Δύο μέρες μετά την ομιλία του (08.09.24)-κατόπιν επίσημης πρόσκλησης της Προέδρου του Εθνικού Κέντρου Αξιολόγησης της Ποιότητας και Τεχνολογίας (ΕΚΑΠΤΥ), κας Ρίτας Μωραϊτάκη – Πικρού-με θέμα “Ο ρόλος της Τεχνητής Νοημοσύνης στη σωματική και ψυχική υγεία αλλά και η σημασία της πιστοποίησης των ιατροτεχνολογικών προϊόντων που βασίζονται στην AI”, στην 88η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, στο περίπτερο του Υπουργείου Υγείας, όπου συστεγάζονταν σύσσωμοι οι φορείς του Υπουργείου (π.χ. ΕΟΦ, ΕΟΔΥ, ΕΚΑΒ) και συνεργαζόμενοι φορείς όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, ο διακεκριμένος Έλληνας Καθηγητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο Bicocca του Μιλάνο, Δρ. Αντώνης Ντακανάλης, μιλά τόσο για την τεχνητή νοημοσύνη, τις νέες τεχνολογίες, τα εικονικά περιβάλλοντα και το ρόλο που διαδραματίζουν στην αντιμετώπιση ψυχικών ασθενειών, όσο και για τις ανθρώπινες σχέσεις, τον τρόπο που συσχετιζόμαστε αλλά και ερωτεύομαστε. Επίσης, δεν παραλείπει να τονίσει το εξής :”Για εμένα, οι μεγαλύτερες μάχες είναι το “οριστικό πέρασμα από το στίγμα, στο εξατομικευμένο στήριγμα για όλους” και “η μεγάλη μετάβαση στη ψηφιακή υγεία“. Σε αυτές τις μάχες, θέλω και είμαι έτοιμος να συνδράμω, από όποιο μετερίζι“.
Συνέντευξη στη Νικόλ Παπαδοπούλου
Είστε Καθηγητής και Επικεφαλής Ερευνητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο Μπικόκα του Μιλάνου. Τι είναι αυτό που σας γοητεύει μέχρι και σήμερα στη συγκεκριμένη επιστήμη;
H ποικιλία της ανθρώπινης συμπεριφοράς πάντα με γοήτευε και εξακολουθεί να με γοητεύει και ενίοτε να με ξαφνιάζει, ακόμα και τώρα, που έχω συμπληρώσει χιλιάδες συνεδρίες ψυχοθεραπείας με θεραπευόμενους από διάφορα πλαίσια. Τα κίνητρα των ανθρώπων και η εξέλιξή τους στο χρόνο εξακολουθούν να με εκπλήσσουν. Ξέρετε, στην επιστήμη μας όπως και σε κάθε επιστήμη προσπαθούμε να βρούμε το ερέθισμα ή την αιτία πίσω από τις θετικές ή αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα και την εκάστοτε συμπεριφορά, λειτουργική ή μη. Εστιάζουμε στα γονίδια, στην ανατροφή, στα τραύματα, στο περιβάλλον γενικότερα και προσπαθούμε να εξηγήσουμε το παρόν ή να “προβλέψουμε” την εξέλιξη των ανθρώπων. Όμως η ανθρώπινη εξέλιξη δεν είναι γραμμική ούτε είναι προδιαγεγραμμένη, υπάρχει και κάποιος κρίσιμος παράγοντας που ούτε μπορούμε να προσδιορίσουμε ούτε να ποσοτικοποιήσουμε με ευκολία. Πολλές φορές βλέπουμε ανθρώπους να ανθίζουν ενώ όλα τα προγνωστικά στοιχεία ήταν εναντίον τους. Ξέρουμε, για παράδειγμα, ότι η θετική συμπεριφορά της θετής μητέρας προστατεύει από αντικοινωνικές συμπεριφορές παιδιά που γενετικά έχουν πολύ αυξημένες πιθανότητες επιθετικότητας. Αυτή είναι και η χαρά της επιστήμης μας. Καμία μάχη δεν είναι χαμένη εκ των προτέρων. Χαμένη μάχη είναι μόνο αυτή που δεν έχει δοθεί!
Συγκαταλέγεστε ανάμεσα στους 50 καλύτερους επιστήμονες παγκοσμίως στον τομέα της ψυχικής υγείας και στους 10 καλύτερους στην Ευρώπη στην κλινική εφαρμογή νέων τεχνολογιών στον τομέα της ψυχικής ευεξίας. Τι σηματοδοτούν για εσάς αυτές οι διακρίσεις; Τις περιμένατε; Και πώς κρίνετε τον τομέα της ψυχικής υγείας στην Ελλάδα; Σε τι κατάσταση πιστεύεται ότι βρίσκεται;
Ξέρετε, δεν έβαλα ποτέ στόχο, ούτε κυνήγησα την διάκριση. Το κίνητρό μου ήταν και είναι η δουλειά μου και πώς μπορεί αυτή να χρησιμοποιηθεί επ΄αγαθώ. Οι διακρίσεις έπονται αλλά δεν είναι το σημαντικό, ούτε αυτό που καθορίζει την αξία ενός επιστήμονα. Σημαντικό είναι με σεβασμό στον συνάνθρωπο αλλά και στον εαυτό μας να ασκούμε την επιστήμη μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο βρισκόμαστε. Υπάρχουν γιατροί που γνωρίζω, οι οποίοι επιτελούν τεράστιο κλινικό έργο σιωπηλά και αθόρυβα σε χώρους πολύ δύσκολους, εντός και εκτός ελληνικής επικράτειας. Στην Αφρική, για παράδειγμα όπου έχω ταξιδέψει και συνδράμει εθελοντικά, γνώρισα συναδέλφους Έλληνες και Κυπρίους που έχουν στήσει κλινικές από το μηδέν και παλεύουν με τις προκαταλήψεις, την άγνοια, την διαφθορά και τις ελλείψεις. Στο Μιλάνο, ομολογώ, είχα την τύχη να βρεθώ σε πανεπιστημιακή κλινική οργανωμένη και ξέρω τι σημαίνει να μπορείς να επικεντρωθείς στη δουλειά σου όταν τα διοικητικά θέματα είναι λυμένα. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι πολιτικές σχετικά με τις ανάγκες της σύγχρονης ψυχικής υγείας στην γείτονα χώρα δεν χρήζουν βελτίωσης ή ότι δεν υπάρχουν προβλήματα, απλώς ξεκινάμε να μιλάμε από άλλη βάση. Στην Ελλάδα, θεωρώ ότι, ο τομέας της ψυχικής υγείας βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι. Από τη μια, υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις και ανάγκες που πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα, όπως τα στερεότυπα γύρω από την ψυχική ασθένεια και η υποχρηματοδότηση, που έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη επαρκών δομών ψυχικής υγείας, οικοτροφείων, στεγών υποστηριζόμενης διαβίωσης και κέντρων ημέρας, ιδίως στην επαρχία. Από την άλλη, διαφαίνεται βούληση για βελτίωση και για ένα σύστημα που δεν θα είναι χαοτικό για τους λήπτες αυτών των υπηρεσιών και που θα βοηθήσει στην εξάλειψη της ντροπής σχετικά με το να ζητάς βοήθεια από έναν ειδικό. Παρόλα αυτά, έχουμε ακόμα να δώσουμε πολλές και σκληρές μάχες για να διορθώσουμε πολλές σαθρές καταστάσεις και πολλές σκουριασμένες αντιλήψεις του παρελθόντος, άλλωστε δεν πάει καιρός από την πανδημία του κορονοϊού, που ξεκινήσαμε να μιλάμε ανοιχτά και περισσότερο για την ψυχική υγεία και την σπουδαιότητα της. Και για μένα, οι μεγαλύτερες μάχες είναι το “οριστικό πέρασμα από το στίγμα στο εξατομικευμένο στήριγμα για όλους” και η “μεγάλη μετάβαση στην ψηφιακή υγεία”. Σε αυτές τις μάχες, θέλω και είμαι έτοιμος να συνδράμω, από όποιο μετερίζι.
