“Η προσπάθεια σύσσωμης της ογκολογικής κοινότητας είναι να μετατρέψει τον καρκίνο σε μία χρόνια νόσο, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης ή τα αυτοάνοσα νοσήματα“, υπογράμμισε χαρακτηριστικά μιλώντας στο ertnews.gr και στη δημοσιογράφο Νικόλ Παπαδοπούλου, ο Ανδρέας Κουλούρης, διδακτορικός φοιτητής και ερευνητής του Tμήματος Ογκολογίας-Παθολογίας του Ινστιτούτου Καρολίνσκα της Σουηδίας, ο οποίος αναπτύσσει μεθόδους, δηλαδή σχεδιάζει προγνωστικά εργαλεία για τον καρκίνο του πνεύμονα και τον καρκίνο του παχέος εντέρου, με στόχο τη βελτιστοποίηση της προγνωστικής ακρίβειας, την εξατομίκευση της θεραπείας και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών.

Παράλληλα, δεν παρέλειψε επίσης, να επισημάνει το εξής“…Ούτε υπάρχει (και σας το κρύβουμε), ούτε δύναται να υπάρξει εξ ορισμού “το φάρμακο κατά του καρκίνου”. Πρόκειται για θνησιγενή έννοια. Είναι σαν να λέμε ότι βρέθηκε το φάρμακο για όλες τις ασθένειες, η πανάκεια, το νερό της αθανασίας…”.

Ακολουθεί η συνέντευξη:

Ειδικευτήκατε στον τομέα της Ογκολογίας-Παθολογίας και πλέον πραγματοποιείτε τη δεύτερη διδακτορική σας διατριβή στο Ινστιτούτο Καρολίνσκα της Σουηδίας. Τι σας προσέλκυσε στη συγκεκριμένη επιστήμη και ποια η αφορμή να οδηγηθείτε στη συγκεκριμένη χώρα; 

Από τα εφηβικά μου χρόνια ο λόγος που επέλεξα την Ιατρική και κατ’  επέκταση την Ογκολογία ήταν η γοητεία που μου ασκούσαν οι “μηχανισμοί ζωής και θανάτου” στο κύτταρο, καθώς και η θεραπευτική προσέγγιση του ασθενούς. Πρόκειται για μια επιστήμη που σε ωριμάζει πρώιμα και απαντάει αρκετά ερωτήματα στις πινακίδες που θα συναντήσεις στο προσωπικό ταξίδι αυτογνωσίας. Μία επιστήμη στην οποία κλινική συνεισφορά και ερευνητική εμβάθυνση συμπορεύονται. Μία επιστήμη που σου παρέχει τα ηνία για να κατευθύνεις την έρευνα μαζί με έναν «ευρυγώνιο φακό», ώστε να μην χάνεις το μεγάλο κάδρο κατά τη διαδρομή. Μία επιστήμη η οποία θεωρώ ότι πίσω από το τεχνοκρατικό της περιτύλιγμα, βρίσκεται πλησιέστερα στη Φιλοσοφία από κάθε άλλη, εντείνοντας έτσι ακόμα περισσότερο την έλξη που ασκεί πάνω μου.

Πώς κατέληξα στη Στοκχόλμη? Σε αυτό το ταξίδι δεν επέλεξα χώρα, αλλά κέντρο. Επιδίωξη μου ήταν να εργαστώ κλινικά σε ένα κέντρο αναφοράς, στο οποίο συνάμα θα εκπαιδευτώ ως ένας αυτόνομος ερευνητής που δύναται να μετουσιώσει τις ερευνητικές του ιδέες σε ελπιδοφόρα αποτελέσματα που θα εξελίξουν την τρέχουσα Γνώση. Στο πλαίσιο αυτό, η ερευνητική μου Οδύσσεια με προσάραξε στο “Karolinska Institutet”, κάτι που αποτελεί εκπλήρωση εφηβικών ονείρων και επιστέγασμα πολυετών προσπαθειών στον στίβο της ελληνικής Παιδείας και της ογκολογικής εκπαίδευσης, μέσα στον οποίο γαλουχήθηκα και ανδρώθηκα επιστημονικά. Το ταξίδι αυτό δεν θα ήταν εφικτό, εάν δε είχαν συνδράμει στον “ναύλο” του η ογκολογική μου οικογένεια, η Εταιρεία Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας (Ε.Ο.Π.Ε.) με προέδρους τον κ. Ιωάννη Μπουκοβίνα και την κα Ζένια Σαριδάκη, καθώς και η υποτροφία – παρακαταθήκη του Ιδρύματος Έλενα Ηλιοπούλου Γιαμά.

