Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με μία από τις πιο κρίσιμες συγκυρίες στην ιστορία της. Καθώς οι ηγέτες των κρατών-μελών της συγκεντρώνονται σήμερα εκτάκτως στις Βρυξέλλες, η ανησυχία για την αποσταθεροποίηση της ασφάλειας στην Ευρώπη είναι διάχυτη.

Η αβεβαιότητα γύρω από τη στάση των ΗΠΑ, σε συνδυασμό με τον φόβο της ρωσικής απειλής, αναγκάζει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να εξετάσουν δραστικά μέτρα για την ενίσχυση της άμυνας και τη στήριξη της Ουκρανίας.

Η Σύνοδος Κορυφής, που συγκλήθηκε μόλις λίγες ημέρες έπειτα από τις συναντήσεις σε Παρίσι και Λονδίνο, αναμένεται να φέρει στο τραπέζι προτάσεις για αύξηση των στρατιωτικών δαπανών και πιθανές νέες κυρώσεις κατά της Ρωσίας.

Οι αφίξεις και οι δηλώσεις προσέλευσης των ηγετών ξεκινούν στις 11:30, ενώ η συνάντηση θα αρχίσει στις 12:30. Μετά την ολοκλήρωση των συζητήσεων, θα ακολουθήσει συνέντευξη Τύπου των προέδρων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και της Επιτροπής.

Το εφιαλτικό σενάριο

Η ανησυχία για το μέλλον της Ουκρανίας είναι διάχυτη μεταξύ των Ευρωπαίων ηγετών, ιδίως μετά την απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ να αναστείλει τη στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ στη χώρα. Το ενδεχόμενο μιας ευρύτερης ρωσικής επέκτασης στην περιοχή αναγκάζει την Ευρώπη να αναζητήσει εναλλακτικούς τρόπους στήριξης του Κιέβου.

«Η ρωσική απειλή είναι εδώ και επηρεάζει τις ευρωπαϊκές χώρες, επηρεάζει εμάς», προειδοποίησε ο Γάλλος Πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν στο χθεσινό του διάγγελμα. «Θέλω να πιστεύω ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα παραμείνουν στο πλευρό μας, αλλά πρέπει να είμαστε έτοιμοι αν δεν το κάνουν».

Η πιθανότητα μίας συμφωνίας μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, η οποία θα ικανοποιεί σε μεγάλο βαθμό τις ρωσικές απαιτήσεις, προκαλεί έντονο προβληματισμό στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.

«Το εφιαλτικό σενάριο είναι οι ΗΠΑ να ανακοινώσουν σύντομα μια συμφωνία που αποδέχεται τις περισσότερες από τις ρωσικές απαιτήσεις και μετά να πουν στην Ουκρανία και την Ευρώπη να την αποδεχτούν ή να την απορρίψουν», προειδοποίησε ο Μάλκολμ Τσάλμερς, αναπληρωτής γενικός διευθυντής του Royal United Services Institute.

Παράλληλα, οι χώρες της ΕΕ δεν ανησυχούν μόνο για τη στάση των ΗΠΑ και τις πιθανές βλέψεις της Ρωσίας αλλά και για τον εσωτερικό διχασμό, καθώς ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν και οι σύμμαχοί του, όπως η Σλοβακία, αναμένεται να επιχειρήσουν να εμποδίσουν οποιαδήποτε σκληρή απόφαση κατά της Μόσχας.

«Υπάρχουν διαφωνίες, θα προσπαθήσουμε για κοινή θέση, θα δούμε τα αποτελέσματα, όσο και αν μοιάζει δύσκολο», δήλωσε Ευρωπαίος αξιωματούχος.

Ερωτηθείς για τις ΗΠΑ σημείωσε πως «υπάρχουν καλές σχέσεις». Τόνισε ότι η ΕΕ θέλει να ενισχύσει αυτή τη σχέση, αλλά εστιάζει στο να καταστεί πιο αυτόνομη και πιο κυρίαρχη.