Είναι γεγονός πως ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού υποφέρει από διάφορες ψυχικές διαταραχές (άγχος, φοβίες, εμμονές, ιδεοληψίες κτλ) μέσα στις οποίες συγκαταλέγεται η μάστιγα της κατάθλιψης. Σχεδόν 300 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν παγκοσμίως από κατάθλιψη, ενώ το 30% των ασθενών δεν ανταποκρίνεται επαρκώς στη φαρμακευτική αγωγή, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις. Η τεχνητή νοημοσύνη λοιπόν, πώς ακριβώς μπορεί να παρέμβει, να βοηθήσει ακόμα και να θεραπεύσει τέτοιου είδους ψυχικές ασθένειες;
Η μεγάλη αλλαγή που φέρνει η τεχνητή νοημοσύνη στον τομέα της υγείας, σωματικής και ψυχικής, είναι η ουσιαστική βελτίωση στην πρόσβαση, την αποτελεσματικότητα και την ποιότητα της φροντίδας, που γίνεται πλέον προσωποκεντρική και εξατομικευμένη! Διάγνωση και πρόγνωση περνάνε σε νέα εποχή.Καταρχάς, η τεχνητή νοημοσύνη βελτιώνει την ανάλυση της ιατρικής απεικόνισης, επιτρέποντας τον εντοπισμό, σε πολύ αρχικό στάδιο, όγκων που το ανθρώπινο μάτι δε μπορεί καν να διακρίνει. Στην ψυχιατρική και ψυχοθεραπεία, στον τομέα μου δηλαδή, στερούμαστε τέτοιου είδους απεικονιστικές μεθόδους. Δε μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μια αξονική τομογραφία για να διεισδύσουμε στον εσωτερικό κόσμο και στα ψυχικά τραύματα, τα οποία ούτως ή άλλως κουβαλάμε όλοι μέσα μας. Παρόλα αυτά, μέσω της ανάλυσης μεγάλου όγκου δεδομένων από διάφορες πηγές, από ηλεκτρονικά αρχεία υγείας και γενετικά δεδομένα μέχρι δεδομένα που λαμβάνονται από smartphones, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν όχι μόνο να φτάνουν ταχύτερα στην διάγνωση, ελαχιστοποιώντας τα ιατρικά λάθη και βελτιώνοντας τη διαγνωστική ακρίβεια, αλλά και να βγάζουν πιο ασφαλή συμπεράσματα για την εξέλιξη μιας ψυχιατρικής νόσου ή την θεραπευτική ανταπόκριση. Η ομάδα μου στο Πανεπιστήμιου του Μιλάνου, αξιοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη από το 2017 στην έγκαιρη πρόγνωση, στο να προβλέπουμε, δηλαδή, το πώς θα πάει ο ασθενής μας και κατά πόσο θα ανταποκριθεί σε ένα συγκεκριμένο είδος θεραπείας. Έχουμε, για παράδειγμα, εντάξει την τεχνητή νοημοσύνη σε ένα πρόγραμμα για την κατάθλιψη. Όπως επισημάνατε, υπάρχουν ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται επαρκώς στα φάρμακα ή πρέπει να δοκιμάσουν διάφορα σκευάσματα μέχρι να βρεθεί το κατάλληλο για αυτούς. Εμείς συλλέγουμε και αξιολογούμε πλήθος δεδομένων από γενετικό υλικό και εγκεφαλική δραστηριότητα μέχρι ηλεκτρονικά αρχεία υγείας και μέσω αλγορίθμου προβλέπουμε με ακρίβεια ποιο φάρμακο ταιριάζει σε ποιον, πράγμα που σημαίνει ταχύτερη ίαση των ασθενών, βελτίωση της ποιότητας ζωής τους και εξοικονόμηση πόρων. Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα στους ασθενείς μας είναι πολύ ενθαρρυντικά και φρονώ ότι η τεχνική μας μπορεί να επεκταθεί σε όλο το φάσμα τη ψυχοπαθολογίας, φέρνοντας μας όλο και πιο κοντά στο διαχρονικά ζητούμενο της ψυχιατρικής ακρίβειας, που αφορά την προσαρμογή της θεραπείας στις εξατομικευμένες ανάγκες κάθε ασθενούς με βάση το γενετικό προφίλ του, την ιστορία του και την κλινική εικόνα της δεδομένης στιγμής. Η κεντρική ιδέα είναι να μπορούμε να χαρακτηρίζουμε τον φαινότυπο της νόσου σε επίπεδο ασθενούς και να προτείνουμε μία εξατομικευμένη θεραπεία μέσω της αυτόματης ανάλυσης πολυμορφικών δεδομένων με τη βοήθεια των τεχνικών τεχνητής νοημοσύνης που κυμαίνονται από τη μηχανική έως τη βαθιά μάθηση.
