Η στιγμή που ένας Ουκρανός υπουργός πήρε έναν σκούρο μπλε μαρκαδόρο και άρχισε να χαράσσει σύνορα πάνω σε έναν χάρτη της χώρας του, στις 11 Μαρτίου σε ξενοδοχείο της Τζέντα, αποδείχθηκε καθοριστική. Σύμφωνα με αποκαλύψεις των New York Times, εκείνη ακριβώς τη στιγμή, στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων με τις ΗΠΑ, για πρώτη φορά από την έναρξη του πολέμου, το Κίεβο άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο παραχώρησης έως και του 20% των εδαφών του, στο πλαίσιο μιας διαπραγματευτικής προσπάθειας για ειρήνη με τη Ρωσία.
«Για πρώτη φορά, ο [Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ] Ζελένσκι είπε μέσω των ανθρώπων του ότι ήταν έτοιμος να δώσει το 20% της χώρας του για χάρη της επίτευξης ειρήνης», ανέφερε η εφημερίδα, επικαλούμενη έναν ανώνυμο Αμερικανό αξιωματούχο.
Η παραδοχή αυτή ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τη δημόσια ρητορική του Ουκρανού Προέδρου, ο οποίος επί τρία χρόνια διακήρυττε ότι ο στρατός της χώρας του θα πολεμήσει μέχρι την πλήρη ανάκτηση κάθε «κλεμμένου» εδάφους.
Το επεισόδιο του Μαρτίου και η παγωμένη βοήθεια
Στις 3 Μαρτίου, ο Ντόναλντ Τραμπ συγκάλεσε τους συμβούλους του στο Οβάλ Γραφείο για να εξετάσουν εισηγήσεις σχετικά με την παύση της αμερικανικής βοήθειας προς την Ουκρανία. Ο Νταν Κάλντγουελ, πρώην ανώτερος σύμβουλος του υπουργού Άμυνας των ΗΠΑ, Πιτ Χέγκσεθ, στεκόταν έξω, και καθώς οι σύμβουλοι του Τραμπ έμπαιναν στην αίθουσα, τους μοίραζε αντίγραφα ενός ρεπορτάζ του Associated Press, με αποσπάσματα επισημασμένα με κίτρινο μαρκαδόρο.
Στο άρθρο, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι εμφανιζόταν να δηλώνει σε δημοσιογράφους στο Λονδίνο ότι πίστευε πως η σχέση με τις ΗΠΑ παρέμενε ισχυρή, ότι η αμερικανική βοήθεια θα συνέχιζε να ρέει και ότι μια διαπραγματευμένη ειρήνη ήταν «πολύ, πολύ μακριά».
Για τους συμβούλους του Αμερικανού Προέδρου, το άρθρο αποτελούσε απόδειξη ότι ο Ζελένσκι θεωρούσε δεδομένη την υποστήριξή τους αλλά και απέρριπτε εξαρχής την υπόσχεση του Τραμπ ότι θα πετύχει μια συμφωνία.
Ο Τραμπ διέταξε το πάγωμα της βοήθειας προς την Ουκρανία. Η μόνη συζήτηση αφορούσε τη διάρκειά του. Οι σύμβουλοι εισηγήθηκαν μία εβδομάδα, αλλά ο Τραμπ ήθελε τη μέγιστη δυνατή πίεση.
«Όχι», τους είπε. «Ας μην πούμε πότε θα τελειώσει το πάγωμα».
«Πρέπει να μας δείξετε ότι παίρνετε στα σοβαρά τις διαπραγματεύσεις»
Μετά το πάγωμα της βοήθειας, ο υπουργός Άμυνας της Ουκρανίας, Ρουστέμ Ουμέροφ, ρώτησε τον Χέγκσεθ «Τι θα χρειαζόταν για να αρχίσει ξανά η ροή της βοήθειας;».
