηρωική τους άμυνα και αυτός συμφώνησε να τους επιτραπεί να φύγουν ανενόχλητοι με τα πλοία τους.

Οι Βενετοί επωφελούμενοι από την απουσία των Τούρκων στον Κεράτιο, έσπευσαν να βγουν στο πέλαγος, κόβοντας με τσεκούρια την προστατευτική αλυσίδα. Ανάμεσα στα πλοία που σώθηκαν ήταν και τα 3 καράβια από την Κρήτη, με τους τελευταίους υπερασπιστές τις Κωνσταντινουπόλεως και πολλούς πρόσφυγες.

Αρχικά οι εισβολείς προχώρησαν με προφύλαξη μέσα στην πόλη, φοβούμενοι ότι στους δρόμους θα συναντούσαν παρατεταγμένους στρατιώτες.

Μολονότι δε γνώριζαν ότι οι Έλληνες και οι Ιταλοί μαχητές ήταν ολιγάριθμοι, εντούτοις δεν ήταν δυνατόν να υποθέσουν ότι εκείνοι οι πολεμιστές που ήταν παραταγμένοι στα τείχη και στους πύργους ήταν οι μόνοι υπάρχοντες.

Σύμφωνα δε με τον Δούκα «ήσαν γαρ αεί διαλογιζόμενοι ότι εντός της πόλεως τουλάχιστον έσονται πολεμισταί ως πεντηκοντακισχίλιοι».

Έως το μεσημέρι οι Οθωμανοί έσφαζαν όποιον εύρισκαν εμπρός τους, επειδή ήταν οργισμένοι και θυμωμένοι για την πολυήμερη διάρκεια της πολιορκίας.

Το απόγευμα της Τρίτης, οι Οθωμανοί έφθασαν στην Αγία Σοφία.

Αφού πρώτα έσπασαν τις θύρες του εσωνάρθηκα και του εξωνάρθηκα, εφόρμησαν με τα σπαθιά στο χέρι εναντίον των πιστών που έκλαιγαν και οδύροντο. Όλοι παραδόθηκαν, εξάλλου ανάμεσα τους δεν υπήρχαν ένοπλοι Έλληνες.

Οι Τούρκοι διάλεξαν πρώτα τις ωραίες γυναίκες, τις παρθένους και τις μοναχές για να τις πουλήσουν και στη συνέχεια πήραν όλους τους πλουσίους και τους καλοντυμένους για να αποσπάσουν μεγάλα λύτρα.

Οι κατακτητές συνέχισαν τις λεηλασίες και τις σφαγές σε όλη την πόλη, εκμεταλλευόμενοι την τριήμερη άδεια που έδωσε ο σουλτάνος, ο οποίος μόνον έτσι έπεισε τους γενναίους πολεμιστές του να συνεχίσουν να μάχονται τόσες ημέρες εναντίον των ολιγαρίθμων υπερασπιστών της Βασιλεύουσας.

Στις εκκλησίες, οι Οθωμανοί, αφού πρώτα έριχναν κάτω τα ιερά και τις εικόνες, αφαιρώντας τα χρυσά και αργυρά αφιερώματα, μετά άνοιγαν και λεηλατούσαν τις θήκες των επισήμων ανδρών που ήταν θαμμένοι στο ιερό βήμα ενώ οι κρατήρες και φιάλες της ιεράς κοινωνίας, χρησιμοποιούντο για άκρατη οινοποσία και ευωχία.

Τα ιερά βιβλία και τα πολύτιμα χειρόγραφα κάηκαν ή καταστράφηκαν. Πολλά δε από αυτά πουλήθηκαν σε ευτελέστατη τιμή.

Από τους υπερασπιστές της Βασιλεύουσας φονεύθηκαν γύρω στους 2.000, οι υπόλοιποι εξανδραποδίστηκαν, ενώ ένας αριθμός παρθένων και ωραίων γυναικών εξαφανίστηκαν μέσα στα χαρέμια των αγάδων.

Κατά τον Κριτόβουλο, οι νεκροί ανήλθαν σε 4.000, ενώ η πόλη ερημώθηκε: «Η πολλών γενών υπάρξασα πρότυπον μετά τιμής και δόξης και πλούτου και περιφανείας λαμπράς νυν υφ’ ετέρων άρχεται μετά πενίας και αδοξίας και ατιμίας και δουλείας αισχίστης, και παράδειγμα πάντων ούσα καλών, και λαμπράς ευδαιμονίας εικών έστι συμφορών υπόμνημα και στήλη κακοδαιμονίας και μύθος τω βίω».

Μετά τη λεηλασία της Κωνσταντινουπόλεως, που διήρκεσε κατά τη διαταγή του σουλτάνου τρεις ημέρες, όπως το αφηγείται ο Μ. Δούκας: «και ην ιδείν την άπασαν πόλιν εν ταις σκηναίς του φουσάτου, την δε πόλιν έρημον, νεκράν, κειμένην γυμνήν, άφωνον, μη έχουσαν είδος ουδέ κάλλος….ην γαρ η πάσα άοικος, ούτε άνθρωπος ούτε κτήνος ούτ’ όρνεον κραυγάζον ή λαλόν εντός.

Μόνον τινές των μη δυνηθέντων σκυλεύσαι τι δια το ανίσχυρον αυτών, διότι και πολλοί απ’ αλλήλων εφονεύθησαν έλκων ο εις εξ ετέρων τα λάφυρα».

Το πτώμα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου δεν βρέθηκε. Πιθανότατα ετάφη σε κοινό λάκκο, μη αναγνωρισθείς, μαζί με συμπολεμιστές και εχθρούς.

Η δε πόλη, παρουσιάζοντας ένα ασύλληπτο θέαμα καταστροφής και ερήμωσης που είχαν προξενήσει οι τουρκικές ορδές, ήταν δίχως κατοίκους, με καμένες και λεηλατημένες τις εκκλησίες και όλες ανεξαιρέτως τις κατοικίες και τα κοινωφελή ιδρύματα.

Στην κενή πόλη, οι μόνοι που περιφέροντο στους δρόμους ήταν οι αχόρταγοι και αιμοδιψείς Τούρκοι, οι οποίοι με λύσσα έψαχναν μέσα στα χαλάσματα, ότι είχε απομείνει για το αρπάξουν.

Αμέσως μετά την άλωση, οι περισσότεροι ναοί μετατράπηκαν σε τζαμιά, ενώ άλλα κτίρια όπως ο ναός των Αγίων Αποστόλων και τα μεγάλα παλάτια των βυζαντινών κατεδαφίστηκαν, για να χρησιμοποιηθούν ως οικοδομικό υλικό για την ανέγερση τζαμιών. Αυτό ήταν το έργο του δήθεν πεφωτισμένου ηγεμόνα, του Μωάμεθ του πορθητή.