Ως γνωστόν, υπάρχουν αρκετές εφαρμογές παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης (generative AI), οι οποίες παρέχουν υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης online. Εκτιμάτε ότι έχουν θετικό πρόσημο ή ενδέχεται να δημιουργήσουν προβλήματα που αυτή τη στιγμή δε μπορούμε να προβλέψουμε;
Κάθε εξέλιξη πρέπει να παρακολουθείται στενά και να προσαρμόζεται στις εκάστοτε συνθήκες και να μην ξεχνάμε το ενδεχόμενο της “ετερογονίας των σκοπών”, που σημαίνει αυτό ακριβώς που ρωτάτε τόσο εύστοχα. Πολλές φορές και στην επιστήμη και στην πολιτική υιοθετούμε μια πρακτική στοχεύοντας κάπου και στην πορεία του χρόνου φτάνουμε κάπου αλλού. Επί του πρακτέου, εφαρμογές, με AI υπάρχουν εκατοντάδες στην αγορά αυτή τη στιγμή και συνεχώς θα εμφανίζονται νέες, γιατί αυτή είναι η σύγχρονη τάση. Αναμφισβήτητα αλλάζουν τον τρόπο που φροντίζουμε την ψυχική μας υγεία, καθιστώντας την πιο προσιτή. Η μεγάλη πρόκληση για τους δυνητικούς χρήστες είναι να επιλέξουν μια εφαρμογή από τις πολλές με κριτήρια το επιστημονικά τεκμηριωμένο περιεχόμενο και την αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα, διασφαλίζοντας έτσι την Ιπποκρατική αρχή του “ωφελέειν ή μη βλάπτειν”. Καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν ψηφιακές εφαρμογές αυτoαξιολόγησης και αυτοφροντίδας, που αποτελούν μια εισαγωγή στην ψυχική υγεία και ευεξία και πρέπει να είναι πάντα επιστημονικά και κλινικά τεκμηριωμένες, φρονώ ότι θα αυξηθεί η ευαισθητοποίηση και το περαιτέρω ενδιαφέρον για την αναζήτηση βοήθειας από θεραπευτές με σάρκα και οστά. Και αυτό ήδη φαίνεται τόσο στην πράξη όσο και από μελέτες. Άλλωστε, η θεραπεία των προβλημάτων ψυχικής υγείας έχει πολλά κοινά με τη διδασκαλία. Υπάρχουν πράγματα που μπορεί να κάνει η τεχνολογία για να βοηθήσει στην ανάπτυξη δεξιοτήτων, όπως η ψυχική ανθεκτικότητα, αλλά δεν αντικαθιστά αυτό που κάνει ένας θεραπευτής!
Ποια η γνώμη σας για τα εικονικά περιβάλλοντα (virtual environments); Πιστεύετε ότι μπορούν να αποτελέσουν εργαλεία αντιμετώπισης μετατραυματικών νόσων, όπως το post-traumatic stress;
Η έρευνα τεκμηριώνει την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια της εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας (VR/AR) στην αντιμετώπιση τόσο του μετατραυματικού στρες όσο στη θεραπεία αγχωδών διαταραχών και φοβιών, μέσω της σταδιακής έκθεσης σε εικονικές συνθήκες, παρόμοιες με αυτές που στην πραγματική ζωή φοβίζουν το άτομο. Για παράδειγμα, ένα άτομο που αντιμετωπίζει φοβία στις πτήσεις μπορεί μέσω της VR/AR να απογειωθεί και να προσγειωθεί όσες φορές χρειάζεται μέχρι να καταφέρει να τιθασεύσει το φόβο του. Παρομοίως, οι θεραπευόμενοι μπορούν να ξεπεράσουν τη αγοραφοβία τους μέσω προγράμματος VR/AR, που στοχεύει στην κοινωνικοποίηση ατόμων με αγχώδεις διαταραχές σε δημόσιους χώρους. Σε αυτό το πρόγραμμα, οι θεραπευόμενοι μπορούν να επιβιβαστούν σε γεμάτο λεωφορείο, να περπατήσουν μέσα σε πολυσύχναστα εμπορικά κέντρα ή να βρεθούν σε ένα καφέ γεμάτο κόσμο. Η βαθμιαία έκθεση των θεραπευομένων στα στρεσσογόνα ερεθίσματα υλοποιείται εξατομικευμένα υπό την κλινική εποπτεία εξειδικευμένου και πιστοποιημένου ψυχοθεραπευτή με τον οποίο γίνεται συζήτηση επί των αναδυόμενων σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών. Κατά τη διάρκεια αυτής της έκθεσης το άτομο γνωρίζει ότι βρίσκεται σε ένα ασφαλές εικονικό περιβάλλον, ωστόσο ο εγκέφαλος αντιδρά σαν να ήταν στην πραγματική ζωή και αυτό ακριβώς βοηθά τους ασθενείς να αντιδράσουν καλύτερα στη θεραπεία μεγάλου εύρους φοβιών και διαταραχών σχετιζόμενες με άγχος και τραύμα. Μάλιστα, χρήση της μεθόδου γίνεται εδώ και χρόνια στο Ναυτικό Ιατρικό Κέντρο των Η.Π.Α για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της διαταραχής μετατραυματικού στρες. Δουλεύοντας το τραύμα τους σε μια προσομοίωση, οι ναύτες, οι οποίοι προηγουμένως δεν μπορούσαν να μοιραστούν την εμπειρία τους, βοηθιούνται να μιλήσουν για το τι είχε συμβεί. Τα τελευταία χρόνια, η VR/AR χρησιμοποιείται στη δημιουργία εικονικών περιβαλλόντων που προσομοιώνουν ψευδαισθήσεις, έτσι ώστε οι ασθενείς με σχιζοφρένεια να μάθουν να αναγνωρίζουν, να κατανοούν και να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τα ενοχλητικά αυτά συμπτώματα. Επιπλέον, η χρήση της VR/AR επεκτάθηκε στην γνωστική αποκατάσταση, στην εκπαίδευση κοινωνικών δεξιοτήτων, στην αντιμετώπιση των εξαρτήσεων, στη διαχείριση του χρόνιου πόνου και στην αντιμετώπιση των διατροφικών και νευροαναπτυξιακών διαταραχών. Μάλιστα, ο Αμερικανικός Οργανισμός Φαρμάκων ενέκρινε την VR/AR για τη θεραπεία της διαταραχή ελλειμματικής προσοχής σε παιδιά. Σε όλες τις περιπτώσεις που ανέφερα, περιλαμβανομένου του post-traumatic stress, έχουμε βελτίωση των συμπτωμάτων και της ποιότητας ζωής των ασθενών σε σύντομο χρόνο. Μιλάμε, λοιπόν, για ένα αποτελεσματικό εργαλείο, που όμως μπορεί να γίνει επιβλαβές, εάν εφαρμοστεί χωρίς την καθοδήγηση, εξειδικευμένων και πιστοποιημένων επαγγελματιών!