Ο Χέγκσεθ ακολούθησε κατά γράμμα τη γραμμή του Λευκού Οίκου: «Πρέπει να μας δείξετε ότι παίρνετε στα σοβαρά τη διαπραγματευτική διαδικασία».
Το να ληφθεί σοβαρά η διαπραγμάτευση σήμαινε, στην πράξη, να αντιμετωπιστούν ορισμένες επώδυνες διπλωματικές αλήθειες, αναφέρουν οι New York Times.
Η στιγμή του χάρτη και ο μπλε μαρκαδόρος
Στις 11 Μαρτίου, ο Αμερικανός ΥΠΕΞ Μάρκο Ρούμπιο στεκόταν σε μια αίθουσα συνεδριάσεων ξενοδοχείου στην Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας και άπλωσε πάνω στο τραπέζι έναν μεγάλο χάρτη της Ουκρανίας. Ο χάρτης απεικόνιζε τη γραμμή επαφής των δύο στρατών – τη γραμμή που τέμνει τη χώρα ανάμεσα σε ουκρανικά και ρωσικά εδάφη.
«Θέλω να μάθω ποια είναι τα απόλυτα βασικά σας όρια. Τι πρέπει να έχετε για να επιβιώσετε ως χώρα;», ρώτησε τους Ουκρανούς, σύμφωνα με Αμερικανό αξιωματούχο που ήταν παρών.
Στην αρχή της ημέρας, οι Ουκρανοί είχαν συμφωνήσει γρήγορα στο αίτημα του Τραμπ για άμεση, γενικευμένη εκεχειρία 30 ημερών.
Καθώς η ομάδα στεκόταν σκυμμένη πάνω από τον χάρτη, ο Μάικ Γουόλτς έδωσε στον Ουμέροφ έναν σκούρο μπλε μαρκαδόρο και του είπε: «Ξεκίνα να σχεδιάζεις».
Ο Ουμέροφ χάραξε το βόρειο σύνορο της Ουκρανίας με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία και στη συνέχεια ακολούθησε τη γραμμή επαφής μέσα από τις περιφέρειες Χάρκοβο, Λουχάνσκ, Ντονέτσκ, Ζαπορίζια και Χερσώνα.
Έπειτα κύκλωσε τον πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίζια, τον μεγαλύτερο της Ευρώπης. Σύμφωνα με Ουκρανό αξιωματούχο, ο Ουμέροφ προειδοποίησε ότι οι Ρώσοι δεν συντηρούσαν σωστά το εργοστάσιο, θέτοντας σε κίνδυνο «πυρηνική καταστροφή». Η Ουκρανία ήθελε την επιστροφή του σταθμού στα χέρια της.
Τέλος, έδειξε τη λωρίδα του Κίνμπουρν, μια στενή λωρίδα άμμου και αλμυρών λιβαδιών που προεξέχει στη Μαύρη Θάλασσα. Η ανάκτηση του ελέγχου της, εξήγησε, θα επέτρεπε στα ουκρανικά πλοία να κινούνται προς και από τα ναυπηγεία του Μικολάιβ.
Το ταμπού του 20%
Επί τρία χρόνια πολέμου, ο Ζελένσκι είχε δεσμευθεί ξανά και ξανά ότι ο ουκρανικός στρατός θα πολεμήσει μέχρι να ανακτήσει όλα τα χαμένα εδάφη. Αυτό ήταν το πολιτικά πιο αδιανόητο «κόκκινο όριό» του.
Κι όμως, εκείνη ήταν η στιγμή της καμπής.
Όπως θυμήθηκε ένας Αμερικανός αξιωματούχος, ήταν «η πρώτη φορά που ο Ζελένσκι, μέσω των ανθρώπων του, είπε ότι για να φτάσει στην ειρήνη είναι πρόθυμος να εγκαταλείψει το 20% της χώρας του».
Οι Ουκρανοί, έλεγαν μεταξύ τους οι σύμβουλοι του Τραμπ, βρίσκονταν πλέον «μέσα στο κουτί».