Η διδακτορική σας διατριβή λοιπόν, αφορά τον καινοτόμο σχεδιασμό προγνωστικών εργαλείων στη μάχη κατά του καρκίνου του πνεύμονα και του παχέος εντέρου. Πείτε μας λίγα λόγια για αυτή σας την πρωτοβουλία. Ποιος ο στόχος σας;

Στον καρκίνο του πνεύμονα, η έρευνά μου εστιάζει σε καινοτόμους σχεδιασμούς θεραπείας, βελτιωμένα προγνωστικά εργαλεία, καθώς και καταλληλότερη κατηγοριοποίηση των ασθενών με καρκίνο πνεύμονα, δίνοντας έμφαση σε ασθενείς με στοχευμένες μεταλλάξεις και εγκεφαλικές μεταστάσεις. Στα κλινικά και μοριακά εργαλεία που αναπτύσσονται επιχειρείται και η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης με σκοπό τη βελτιστοποίηση της προγνωστικής ακρίβειας, την εξατομίκευση της θεραπείας, καθώς και το συχνά λησμονημένο, αλλά βασικό ζητούμενο: τη βελτίωση της ποιότητας ζωής.

Το ερευνητικό μου εγχείρημα στον καρκίνο του παχέος εντέρου, με στηλοβάτη τον μέντορά μου, καθηγητή κ. Ιωάννη Σουγκλάκο, είναι η μετάβαση από την …πανάκριβη ιατρική στην Ιατρική ακριβείας. Ο προσδιορισμός των υποπληθυσμών με χαμηλό κίνδυνο υποτροπής μετά το χειρουργείο για καρκίνο παχέος εντέρου δύναται να αποτρέψει την απρόσκοπτη επιμήκυνση της χημειοθεραπείας η οποία επιδεινώνει σημαντικά την ποιότητα ζωής λόγω τοξικότητας, αλλά και διπλασιάζει το κόστος θεραπείας. Τι επιδιώκουμε εμείς, επομένως? Τίποτα παραπάνω από το να γίνουμε μια «μαντάμ Ζαΐρα» που θα μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια τον κίνδυνο υποτροπής αυτών των ασθενών, όχι βασισμένη σε μαγικές σφαίρες και τραπουλόχαρτα, αλλά σε συγκεκριμένους μικροοργανισμούς (μικροβίωμα) και γενετικές διαφοροποιήσεις (πολυμορφισμούς). Αυτό το αναδυόμενο προγνωστικό εργαλείο αφενός θα προφυλάξει τους ασθενείς ευνοϊκής πρόγνωσης από περαιτέρω τοξικότητα και αφετέρου θα περιορίσει την οικονομική ζημία από την ανώφελη παράταση των ογκολογικών παρεμβάσεων. Αυτή την ανώφελη χορήγηση θεραπειών, η οποία κατά κάποιο τρόπο ωφελεί τον Γολιάθ των φαρμακευτικών εταιρειών που τρέφεται από την έλλειψη κατάλληλων βιοδεικτών. Ωστόσο, εργασίες όπως η συγκεκριμένη μπορούν να γίνουν η πολυπόθητη σφεντόνα του Δαυίδ και μάλιστα κρητικής παραγωγής.

“Η Ογκολογία προσπαθεί να βρει το σωστό τρόπο, αυτόν της εξατομίκευσης, ώστε να δούμε κάθε ασθενή ξεχωριστά”, δηλώσατε σε μια πρόσφατη συνέντευξή σας. Ο τομέας αυτός στην Ελλάδα που ακριβώς βρίσκεται; Πιστεύεται ότι υπάρχουν τα κατάλληλα μέσα ώστε να μπορέσει να αξιοποιηθεί; 