Στην Ελλάδα, τα θέματα ψυχικής υγείας και η αναζήτηση βοήθειας από ειδικό, συνεχίζουν να αποτελούν ταμπού και κάτι το κατακριτέο (αν και αυτό έχει τελευταία κάπως αλλάξει). Στην Ιταλία, αντίστοιχα, τι ακριβώς συμβαίνει; Πώς θα περιγράφατε την κατάσταση και την αντιμετώπιση των ψυχικών νόσων εκεί;
Η ψυχική νόσος παντού και πάντοτε φοβίζει, δε συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα αυτό. Ανάλογα με τις μοναδικές πολιτισμικές και κοινωνικές συνθήκες κάθε χώρας, βέβαια, αλλάζει ο βαθμός του στίγματος. Μετά την πανδημία του κορωνοϊού, η κατάσταση έχει βελτιωθεί διεθνώς γιατί θέματα όπως το άγχος και η κατάθλιψη συζητήθηκαν ανοιχτά λόγω των συνθηκών. Το τίμημα της πανδημίας ήταν μεγάλο, ωστόσο το μάθημα που πήραμε σημαντικό. Συνειδητοποιήσαμε την αξία της διαπροσωπικής σχέσης και όλων όσων η ανθρωπότητα θεωρούσε δεδομένα εδώ και δεκαετίες, όπως η ελεύθερη διακίνηση, και φυσικά την ανάγκη για διαρκή παροχή ποιοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας ακόμα και στις δυσπρόσιτες νησιωτικές και ορεινές περιοχές. Όσο για τις προσπάθειες αντιμετώπισης των ψυχικών νόσων στην Ιταλία, που με ρωτάτε, θα έλεγα με μια λέξη ότι είναι “συντονισμένες”. Ξέρετε, η ψυχική υγεία είναι ένα ζήτημα που μας αφορά όλους και μόνο με συντονισμένες προσπάθειες μπορούμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία όπου όλοι θα έχουν πρόσβαση σε ποιοτική φροντίδα. Η καταπολέμηση του στίγματος είναι κρίσιμη για να ενθαρρυνθούν οι άνθρωποι να αναζητήσουν βοήθεια, αλλά από μόνη της δεν επαρκεί. Χρειάζονται επίσης επαρκής χρηματοδότηση για την ενίσχυση των υποδομών, την πρόσληψη και εκπαίδευση προσωπικού και την υλοποίηση σύγχρονων προγραμμάτων πρόληψης, καθώς και ενδυνάμωση της πρωτοβάθμιας φροντίδας, με στόχο την έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση σε θέματα ψυχικής υγείας.
Αδιαμφισβήτητα τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια έξαρση του φαινομένου των ψυχικών διαταραχών και κυρίως των αγχωδών και καταθλιπτικών διαταραχών. Πού οφείλεται όλο αυτό; Είναι καθαρά θέμα γνωστικών λειτουργιών και διεργασιών του εγκεφάλου ή οι δύσκολες συνθήκες ζωής έχουν κάνει τους ανθρώπους να υποφέρουν από τη μη σωστή διαχείριση των σκέψεων και συναισθημάτων τους;
Πόσοι από εμάς δεν έχουμε νιώσει ποτέ άγχος, θλιψη ή απογοήτευση; Αυτά τα συναισθήματα είναι μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Όταν όμως γίνονται έντονα και παρατεταμένα, μπορεί να εξελιχθούν σε ψυχικές διαταραχές, διαταράσσοντάς ουσιαστικά τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούμε, μαθαίνουμε, εργαζόμαστε και αποδίδουμε. Τς πταίει; Οι παράγοντες που συμβάλλουν στην αύξηση των ψυχικών προβλημάτων είναι πολυπαραγοντικοί και αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους. Οι βιολογικοί/γενετικοί παράγοντες, οι οικονομικές δυσκολίες, οι κοινωνικές πιέσεις και το στρες της σύγχρονης ζωής παίζουν τον ρόλο τους. Φανταστείτε έναν κήπο: αν δεν τον φροντίζεις, τα ζιζάνια θα αναπτυχθούν και θα καταστρέψουν τα όμορφα λουλούδια. Το ίδιο συμβαίνει και με την υγεία μας, ψυχική και σωματική. Χρειάζεται καθημερινή φροντίδα και προσοχή! Τα καλά νέα είναι ότι η υγεία μας, ψυχική και σωματική, δεν είναι ένα βαγόνι με διαγεγραμμένη πορεία που καθορίζεται τα καλά ή κακά γονίδιά μας. Έχουμε εν μέρει επιλογή. Είναι μάλιστα επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι το στρες και ο τρόπος ζωής επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τόσο την πιθανότητα εμφάνισης ψυχικών και σωματικών νοσημάτων. Να θυμάστε, ότι χρειαζόμαστε καλή διατροφή και διαχείρισή των σκέψεων και των συναισθημάτων, κίνηση, σκοπό, επαρκή και ξεκούραστο ύπνο και κοινωνική ζωή και ποιοτικές σχέσεις.