Το πλαίσιο της συμφωνίας και το αγκάθι της Κριμαίας
Αργότερα την ίδια ημέρα, ο Τραμπ έδωσε εντολή να «ξεπαγώσει» η βοήθεια και οι σύμβουλοί του χάραξαν τις παραμέτρους μιας συμφωνίας.
Η Ουκρανία θα παραιτούνταν από εδάφη κατά μήκος της γραμμής που είχε χαράξει ο Ουμέροφ. Θα μπορούσε να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά ο Τραμπ θα μπλόκαρε την ένταξή της στο ΝΑΤΟ. Ο πυρηνικός σταθμός θα λειτουργούσε υπό αμερικανική ή διεθνή διαχείριση. Οι ΗΠΑ θα ζητούσαν από τη Ρωσία την επιστροφή της λωρίδας του Κίνμπουρν.
Υπήρχε όμως και η Κριμαία. Η χερσόνησος, που προσαρτήθηκε από τη Ρωσία το 2014, αποτελούσε ίσως το ισχυρότερο σύμβολο των εθνικών διεκδικήσεων που τροφοδοτούν τον πόλεμο και στις δύο πλευρές. Η αποδοχή της ως ρωσικής, εκτιμούσε η ομάδα Τραμπ, θα ήταν ένα ισχυρό δέλεαρ για τον Βλαντίμιρ Πούτιν.
Για τους Ουκρανούς, ωστόσο, ήταν το πιο δύσκολο σημείο.
Η απλή αναφορά στην αρχή των συνομιλιών είχε οδηγήσει τον Ουμέροφ σε μακροσκελή τοποθέτηση.
«Δεν μπορείτε να πιστεύετε τη ρωσική προπαγάνδα, γιατί θα σας πουν ότι η Κριμαία δεν είναι ουκρανική, ότι ήταν πάντα ρωσική», είπε. «Και είμαι εδώ για να σας πω ότι είμαι Τατάρος της Κριμαίας και η Κριμαία είναι ουκρανική».
Ο Ρούμπιο ξεκαθάρισε ότι ο Τραμπ δεν θα ζητούσε από την Ουκρανία ή τους Ευρωπαίους να αναγνωρίσουν τη ρωσική κυριαρχία.
Οι Αμερικανοί κατανοούσαν τις αντιρρήσεις και τις επιφυλάξεις των Ουκρανών. Όπως θυμήθηκε ανώτερος Αμερικανός αξιωματούχος: «Το συγκεκριμένο ερώτημα που τους θέσαμε ήταν: “Θα αποχωρήσετε εξαιτίας αυτού;” Και απάντησαν: “Όχι”».
«Τότε έχει πρόβλημα με τον Ντόναλντ Τραμπ»
Εν μέσω των συνομιλιών, ο Τραμπ επισημοποίησε τον περιορισμένο ρόλο του Κιθ Κέλογκ, αναρτώντας στο Truth Social ότι ήταν πλέον «Ειδικός Απεσταλμένος για την Ουκρανία».
Ο Κέλογκ προσπάθησε να καθησυχάσει τους Ουκρανούς, προτρέποντάς τους να σκεφτούν τη μεταπολεμική Γερμανία – διαιρεμένη ανάμεσα σε ένα δυτικό τμήμα ευθυγραμμισμένο με τις ΗΠΑ και ένα ανατολικό υπό σοβιετική επιρροή. Οι Ρώσοι μπορεί να κρατήσουν σήμερα την Κριμαία και μεγάλα τμήματα της ανατολής, αλλά στο μέλλον η Ουκρανία θα μπορούσε να γίνει ξανά ενιαία.
Πλέον, η μπάλα βρισκόταν στο γήπεδο της Ρωσίας. Και αν ο Πούτιν αρνιόταν να «παίξει»;
«Τότε έχει πρόβλημα με τον Ντόναλντ Τραμπ», είπε ο Ρούμπιο στους Ουκρανούς στην Τζέντα.