Η μόδα “one size fits all” έχει παρέλθει προ πολλού στην Ογκολογία, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε εθνικό επίπεδο. Όπως κάθε πολίτης έχει τη δική του μοναδική αστυνομική ταυτότητα, έτσι και ο όγκος του κάθε ασθενούς έχει τα δικά του ιδιαίτερα κλινικά, ιστολογικά και μοριακά χαρακτηριστικά που επιτάσσουν διαφορετική θεραπευτική προσέγγιση. Σκεφτείτε να προσθέσουμε σε αυτά και τα ψυχοκοινωνικά γνωρίσματα του εκάστοτε ασθενούς!Για τον λόγο αυτό ούτε υπάρχει (και σας το κρύβουμε), ούτε δύναται να υπάρξει εξ ορισμού “το φάρμακο κατά του καρκίνου”. Πρόκειται για θνησιγενή έννοια. Είναι σαν να λέμε ότι βρέθηκε το φάρμακο για όλες τις ασθένειες, η πανάκεια, το νερό της αθανασίας. Υπάρχει, ωστόσο, μία συνεχής παραγωγή υποσχόμενων ογκολογικών θεραπειών που λαμβάνουν έγκριση σε ετήσια βάση λόγω της αποτελεσματικότητάς τους σε συγκεκριμένες υποκατηγορίες ασθενών με συγκεκριμένη διάγνωση και συγκεκριμένα κλινικά, απεικονιστικά, παθολογοανατομικά και μοριακά ευρήματα. Πρωτοβουλίες, όπως αυτή της Ε.Ο.Π.Ε., για τη συνταγογράφηση γενετικών εξετάσεων Κληρονομούμενου Καρκίνου μέσω ΕΟΠΥΥ κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Η ευρύτερη πρόσβαση των ογκολογικών ασθενών σε ειδικές εξετάσεις όπως η αλληλούχιση νέας γενιάς (Next Generation Sequencing) είναι το επόμενο βήμα, στο οποίο χρειάζεται η αρωγή και η οικονομική συνεισφορά της πολιτείας.

Συνολικά, θεωρώ ότι το επίπεδο των Ελλήνων Ογκολόγων είναι ιδιαίτερα υψηλό και συμμετέχουν ενεργά στις διεθνείς επιστημονικές εξελίξεις. Εμείς είμαστε οι βασικοί αγωγοί για την εξατομίκευση της ογκολογικής φροντίδας, καθώς και ο μοχλός πίεσης για τη συνεχή βελτίωσή της. Για μία ογκολογική φροντίδα ραμμένη και κομμένη στα μέτρα και στις ανάγκες των ασθενών μας. Η σφαιρική ελληνική Παιδεία που έχουμε λάβει, αποτελεί κάποιας μορφής εχέγγυο για να αφουγκραζόμαστε τους ασθενείς μας και να μην τους αντιμετωπίζουμε μέσω ψυχρών αλγόριθμων ως άλλα εργαλεία “chat gpt” – εγγύηση για την αποτυχία κάθε θεραπευτικής παρέμβασης!

Ένας από τους στόχους σας είναι επίσης το να ενσωματώσετε στα προγνωστικά σας εργαλεία την τεχνητή νοημοσύνη. Πώς ακριβώς μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση κατά του καρκίνου;

Η τεχνητή νοημοσύνη δύναται να συνεισφέρει σε διάφορους τομείς, όπως η διάγνωση, η πρόγνωση και η θεραπεία του καρκίνου. Μέσω της επεξεργασίας πληροφορίων από ευρείες βάσεις δεδομένων και αρχείων καταγραφής, όπως αυτά που διαθέτει το σουηδικό σύστημα καταγραφής καρκίνου, μπορεί να οδηγήσει στην εύρεση καινούργιων βιοδεικτών και ακόμα πιο ευαίσθητων προγνωστικών εργαλείων. Ο συνδυασμός του ανθρώπινου παράγοντα με την επεξεργασία παθολογοανατομικών, απεικονιστικών ή μοριακών δεδομένων από τη τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να οδηγήσει σε πιο αποτελεσματικά προγνωστικά εργαλεία που ευοδώνουν τη βέλτιστη δυνατή εξατομίκευση και ακρίβεια στις θεραπευτικές μας παρεμβάσεις, ενώ μπορούν να συντελέσουν και στην εύρεση καινούργιων θεραπευτικών στόχων για τις μελλοντικές μας θεραπείες.

Θεωρείτε πως με τη βοήθεια αυτών των προγνωστικών εργαλείων που στοχεύετε να αναπτύξετε, η πρόληψη αυτής της ασθένειας θα είναι περισσότερο εφικτή και άρα, πιο εύκολα διαχειρίσιμη; 

Η συγκεκριμένη ερώτηση μου δίνει μία ωραία λαβή για να διευκρινήσω μια συχνή παρεξήγηση, την οποία για να διασαφηνίσω θα χρειαστεί να αναφερθώ στους ορισμούς της πρόληψης και της πρόγνωσης. Η πρόληψη του καρκίνου αναφέρεται στις ενέργειες που λαμβάνονται για να μειωθεί η πιθανότητα εμφάνισης της νόσου, όπως ο εμβολιασμός έναντι του ιού HPV (πρωτογενής πρόληψη), στην έγκαιρη διάγνωση της νόσου, όπως η γαστροσκόπηση και η κολοσκόπηση (δευτερογενής) και στα μέτρα που λαμβάνονται για την αποφυγή της υποτροπής ή της εξέλιξης του καρκίνου, όπως ο τακτικός απεικονιστικός έλεγχος των ογκολογικών ασθενών (τριτογενής). Από την άλλη μεριά, η πρόγνωση του καρκίνου αναφέρεται στην πιθανή έκβαση της νόσου, δηλαδή την πιθανότητα υποτροπής ή επιβίωσης του ασθενούς.