Κάτι που ακόμη μου έκανε εντύπωση στο βιογραφικό σας είναι ότι διευθύνετε και το Εθνικό Ερευνητικό Κέντρο Αριστείας για τη Θεραπεία Διατροφικών Διαταραχών και τη Διαχείριση Βάρους. Πείτε με μας δυο λόγια για το συγκεκριμένο κέντρο. Πόσο άμεσα συνδεδεμένη είναι η ψυχική μας υγεία με τη διατροφή;
Σε μια εποχή που σημειώνεται διεθνώς αύξηση των ποσοστών παχυσαρκίας και των διατροφικών διαταραχών σε γυναίκες και άνδρες όλων των ηλικιών, το Εθνικό Ερευνητικό Κέντρο Αριστείας για τη Θεραπεία Διατροφικών Διαταραχών και τη Διαχείριση Βάρους, αναδύεται ως φάρος ελπίδας. Πρόκειται για έναν εξειδικευμένο και διεθνώς αναγνωρισμένο φορέα που συγκεντρώνει τους καλύτερους επιστήμονες στον τομέα καθώς και προηγμένες εγκαταστάσεις, οπου πραγματοποιούνται διεπιστημονικές έρευνες αιχμής σχετικά με την πολυπαραγοντική αιτιολογία της παχυσαρκίας και των διατροφικών διαταραχών και φυσικά την αντιμετώπιση τους μέσω ανάπτυξης νέων προγραμμάτων πρόληψης και νέων θεραπείων με νευροεπιστημονικό υπόβαθρο. Πέρα από τις διαταραχές πρόσληψης τροφής (π.χ. ανορεξία, βουλιμία, αδηφαγική διαταραχή κτλ.), που χαρακτηρίζονται από διαταραγμένες διατροφικές συμπεριφορές και αφορούν είτε υπερβολική είτε ανεπαρκή πρόσληψη τροφής σε βάρος της σωματικής και ψυχικής υγείας του ατόμου, έχουμε στοιχεία που υποδηλώνουν ότι και η ποιότητα της τροφής που καταναλώνουμε είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ψυχική μας υγεία. Όπως θα γνωρίζετε, ο εγκέφαλός μας είναι πάντα ενεργός και απαιτεί συνεχή παροχή καυσίμου. Αυτό το “καύσιμο” προέρχεται από τα τρόφιμα που τρώμε και η ποιότητα του καυσίμου κάνει όλη τη διαφορά επηρεάζοντας την εγκεφαλική λειτουργία καθώς και την ψυχική μας ευεξία. Μεγάλης κλίµακας μελέτες των τελευταίων ετών αναδεικνύουν ότι τα τρόφιμα με χαμηλή θρεπτική αξία και υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες, λιπαρά, αλάτι, ζάχαρη και άμυλο οι οποίες καταναλώνονται γρήγορα και μηχανικά, ειδικά όταν είμαστε αγχωμένοι θυμωμένοι, απογοητευμένοι, πιεσμένοι ή μελαγχολικοί, όσο παρηγορητικά κι αν φαίνονται, δεν ωφελούν την ψυχική μας υγεία. Για παράδειγμα, έχει διαπιστωθεί ότι ο κίνδυνος κατάθλιψης είναι έως και 35% υψηλότερος σε όσους ακολουθούν ένα δυτικό πρότυπο διατροφής πλούσιο σε επεξεργασμένα τρόφιμα και σάκχαρα, σε σχέση με εκείνους που ακολουθούν την παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή. Τα ευρήματα προέρχονται από ένα αναδυόμενο πεδίο έρευνας γνωστό ως “διατροφική ψυχιατρική”, στο οποίο εξετάζουμε τη σχέση μεταξύ διατροφής και ψυχικής ευεξίας με σκοπό να αναδείξουμε με επιστημονικά επιχειρήματα τη σημασία της θεραπείας παθήσεων ψυχικής υγείας και μέσω αλλαγών διατροφής και τρόπου ζωής. Υπάρχουν ήδη κάποιες ενδείξεις ότι η βελτίωση της διατροφικής ποιότητας μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης και του άγχους. Εάν αυτά τα στοιχεία επαληθευτούν, τότε τα οφέλη μιας συμπληρωματικής θεραπευτικής στρατηγικής που προάγει την υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής θα βοηθούσε και στη διαχείριση των συννοσηροτήτων δηλαδή των παθολογικών καταστάσεων που συχνά συνυπάρχουν στα άτομα με καταθλιπτικές ή αγχώδεις διαταραχές όπως η παχυσαρκία και οι καρδιαγγειακές παθήσεις.
Ποια η γνώμη σας για την ψυχοθεραπεία; Εκτιμάτε ότι όλα τα προβλήματα μπορεί να λυθούν μέσω αυτής; Και η φαρμακευτική αγωγή τι ρόλο παίζει;
Η ψυχοθεραπεία, διαδικτυακή ή δια ζώσης, είναι ένα σημαντικό εργαλείο, που λειτουργεί αυτοδύναμα ή και συμπληρωματικά με τη φαρμακευτική αγωγή, ανάλογα με την περίπτωση. Αντιμετωπίζει αποτελεσματικά πληθώρα συμπτωμάτων, δυσκολιών, στρεσογόνων καταστάσεων, τραυματικών γεγονότων και ψυχικών διαταραχών όπως η κατάθλιψη, το άγχος, οι κρίσεις πανικού, οι φοβίες, οι ιδεοψυχαναγκασμοί, οι διαταραχές της προσωπικότητας και οι διατροφικές διαταραχές. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι εξίσου αποτελεσματική με μία φαρμακοθεραπευτική προσέγγιση, συμβάλλοντας στην αντιμετώπιση των κλινικών συμπτωμάτων και την προώθηση θετικών αλλαγών που πραγματοποιούνται τόσο σε διαπροσωπικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο εγκεφαλικής λειτουργίας, βελτιώνοντας την καθημερινότητα και ενισχύοντας τη λειτουργικότητα και ποιότητα ζωής των θεραπευομένων. Ωστόσο, η ψυχοθεραπεία δεν είναι πανάκεια. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η φαρμακευτική αγωγή είναι απαραίτητη, όπως στην περίπτωση των ψυχωσικών, διπολικών ή σοβαρών καταθλιπτικών διαταραχών. Συχνά, φαρμακευτική αγωγή και ψυχοθεραπεία συμπληρώνει η μια την άλλη! Από την μια, τα φάρμακα μπορούν να ανακουφίσουν τα συμπτώματα και να δημιουργήσουν ένα θεραπευτικό περιβάλλον όπου η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική. Από την άλλη, η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει τους θεραπευόμενους να κατανοήσουν τις αιτίες των δυσκολιών τους και να αναπτύξουν πιο υγιείς μεθόδους αντιμετώπισης, μειώνοντας έτσι την ανάγκη για μακροχρόνια φαρμακευτική αγωγή. Πολλοί με ρωτούν ποιο είδος ψυχοθεραπείας είναι κατάλληλο για την περίπτωσή τους. Έχουν αναπτυχθεί πολλές τεχνικές ψυχοθεραπείας, η συμπεριφορική-γνωσιακή, η ψυχοδυναμική, η συστημική, η υπαρξιακή, η θεραπεία σχημάτων και άλλες. Χαρακτηριστικά έχει αναφερθεί ότι υπάρχουν τόσες σχολές, όσοι θεραπευτές! Προσωπικά πιστεύω ότι οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να επιλέγουν όχι με κριτήριο το είδος της ψυχοθεραπείας αλλά την προσωπικότητα και την εμπειρία του θεραπευτή! Μην ξεχνάμε εξάλλου ότι ψυχοθεραπεία δεν σημαίνει μόνο ότι προσπαθώ να διαχειριστώ κλινικά συμπτώματα, αλλά και ότι προσδοκώ το ευ ζην. Δεν είναι λοιπόν, απαραίτητο να υποφέρει κανείς από κάποια ψυχική διαταραχή προκειμένου να επωφεληθεί από την θεραπευτικό ταξίδι αυτογνωσίας και αλλαγής, στο οποίο ουσιαστικά μαθαίνουμε να αναγνωρίζουμε τα δυσλειτουργικά μοντέλα σχέσεων ή μοτίβα σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών και να τα αντικαθιστούμε με περισσότερο λειτουργικά. Μπορούμε όμως, όλοι να επωφεληθούμε από αυτό το θεραπευτικό ταξίδι; Η απάντηση είναι: “Μόνο αν το θέλουμε πραγματικά”. Συχνά, άνδρες και γυναίκες, απευθύνονται σε μένα για ψυχοθεραπεία. Λεκτικά μου ζητάνε βοήθεια, αλλά εγώ ταυτόχρονα ακούω: “Μην έρχεσαι πολύ κοντά μου, διόρθωσε γρήγορα το πρόβλημα μου, ή λύσε μου τη δυσκολία μου χωρίς εγώ να πρέπει να κάνω κάτι για αυτό”. Η θεραπεία όμως, δεν λειτουργεί έτσι. Αν ο θεραπευμένος δεν μπει στην διαδικασία να εξερευνήσει τα βάθη της ψυχής του, να αναζητήσει τα δικά του φωτεινά και σκοτεινά σημεία, και να αναλάβει ο ίδιος το ρίσκο της αλλαγής, σημαντικά αποτελέσματα δε θα φανούν. Ο καλός θεραπευτής συνοδεύει τον θεραπευμένο στο ταξίδι που θα κάνει και βέβαια φροντίζει να μην εξαρτηθεί ο θεραπευόμενος από αυτόν. Όπως ο καλός γονιός, έτσι και ο καλός θεραπευτής, μας αφήνει να φύγουμε όταν είμαστε έτοιμοι.