Παράλληλα, στην πρόταση της Ιταλίδας Πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι για Σύνοδο ΕΕ–ΗΠΑ, ο ίδιος τόνισε πως «καλωσορίζουμε την ιδέα, πρέπει να δούμε πότε μπορεί να υλοποιηθεί και από τις δυο πλευρές».

Αύξηση αμυντικών δαπανών

Μία από τις βασικές προτάσεις που θα συζητηθούν είναι το σχέδιο της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, για τη συγκέντρωση έως και 800 δισεκατομμυρίων ευρώ σε πρόσθετες αμυντικές δαπάνες.

Η πρόταση REARM Europe περιλαμβάνει τη δυνατότητα δανεισμού 150 δισεκατομμυρίων ευρώ από την Ε.Ε. προς τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών, ώστε να χρηματοδοτηθούν κοινοί αμυντικοί εξοπλισμοί σε τομείς όπως η αντιαεροπορική και αντιπυραυλική άμυνα, τα συστήματα πυροβολικού, οι πύραυλοι, τα πυρομαχικά και τα drones.

Επιπλέον, προτείνεται η χαλάρωση των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ ώστε οι χώρες να μπορούν να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες έως και 1,5% του ΑΕΠ μέσα σε τέσσερα χρόνια, κάτι που θα μεταφραζόταν σε περίπου 650 δισεκατομμύρια ευρώ σε όλη την Ένωση.

«Η Ευρώπη αντιμετωπίζει έναν άμεσο και σοβαρό κίνδυνο σε κλίμακα που κανείς μας δεν έχει ξαναδεί στην ενήλικη ζωή του», τόνισε η Φον ντερ Λάιεν στην επιστολή της προς τους Ευρωπαίους ηγέτες.

«Το μέλλον μιας ελεύθερης και κυρίαρχης Ουκρανίας –ενός ασφαλούς και ευημερούντος ευρωπαϊκού χώρου– διακυβεύεται».

Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έρχεται ως αντίδραση στην απόφαση των ΗΠΑ να σταματήσουν τη στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία. Σύμφωνα με Ευρωπαίους αξιωματούχους, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων προσανατολίζεται επίσης στην αλλαγή των κανόνων της, ώστε να μπορεί να χρηματοδοτεί αμυντικά έργα.

«Η Φον ντερ Λάιεν προσπαθεί να πάρει την κατάσταση στα χέρια της», σχολίασε Γάλλος υπουργός στο Politico, υπό το καθεστώς της ανωνυμίας. «Το ερώτημα είναι αν ο τεχνοκρατικός μηχανισμός της ΕΕ θα ακολουθήσει».

Ένα ακόμα ζήτημα που θα τεθεί στη σύνοδο αφορά τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία που έχουν δεσμευτεί από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. Ενώ οι τόκοι από τα 200 δισεκατομμύρια ευρώ που βρίσκονται παγωμένα χρησιμοποιούνται ήδη για τη χρηματοδότηση βοήθειας προς την Ουκρανία, χώρες όπως η Γαλλία εμφανίζονται πιο θετικές στο ενδεχόμενο της πλήρους δήμευσης αυτών των κεφαλαίων.

Ωστόσο, οι επικριτές της πρότασης προειδοποιούν για σοβαρές νομικές προκλήσεις και τον κίνδυνο αποσταθεροποίησης των αγορών.

Οι θέσεις της Ελλάδας

Ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, κατά την έκτακτη Σύνοδο Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, αναμένεται να επαναλάβει το μήνυμα ότι, η σημερινή γεωπολιτική συγκυρία των διαρκών ανατροπών και αβεβαιότητας απαιτεί τολμηρά και φιλόδοξα μέτρα για την ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, το πακέτο για την άμυνα (REARM Europe) που ανακοίνωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είναι ένα σημαντικό βήμα για την ενίσχυση της συλλογικής ευρωπαϊκής ασφάλειας.