Ως εκ τούτου, η δευτερογενής πρόληψη, η οποία βοηθάει στην έγκαιρη διάγνωση συνεισφέρει σε μία αποτελεσματικότερη διαχείριση και συνδυάζεται με ευνοϊκή πρόγνωση συγκριτικά με τη διάγνωση σε πιο προχωρημένα στάδια της νόσου. Η ακριβής εκτίμηση της πρόγνωσης της νόσου με την βοήθεια  ευαίσθητων προγνωστικών εργαλείων, όπως αυτά που επιχειρώ να αναπτύξω, μας επιτρέπει την πιο εξατομικευμένη προσέγγιση του εκάστοτε ασθενούς και τη λήψη κατάλληλων θεραπευτικών αποφάσεων. 

Χαρακτηρίζετε την Ιατρική Ακριβείας “το σήμερα και το αύριο της Ογκολογίας”. Πώς θα περιγράφατε το συγκεκριμένο κλάδο; Τι ακριβώς περιλαμβάνει; 

Η Ιατρική Ακριβείας προσφέρει μία εξατομικευμένη προσέγγιση στη διάγνωση και στη θεραπεία του καρκίνου, προσαρμόζοντας τις παρεμβάσεις στα μοναδικά χαρακτηριστικά του κάθε ασθενούς και του νοσήματός του. Βασίζεται στην ανάλυση συγκεκριμένων μοριακών και κυτταρικών χαρακτηριστικών, απεικονιστικών ευρημάτων, προγνωστικών βιοδεικτών, περιβαλλοντικών παραγόντων και δεικτών εκτίμησης τοξικότητας. Μέσω αυτής της προσέγγισης, επιδιώκεται η επίτευξη του μέγιστου δυνατού οφέλους από τη θεραπεία σε συνάρτηση με την ελάχιστη δυνατή τοξικότητα, βελτιώνοντας την πρόγνωση, αλλά και την ποιότητα ζωής των ογκολογικών ασθενών.

Ποια κατά τη γνώμη σας είναι η δυσκολότερη “μάχη” που καλείται να δώσει ένας επιστήμονας αυτού του χώρου;

Η …πρόωρη συμφιλίωση με τη νομοτέλεια του θανάτου και η νοηματοδότηση της ματαιότητας. Θα έρθεις αντιμέτωπος με όλους σου τους δαίμονες και με Λαιστρυγόνες και με Κύκλωπες. Με τις σειρήνες εκεί που η αντοχή σου στερεύει. Εκεί είναι που χρειάζεσαι τα κατάρτια σου, όλα αυτά που σε έβγαλαν στον πηγαιμό. Εκεί που οι χορδές που θα σπάσουν δεν γίνονται ελεγεία της ματαιότητας, αλλά έμπνευση για τις χορδές που θα συνεχίσουν να ταλαντώνονται σε πείσμα κάθε συμβόλαιου θανάτου που κέντησαν πάνω στο DNA μας. Μία ωδή στη νοηματοδότηση της ύπαρξης. Χορδές που θα σπάσουν, αλλά θα μείνει η μελωδία.

Σε αυτή σας τη διαδρομή, από που αντλείτε έμπνευση και δύναμη στο να συνεχίζετε; Τι είναι αυτό που ακόμα και σήμερα σας κάνει περήφανο;

Ένα βασικό κατάρτι που στηρίζει, ανασυγκροτεί και συντροφεύει σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού είναι η Τέχνη. Η Ποίηση που με επισκέπτεται τις πιο δύσκολες βραδιές ενώ εφημερεύω και θα αρχίσω να γράφω ή να πληκτρολογώ λυτρώνοντάς με. Η μουσική στην κιθάρα που εκτονώνει, η μουσική που συγκινεί και επαναφορτίζει. Ένα υγιές κοινωνικό περιβάλλον που ενεργοποιεί εκ νέου και η συνεχής κίνηση. Να αψηφάς την κόπωση και τη συνοδό αδράνεια. Να αδράχνεις την ημέρα, σαν μια μυστική υπόσχεση που έχεις δώσει στους ασθενείς. Μια σχέση θεραπευτή – θεραπευόμενου αμφίπλευρη… συγκλονιστική… ενέργεια που ανακυκλώνεται σε ένα σύστημα που υπερβαίνει τις νόρμες των καρκινικών κυττάρων. Ενέργεια που αντιβαίνει την Αρχή Διατήρησής της. Υπερήφανος? Όχι. Ευλογημένος? Ναι.