Ας πάμε τώρα, στο κεφάλαιο των ανθρώπινων σχέσεων…μια πάλη ανάμεσα στη μοναξιά και στη συντροφικότητα…Πώς βλέπεται αυτό το ζήτημα; Θεωρείτε πως τα social media έχουν αλλάξει τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τις σχέσεις μας σήμερα; Γιατί οι άνθρωποι περιορίζονται σε επίπλαστες «συνδέσεις» και εφήμερες αγκαλιές;
Η ανθρώπινη φύση είναι βαθιά κοινωνική. Ανέκαθεν οι άνθρωποι αναζητούσαν τη συντροφιά των άλλων για επιβίωση, ασφάλεια και συναισθηματική πληρότητα. Ωστόσο, παρά αυτή την ενστικτώδη ανάγκη για σύνδεση, η μοναξιά συντροφεύει διαχρονικά τον σύγχρονο άνθρωπο. Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από τεχνολογικές προόδους και την (ψευδ-)αίσθηση της συνεχούς συνδεσιμότητας μέσω του διαδικτύου, το παράδοξο της μοναξιάς γίνεται πιο αισθητό. Παρά το γεγονός ότι περιβάλλονται από ανθρώπους, πολλοί αισθάνονται αποξενωμένοι και βαθιά απομονωμένοι. Αυτό το φαινόμενο, που συχνά αναφέρεται ως “μοναξιά μέσα στο πλήθος”, είναι ένα περίπλοκο παιχνίδι ψυχολογικών, κοινωνικών και πολιτισμικών παραγόντων. Ένας από τους κυρίους λόγους για αυτή την αυξανόμενη αίσθηση απομόνωσης είναι η διάλυση των παραδοσιακών κοινωνικών δομών. Καθώς οι κοινότητες γίνονται πιο κατακερματισμένες και ατομικές, οι ευκαιρίες για ουσιαστικές διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις μειώνονται. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αν και υπόσχονται να μας φέρνουν πιο κοντά, συχνά μας απομονώνουν σε έναν εικονικό κόσμο, δημιουργώντας μια παραμορφωμένη αντίληψη για τη ζωή των άλλων και ενθαρρύνοντας τις εύκολες, γρήγορες και επιδερμικές σχέσεις που βασίζονται σε φίλτρα και likes. Οι αληθινές σχέσεις όμως, δεν λειτουργούν έτσι. Οι ουσιαστικές φιλικές, ερωτικές, οικογενειακές ή συναδελφικές σχέσεις θέλουν χτίσιμο και φροντίδα! Το “μαζί” θέλει κόπο! Βλέπω ολοένα και πιο συχνά στις θεραπευτικές αίθουσες αλλά και γύρω μου τους ανθρώπους να είναι ανήμποροι να δώσουν ή να εισπράξουν το ενδιαφέρον και νοιάξιμο που λαχταρούν. Συχνά, ο φόβος της απόρριψης, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και οι παρελθοντικές τραυματικές εμπειρίες τους δυσκολεύον να σχηματίσουν βαθιές και ουσιαστικές σχέσεις. Αυτές είναι εσωτερικές πληγές, που εάν δεν επουλωθούν ψυχοθεραπευτικά, θα παρεμποδίζουν πάντα την ικανότητά μας να εμπιστευόμαστε τους άλλους και να συνδεόμαστε πραγματικά, συναισθηματικά, μακροπρόθεσμα. Να θυμάστε ότι η ποιότητα και όχι η ποσότητα των σχέσεων είναι αυτή που ικανοποιεί την ανάγκη μας για σύνδεση και από την οποία εξαρτάται η ευημερία μας. Για να καταπολεμήσουμε τη μοναξιά και να ενισχύσουμε ουσιαστικές σχέσεις, είναι σημαντικό τόσο να καλλιεργήσουμε μια αίσθηση ανήκειν και σκοπού όσο και να μιλήσουμε για την κατάσταση που βιώνουμε. Και όπως δείχνουν τα πράγματα, τον τελευταίο καιρό, οι άνθρωποι είναι περισσότερο πρόθυμοι να μιλήσουν για τη μοναξιά που βιώνουν. Πολλοί καλλιτέχνες μιλούν ανοιχτά για την κατάθλιψη και τη μοναξιά, όπως η ηθοποιός Jamie Lee Curtis η οποία δημιούργησε ένα podcast, (Good Friend), που στοχεύει να βοηθήσει τους ανθρώπους να δημιουργήσουν νέες φιλίες, μέσω συμμετοχής σε δραστηριότητες που ενθαρρύνουν την σύνδεση με άλλους ανθρώπους που έχουν παρόμοια ενδιαφέροντα και αξίες.