Άλλωστε, ο Κυριάκος Μητσοτάκης στην παρέμβαση για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας, που είχε κάνει πρόσφατα με άρθρο του στους Financial Times, είχε προτείνει τη δημιουργία ενός νέου ευρωπαϊκού χρηματοδοτικού εργαλείου ύψους 100 δισ. ευρώ που θα μπορεί να χρηματοδοτήσει επενδύσεις στην άμυνα. Απαιτούνται, ωστόσο, διευκρινίσεις σε σημαντικές παραμέτρους, όπως η πρόταση για την ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής για τις αμυντικές δαπάνες στους εθνικούς προϋπολογισμούς.

Η θέση της Ελλάδας είναι ότι η ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής πρέπει να αφορά όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. – να είναι δηλαδή ισότιμη η μεταχείρισή τους ανεξάρτητα απ’ το αν ήδη καλύπτουν τον στόχο του ΝΑΤΟ για αμυντικές δαπάνες που φθάνουν το 2% του ΑΕΠ, ή αν βρίσκονται κάτω απ’ αυτό τον πήχη.

Ο Πρωθυπουργός, άλλωστε, έχει καταθέσει προς έγκριση από τη Σύνοδο Κορυφής του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, που πραγματοποιείται λίγη ώρα πριν από τη σημερινή Σύνοδο Κορυφής, διακήρυξη σχετικά με την επείγουσα ανάγκη ενίσχυσης της ευρωπαϊκής άμυνας και αύξησης της χρηματοδότησής της, ως θεμέλιο της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας.

Σχετικά με τις τελευταίες εξελίξεις γύρω από την Ουκρανία, ο Πρωθυπουργός αναμένεται να τονίσει ότι η Ευρώπη πρέπει να μιλά με μία και ενιαία φωνή για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα, όπως είναι η πιθανότητα μιας ειρηνικής διευθέτησης στην Ουκρανία και η διασφάλιση της ειρήνης, προσθέτοντας με νόημα ότι οι άτυπες Σύνοδοι των τελευταίων εβδομάδων δεν βοηθούν προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά ενισχύουν την εντύπωση μιας περαιτέρω διαιρεμένης Ευρώπης.

Επιπλέον θα υπογραμμίσει ότι η Ευρώπη οφείλει να συνεχίσει να συζητά με την αμερικανική πλευρά και να γεφυρώσει τις διαφορές υπέρ μιας δίκαιης και διαρκούς ειρήνης στην Ουκρανία, με αμερικανική στήριξη στις εγγυήσεις ασφαλείας.

Τέλος, θα τονίσει ότι είναι σημαντική η στήριξη της Ουκρανίας και η ενίσχυση των αμυντικών της δυνατοτήτων, ώστε να διαθέτει αξιόπιστη αποτροπή, καθώς μια ισχυρή Ουκρανία είναι σε θέση να υπερασπιστεί την ελευθερία της.

Η Ευρώπη σε σταυροδρόμι

Η συγκεκριμένη Σύνοδος Κορυφής αν και ιστορική, δεν αναμένεται να είναι εύκολη. Οι ηγέτες της ΕΕ καλούνται να λάβουν αποφάσεις που θα καθορίσουν το μέλλον της ευρωπαϊκής άμυνας, της στήριξης προς την Ουκρανία και της σχέσης τους με τις ΗΠΑ.

Όπως σχολίασε Ευρωπαίος διπλωμάτης, «Οι αμυντικές δαπάνες γίνονται πλέον ένα σταθερό κόστος. Σβήσαμε τον ήλιο και τώρα πρέπει να πληρώνουμε καθημερινά για τη θέρμανση… Κάθε μέρα πρέπει να πληρώνουμε για πυρομαχικά, τουλάχιστον για αρκετά χρόνια, μέχρι να πεθάνει ο Τραμπ».

Το ερώτημα που παραμένει ανοιχτό είναι αν η Ευρώπη μπορεί να μετατρέψει τις διακηρύξεις της σε πράξεις, διαμορφώνοντας μια νέα, ισχυρή στρατηγική που δεν θα εξαρτάται από τη βούληση της Ουάσινγκτον.