Το διαστημικό τηλεσκόπιο “Ευκλείδης” της Ευρώπης, το οποίο είναι σε αποστολή να ρίξει φως στα μυστήρια της σκοτεινής ύλης και της σκοτεινής ενέργειας, δημοσίευσε τα πρώτα του δεδομένα την Τετάρτη με λίγη βοήθεια από εθελοντές και τεχνητή νοημοσύνη. Το τηλεσκόπιο εκτοξεύτηκε το 2023, με στόχο να χαρτογραφήσει το ένα τρίτο του ουρανού – που περιλαμβάνει 1,5 δισεκατομμύρια γαλαξίες – για να δημιουργήσει αυτό που έχει χαρακτηριστεί ως ο πιο ακριβής τρισδιάστατος χάρτης του σύμπαντος της ανθρωπότητας. Ο Ευκλείδης, που τώρα αιωρείται σε απόσταση 1,5 εκατομμυρίου χιλιομέτρων (932.0000 μίλια) από τη Γη, έχει δημοσιεύσει στο παρελθόν εικόνες από μια σειρά από παράξενους γαλαξίες, πολύχρωμα νεφελώματα και λαμπερά αστέρια. Αλλά η πρώτη κυκλοφορία αστρονομικών δεδομένων είναι «ένα νέο ορόσημο για τον “ντετέκτιβ” μας στο σκοτεινό σύμπαν», δήλωσε η επιστημονική διευθύντρια της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας Κάρολ Μάντελ (Carole Mundell) σε συνέντευξη Τύπου.

Ο τεράστιος όγκος δεδομένων — που συνοδεύτηκε από 27 επιστημονικές εργασίες — εξακολουθεί να καλύπτει λιγότερο από το 0,5 τοις εκατό του ουρανού που θα σαρώσει ο Ευκλείδης κατά την εξαετή αποστολή του.

Ωστόσο, τα πρώτα δεδομένα προσφέρουν ήδη υποδείξεις για τη συνολική δομή του σύμπαντος, γνωστή ως «κοσμικός ιστός», είπε η επιστήμονας του έργου Βαλέρια Πετορίνο (Valeria Pettorino). Μεταξύ μεγάλων κενών χώρων, υπάρχουν τεράστια σμήνη γαλαξιών που συνδέονται με νήματα υλικού που συνθέτουν αυτόν τον ιστό, εξήγησε. Αυτή η αφάνταστα ογκώδης δομή δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο με την ορατή ύλη, έτσι οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η σκοτεινή ύλη και η σκοτεινή ενέργεια πρέπει να διαδραματίζουν ρόλο.  Αυτές οι αόρατες δυνάμεις πιστεύεται ότι αποτελούν το 95 τοις εκατό του σύμπαντος, ωστόσο παραμένουν μυστήριο.

Η σκοτεινή ύλη πιστεύεται ότι είναι η κόλλα που συγκρατεί τους γαλαξίες, ενώ η σκοτεινή ενέργεια τους απομακρύνει κάνοντας το σύμπαν να διαστέλλεται ολοένα και πιο γρήγορα με την πάροδο του χρόνου. Επειδή το να κοιτάξουμε στο μακρινό διάστημα σημαίνει επίσης να κοιτάξουμε πίσω στο χρόνο, ο Ευκλείδης επιτρέπει στους επιστήμονες να παρακολουθήσουν αυτήν την κοσμική διαμάχη στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του σύμπαντος — και ελπίζουμε να ανακαλύψουν περισσότερα για την πραγματική τους φύση. «Τελικά, θέλουμε να δοκιμάσουμε τους νόμους της βαρύτητας», είπε η Μάντελ. Η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν έχει περάσει κάθε δοκιμασία, «αλλά δεν εξηγεί ακόμη, στην τρέχουσα μορφή της, την επιταχυνόμενη διαστολή του σύμπαντος», η οποία ωθείται από τη σκοτεινή ενέργεια, εξήγησε.

Ωστόσο, τα νέα δεδομένα δεν περιείχαν καμία σημαντική αποκάλυψη σχετικά με τη σκοτεινή ύλη και τη σκοτεινή ενέργεια. Αυτό θα πρέπει να περιμένει έως ότου πλησιάσει το τέλος της αποστολής του Ευκλείδη, είπαν οι επιστήμονες.

Η κοινοπραξία Euclid, η οποία συγκεντρώνει περισσότερους από 2.000 ερευνητές από την Ευρώπη, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά και την Ιαπωνία, έκανε ταξινόμηση μέσω των νέων δεδομένων. Η κυκλοφορία της Τετάρτης περιείχε 35 terabytes δεδομένων — το ισοδύναμο με ροή βίντεο 4K για 200 ημέρες — ωστόσο αντιπροσώπευε μόλις μια εβδομάδα από τον χρόνο παρατήρησης του Ευκλείδη. «Αυτό μας επιτρέπει να δούμε αν τα μηχανήματα λειτουργούν», δήλωσε στο Γαλλικό Πρακτορείο ο αναπληρωτής επιστημονικός διευθυντής της κοινοπραξίας Φράνσις Μπερναρντό (Francis Bernardeau). Τα νέα δεδομένα κάλυψαν τρεις περιοχές του ουρανού που περιείχαν 26 εκατομμύρια γαλαξίες.

Το πιο μακρινό ήταν 10,5 δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά, κάτι που είναι αρκετά νωρίς στην 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια ιστορίας του σύμπαντος. Στη συνέχεια, η κοινοπραξία έπρεπε να καταγράψει όλους τους γαλαξίες και άλλες κοσμικές ιδιομορφίες που καταγράφηκαν από το τηλεσκόπιο. Αυτό περιλαμβάνει κάτι που είναι γνωστό ως “βαρυτικοί φακοί”, δηλαδή όταν ένα τεράστιο αντικείμενο όπως ένας γαλαξίας κάμπτει το φως κάτι άλλου τεράστιου και φωτεινού πίσω του, δημιουργώντας ένα είδος μεγεθυντικού φακού.  Σε μόλις μια εβδομάδα, ο Ευκλείδης εντόπισε περίπου 500 βαρυτικούς φακούς, κάτι που είναι “πολύ περισσότερο από ό,τι περιμέναμε”, δήλωσε το μέλος της κοινοπραξίας Μάικ Γουόλμσλευ (Mike Walmsley) από το Πανεπιστήμιο του Τορόντο.

Για να βοηθήσει στη συμπίεση των δεδομένων, η κοινοπραξία Euclid χρησιμοποίησε έναν αλγόριθμο τεχνητής νοημοσύνης (AI) καθώς και περισσότερους από 10.000 ανθρώπους εθελοντές με οξυδερκή μάτια. Το μοντέλο AI επέλεξε πιθανούς βαρυτικούς φακούς από τα δεδομένα, οι οποίοι στη συνέχεια επαληθεύτηκαν από τον άνθρωπο.  Περισσότεροι πολίτες επιστήμονες εντόπισαν στη συνέχεια τα σχήματα των γαλαξιών, τα οποία με τη σειρά τους χρησιμοποιήθηκαν για να εκπαιδεύσουν τους αλγόριθμους AI ώστε να επαναλαμβάνουν αυτή τη διαδικασία, είπε ο Γουόλμσλευ. Αλλά όλα αυτά είναι απλώς «μια γεύση από τα πράγματα που θα ακολουθήσουν», πρόσθεσε η Μάντελ, με τον Euclid να σχεδιάζει να κυκλοφορήσει τον πρώτο πλήρη κατάλογο δεδομένων του το επόμενο έτος.

Πηγή: AFP