Πρόσφατα διάβαζα μια έρευνα στο γαλλικό περιοδικό Psychologies.com, όπου παρουσίαζε πέντε νέα είδη έρωτα: ευτυχισμένη και σταθερή αγάπη, ευτυχισμένη και ανεξάρτητη αγάπη, εξερευνητική αγάπη, παγιδευμένη αγάπη και πλατωνικός έρωτας. Γιατί λοιπόν, έχουν αλλάξει πια τα μοτίβα των σχέσεων; Είναι υγιές αυτό;
Το υγιές είναι να μην υπεραναλύετε και να μην πολυσκέφτεστε, αλλά να ζείτε! Το ανθρώπινο είδος χαρακτηρίζεται από ποικιλία, η ανθρώπινη συμπεριφορά δεν είναι άσπρο μαύρο, ούτε χαρακτηρίζεται από δίπολα, αντίθετα καλύπτει ολόκληρο φάσμα και αυτό είναι και αναμενόμενο και φυσιολογικό. Υπάρχουν πολλά είδη σχέσεων και όλα είναι θεμιτά, εφόσον αφορούν συναινούντες ενήλικες και καλύπτουν τις ανάγκες και τις επιθυμίες των εμπλεκομένων. Όμως, αυτό δεν είναι φαινόμενο των καιρών, συνέβαινε και στο παρελθόν, συμβαίνει και τώρα, απλώς στην εποχή μας συζητάμε πιο ανοιχτά θέματα που κάποτε ήταν ταμπού. Αν ανατρέξουμε στη λογοτεχνία, στη ποίηση και στη μυθολογία των λαών θα βρούμε όλα τα μοτίβα σχέσεων, που αναφέρατε και που ουσιαστικά διαφέρουν ως προς τη δυναμική της σχέσης, τη συναισθηματική και σωματική οικειότητα και τη δέσμευση. Ξέρετε, οι ανάγκες των ανθρώπων, όπως η συντροφικότητα, δεν έχουν αλλάξει στο πέρασμα των χρόνων. Η τεχνολογία και τα αγαθά του πολιτισμού αλλάζουν. Ωστόσο, κοινωνικο-οικονομικές και πολιτισμικές αλλαγές και τεχνολογικές εξελίξεις μπορεί να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο συσχετιζόμαστε, γνωριζόμαστε και εκφράζουμε ή ικανοποιούμε αυτές τις ανάγκες. Και ακριβώς αυτό προσπαθούν να φέρουν στο φως οι σύγχρονες μελέτες. Το σημαντικό είναι να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων σχέσεων και να βρούμε τη μορφή σχέσης που ταιριάζει καλύτερα στις ανάγκες και επιθυμίες των εμπλεκομένων.
Σε μια συνέντευξή σας, είχατε δηλώσει το εξής: «Το μεγαλύτερο δράμα στον Έρωτα είναι ένα: ότι δεν ερωτευόμαστε το πρόσωπο αλλά την ιδέα που έχουμε για το πρόσωπο. Αυτό που φανταζόμαστε ότι είναι ή που θα θέλαμε να είναι. Και εκεί αρχίζουν τα δράματα». Με τι τρόπο δρα ο εγκέφαλος ενός ερωτευμένου άντρα και πώς μιας γυναίκας; Είναι αυτός λόγος που πολλές σχέσεις δεν ευδοκιμούν στο χρόνο;
H χαρτογράφηση του εγκέφαλου των ερωτευμένων ανδρών και γυναικών ανέδειξε μόνο μικρές διαφοροποιήσεις. Στις γυναίκες ενεργοποιούνται περισσότερο οι περιοχές που σχετίζονται με το συναίσθημα, τα λόγια και την προσοχή, για αυτό άλλωστε και θυμούνται περισσότερες λεπτομέρειες από την αρχή της ερωτικής σχέσης. Οι άνδρες ερωτεύονται πιο γρήγορα από τις γυναίκες και παρουσιάζουν μεγαλύτερη ενεργοποίηση σε περιοχές που σχετίζονται με την επεξεργασία των οπτικών ερεθισμάτων, γεγονός που ενισχύει την ιδέα ότι η εμφάνιση και η οπτική έλξη παίζει ρόλο στον ερωτικό τους ενδιαφέρον. Κατά μια έννοια, οι νευροεπιστημονικές μελέτες τεκμηριώνουν το ρητό “Η γυναίκα ερωτεύεται με τα αυτιά και ο άνδρας με τα μάτια”. Στον Έρωτα συχνά εξιδανικεύουμε. Συνάδελφοι ψυχαναλυτές υποστηρίζουν ότι υποσυνείδητα όλοι μας ψάχνουμε στον ή στην σύντροφό μας τον ιδανικό γονιό που δεν είχαμε ποτέ αλλά θα θέλαμε να έχουμε. Αυτό που εγώ θέλω να κρατήσετε είναι ότι η εξιδανίκευση είναι παγίδα στον Έρωτα, γιατί η ιδέα που έχουμε για ένα άτομο ή καλυτέρα το ιδανικό που έχουμε χτίσει στο μυαλό μας, συχνά διαφέρει από την πραγματικότητα. Αυτή η διαφορά είναι ένας από τους κύριους λόγους που πολλές σχέσεις δεν ευδοκιμούν μακροπρόθεσμα.
Ο Έρωτας τι είναι; Είναι υπόθεση καρδιάς ή εγκεφάλου; Υπάρχει τέλειος έρωτας; Και με ποιον τρόπο πιστεύετε πλέον ότι ερωτεύονται οι άνθρωποι;
Αν και τον Έρωτα πιο εύκολα τον βιώνουμε παρά τον ορίζουμε, θα έλεγα ότι έχουμε πλαστεί για αυτόν, που από εξελικτική άποψη αποτελεί ένα τρικ της φύσης με επιβράβευση ένα ταίρι και τελικό σκοπό τη διαιώνιση του ανθρωπίνου είδους ή/και τη δημιουργία μακροχρόνια σχέσης. Όπως εξήγησα προηγουμένως, ο τρόπος με τον οποίο συσχετιζόμαστε, γνωριζόμαστε και εκφράζουμε ή ικανοποιούμε την ανθρώπινη ανάγκη για συντροφικότητα έχει αλλάξει στο πέρασμα των χρόνων, όχι ο τρόπος που ερωτευόμαστε. Όπως όλα τα συναισθήματά, έτσι και ο έρωτας “απεικονίζεται” στη χημεία του εγκεφάλου μας και αυτά που αποκαλούμε “ζητήματα καρδιάς” δεν είναι παρά ένα κοκτέιλ χημικών ουσιών που εκκρίνεται. Παρά λοιπόν τις ρομαντικές θεωρήσεις καλλιτεχνών και συγγραφέων, ο έρωτας πηγάζει από τον εγκέφαλο, όχι από την καρδιά. Πρόκειται για μια περίπλοκη διαδικασία, στην οποία εμπλέκονται πολλές διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου, ορμόνες και νευροδιαβιβαστές δηλαδή χημικοί αγγελιοφόροι του εγκεφάλου ή βιολογικές γέφυρες με τους οποίους επικοινωνούν οι νευρώνες μεταξύ τους. Πολλοί άνθρωποι ψάχνουν τον τέλειο έρωτα, μια ρομαντική φαντασίωση ή επιθυμία που πραγματώνεται μόνο στον κινηματογράφο και συνδέεται με την