Στην περίοδο του covid στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείου Ηρακλείου όπου και βρισκόσασταν, πήρατε τη λύρα σας και αποφασίσατε να ψυχαγωγήσετε ασθενείς και γιατρούς. Τι σας έχει μείνει από εκείνη την ημέρα; Η επαφή με τον ασθενή και η στήριξή του, είναι άραγε, το πρώτο βήμα για μια αποτελεσματική θεραπεία;

Η ψυχολογική υποστήριξη του ασθενούς και η αυθεντική, μη αυτιστική, μη αποστειρωμένη προσέγγιση ακόμα και αν δεν παρατείνει τη διάρκεια του ταξιδιού, σίγουρα το καθιστά πιο όμορφο και πιο ουσιαστικό για τους συνταξιδιώτες. Είχα την ευτυχία να γαλουχηθώ ογκολογικά στην Πανεπιστημιακή Ογκολογική Κλινική του καθηγητή κ. Δημήτριου Μαυρουδή και στο πλευρό ενός ξεχωριστού ανθρώπου που με μύησε στην Ογκολογία του καθηγητή κ. Σουγκλάκου. Σε αυτή την κλινική είχε αναπτυχθεί πληθώρα αξιέπαινων δράσεων για την ψυχολογική υποστήριξη των ασθενών. Υπήρχε ψυχολόγος στο τμήμα, προσβάσιμη στους ασθενείς ανά πάσα στιγμή, είχε εδραιωθεί μία φορά την εβδομάδα η δράση της  «μουσικοθεραπείας» από επαγγελματίες μουσικούς, στην οποία συμμετείχα και εγώ με μεγάλη μου χαρά, όποτε υπήρχε το χρονικό περιθώριο, θεατρικά μονόπρακτα στους ασθενείς από επαγγελματίες ηθοποιούς, η λογοτεχνική δράση μία φορά την εβδομάδα «διαβάζω για τους άλλους». Σε αυτό το πλαίσιο τα κρητικά κάλαντα εκείνη την παραμονή Χριστουγέννων ήταν κάτι που προέκυψε αβίαστα γυρεύοντας δυσεύρετα χαμόγελα μέσω της Τέχνης σε δίσεκτους καιρούς. Εάν είναι να αδράχνεις την ημέρα, το συνιστώ με συνοδεία μουσικής και ανεξαρτήτως «καιρικών συνθηκών»!

Έχετε την αισιοδοξία ότι ο καρκίνος στο μέλλον θα είναι απλά μια ασθένεια σαν όλες τις άλλες;

Η προσπάθεια σύσσωμης της ογκολογικής κοινότητας είναι να μετατρέψει τον καρκίνο σε μία χρόνια νόσο, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης ή τα αυτοάνοσα νοσήματα. Εάν και δεν με βρίσκουν σύμφωνες οι διθυραμβικές ογκολογικές δηλώσεις τύπου “cancer moonshot”, σε κάποιες πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις τολμώ να πω ότι η σύγχρονη ογκολογία τα έχει καταφέρει. Σε αυτό το ιδιόμορφο “bras de fer” με τον καρκίνο προσπαθούμε με τις ανερχόμενες θεραπευτικές προσεγγίσεις να κερδίζουμε σπιθαμή τη σπιθαμή, βήμα το βήμα, μήνα τον μήνα. Ωστόσο, πρόκειται για μια ασθένεια που εμμένει να μας υπενθυμίζει άτεγκτα τη θνητότητά μας. Τα καρκινικά κύτταρα πανέξυπνα βρίσκουν ακόμα πιο εντυπωσιακούς τρόπους να αντιστέκονται και να διαφεύγουν των εντυπωσιακών τρόπων που εφευρίσκουμε για να τα σταματήσουμε στην ανεξέλεγκτη πορεία τους. Με τη δαρβινική έννοια του όρου, δεν θα ήταν υπερβολή να τα χαρακτηρίσουμε ως την πιο εξελιγμένη μορφή ύπαρξης στον πλανήτη. Η μάχη, επομένως, φαντάζει άνιση, αλλά εμείς και κυρίως οι ασθενείς μας επιμένουν να φυλάγουν Θερμοπύλες και ας…

«προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν) πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος, κι οι Μήδοι επιτέλους θα διαβούνε».