επιθυμία για αγάπη αιώνια, χωρίς προβλήματα ή απογοητεύσεις. Συγχέουν δε τον έρωτα που μπορεί να ενεργοποιηθεί ακαριαία και εμπεριέχει το πάθος και τη σεξουαλική έλξη με την αγάπη – μια σπουδαία ικανότητα που μαθαίνεται και εξελίσσεται και φυσικά απαιτεί προσπάθεια από μέρους και των δύο συντρόφων! Ωστόσο, αυτές οι έννοιες δεν είναι ταυτόσημες στην καθημερινότητά μας, αλλά ούτε και επιστημονικά. Από την άποψη τόσο της συμπεριφοράς όσο και της εγκεφαλικής δραστηριότητας, διακρίνουμε δυο βασικές φάσεις – τη φάση της έλξης όπου είμαστε ερωτοχτυπημένοι και τη μακροπρόθεσμη, πιο ήρεμη φάση προσκόλλησης που μπορεί να ακολουθήσει και χαρακτηρίζεται από το συναισθηματικό δέσιμο που αναπτύσσεται σταδιακά. Τα έντονα συναισθήματα που νιώθουμε για τον/τη σύντροφο μας οφείλονται σε συγκεκριμένες – ανά φάση – νευροχημικές ουσίες. Μπορεί ο έρωτας και η αγάπη να φαίνονται προϊόν νευροχημικών διαδικασιών, ωστόσο εμπεριέχουν και την προσωπική ιστορία και ευθύνη των πράξεων του καθενός μας. Στην πραγματικότητά όλες οι ουσίες που εκκρίνονται στην φάση της έλξης και της προσκόλλησης έχουν ένα ευγενή σκοπό: να δεθούμε με τον σύντροφό μας και να μείνουμε μαζί για πολύ καιρό. Πολλές φορές όμως δενόμαστε με την ανάμνηση! Έτσι, δεν είναι λίγες οι φορές που βλέπω ζευγάρια να έχουν την ανάγκη να εκφράσουν με παράπονο πόσο αγαπημένοι ήταν στην αρχή που γνωρίστηκαν και ερωτεύθηκαν. Όσο ωραία κι αν ήταν τότε, οι ερωτικές σχέσεις δεν μπορούν να φοράνε μονίμως τα βαφτιστικά τους. Οι ερωτικές, όπως και γενικότερα οι ανθρώπινες σχέσεις είναι ένας ζωντανός οργανισμός που εξελίσσεται. Εξελισσόμαστε και εμείς μαζί, όπως και οι επιθυμίες και οι ανάγκες μας! Άλλωστε και αυτό που ζητούσατε από ή μπορούσατε να δώσετε στον/στην σύντροφο σας στα 25, δεν είναι το ίδιο με αυτό που ζητάτε από ή μπορείτε να δώσετε στον/στην σύντροφο σας στα 45 ή στα 65.
*Σύντομο βιογραφικό
Ο Αντώνιος Κ. Ντακανάλης (Antonios Dakanalis), καθηγητής και επικεφαλής ερευνητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο Μπικόκα του Μιλάνου, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Παβίας και μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ψυχικής Υγείας και της Ακαδημίας Ψηφιακής Ιατρικής, συγκαταλέγεται ανάμεσα στους 50 καλύτερους επιστήμονες παγκοσμίως στον τομέα της ψυχικής υγείας και στους 10 καλύτερους παγκοσμίως στη χρήση νέων τεχνολογιών (τεχνητή νοημοσύνη, εικονική πραγματικότητα) στον τομέα της ψυχικής υγείας και ευεξίας (wellbeing). Έχει διευθύνει το Διεπιστημονικό Κέντρο Νευροεπιστημών, Κλινικής Ψυχολογίας & Ψυχιατρικής, το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Ψηφιακής Υγείας, το Εθνικό Κέντρο Αριστείας για τη θεραπεία διατροφικών διαταραχών και τη διαχείριση βάρους και πολλά χρηματοδοτούμενα ερευνητικά και κλινικά προγραμμάτα σε συνεργασία με κορυφαία πανεπιστήμια περιλαμβανομένων των Yale και Oxford. Έχει πολυετή εμπειρία ως επιστημονικά υπεύθυνος κλινικών και μονάδων ψυχικής υγείας, όπου και εφάρμοσε επιτυχώς τη χρήση νέων τεχνολογιών, online υπηρεσιών και θεραπειών εξειδικευμένης και εξατομικευμένης διεπιστημονικής προσέγγισης, καθώς και ως ακαδημαϊκός ή επιστημονικός συντονιστής μεταπτυχιακών σπουδών σε θέματα ψυχικής υγείας εφήβων και ενήλικων και πρωτοπόρων προγραμμάτων προάσπισης της ψυχικής υγείας και ευημερίας στο χώρο της εκπαίδευσης και το σύγχρονο επιχειρείν. Έχει τιμηθεί με περισσότερα από 50 τοπικά, εθνικά και διεθνή βραβεία για το πλούσιο κλινικό, διδακτικό, επιστημονικό και συγγραφικό του έργο, το οποίο περιλαμβάνει περισσότερες από 250 δημοσιεύσεις στα πιο έγκριτα επιστημονικά περιοδικά (π.χ. Lancet Psychiatry και Nature Reviews Disease Primers), εγκυκλοπαίδειες και εγχειρίδια ψυχικής υγείας, με δείκτη (υψηλής) επιστημονικής ποιότητας h-index (google scholar): > 48. Συγκαταλέγεται στο 2% των περισσότερο διαδραστικών επιστημόνων με βάση τις αξιολογήσεις του Harvard και στη διεθνή έκδοση για την ιατρική φροντίδα Who’s Who. Είναι μέλος περιφερειακών, εθνικών και διεθνών επιστημονικών επιτροπών που καθορίζουν κατευθυντήριες οδηγίες σε θέματα ψυχικής υγείας, ψυχοθεραπείας, εργασιακής ευημερίας (workplace wellbeing), διατροφικής ψυχιατρικής, ψυχιατρικής του τρόπου ζωής (lifestyle psychiatry) και longevity. Ενδιαφέρεται για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με αναπηρίες, χρόνια νοσήματα και ψυχολογικές δυσκολίες και προσφέρει συμβουλευτικές υπηρεσίες σε δημοσίους και ιδιωτικούς φορείς σχετικά με την πρόληψη και αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών και την προαγωγή της ψυχικής υγείας και ευεξίας. Ζει στο Μιλάνο και στην Αθήνα, συμμετέχει ενεργά σε ανθρωπιστικές και ιατρικές αποστολές στην Αφρική και είναι εμπνευστής εκστρατειών για την καταπολέμηση της βίας και την αποστιγματοποίηση της ψυχικής νόσου.
