Το Παγκράτι από τα μέσα του 20ου αιώνα έγινε μια από τις πιο πυκνοδομημένες συνοικίες της Αθήνας.

Όπως ήταν φυσικό, για να αντιμετωπιστεί το οξύ στεγαστικό πρόβλημα, γκρεμίστηκαν τα παραδοσιακά μονώροφα και διώροφα σπίτια και με το θεσμό «της αντιπαροχής» χτίστηκαν στη θέση τους πολυώροφες πολυκατοικίες.

Έτσι «εξαφανίστηκαν» και τα λιγοστά δένδρα που υπήρχαν στις άκρες των πεζοδρομίων και στις αυλές των παλιών μονοκατοικιών. Αντίθετα, στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου η περιοχή ήταν καταπράσινη, όπως πληροφορούμαστε από δημοσίευμα της εφημερίδας ΣΚΡΙΠ (φύλλο της 22ας Μαΐου 1939):

«Δέκα λεπτά έξω από το κέντρο της συνοικίας υπάρχει το γνωστό Αλεποβούνι και γύρω από τον Προφήτη Ηλία εδώ και τριάντα χρόνια εκυνηγούσαν λαγούς».

Η πλούσια βλάστηση του Παγκρατίου ήταν απόρροια των ποταμών που το διέσχιζαν. Από ένα κοίλωμα στη δασώδη τότε περιοχή του ναού του Προφήτη Ηλία ξεκινούσε ο Ελάσσων ή Αλάσσωνας.

Έφθανε στην αρχή της οδού Φρύνης και στη συνέχεια μέσω των οδών Σπύρου Μερκούρη, Αρχελάου και Αμύντα ενωνόταν με τον Ιλισό, ο οποίος έρρεε στη σημερινή λεωφόρο Βασιλέως Κωνσταντίνου.

Κοντά στις όχθες του Ιλισού, στην περιοχή γύρω από το ναό του Αγίου Σπυρίδωνα και το Στάδιο, είχε συγκροτηθεί οικιστικά το Βατραχονήσι.   Οι κάτοικοί του (200 περίπου οικογένειες το 1895) ήταν κυρίως άνθρωποι των λαϊκών τάξεων.

Πολλοί από αυτούς εργάζονταν ως φύλακες του Ζαππείου ή ως κηπουροί στο Βασιλικό Κήπο. Εικόνα της συνοικίας στα τέλη του 19ου αιώνα μάς δίνει ένας δημοσιογράφος αθηναϊκής εφημερίδας:

«Διέτρεξα τους λασποβουτηγμένους δρόμους του Βατραχονησίου και εκεί μακράν, όπου δεν υπάρχουν πλέον δρόμοι αλλά πρασινισμένων οικοπέδων ανωμαλία, βόσκουν παντός είδους κατοικίδια ζώα και φύονται ονάκανθοι (= γαϊδουράγκαθα)» (ΣΚΡΙΠ, φύλλο της 25ης Νοεμβρίου 1895).

Τα περισσότερα σπίτια της συνοικίας ήταν πλινθόκτιστα. Φυσικά δεν γίνεται λόγος για ρυμοτομικό σχέδιο.

Από τις οδούς της δυο μόνον είχαν όνομα (η οδός Βακχυλίδου και η οδός Ησιόδου). Λόγω της γειτνίασής της όμως με το ανάκτορο του διαδόχου ( το σημερινό Προεδρικό μέγαρο στην οδό Ηρώδου του Αττικού) είχαν χτιστεί εστιατόρια, καφενεία (όπως αυτό του Νικολάου Πολίτη δίπλα στο Παναθηναϊκό Στάδιο) και άλλα κέντρα, όπου σύχναζαν εύποροι Αθηναίοι (εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, φύλλα της 16ης και 17 Νοεμβρίου 1896).

Η πρόσβαση των κατοίκων του Βατραχονησίου στο κέντρο των Αθηνών εξασφαλιζόταν χάρη στη γέφυρα που ένωνε τις δυο όχθες του Ιλισού, η οποία είχε κατασκευαστεί με δαπάνη του ευεργέτη Ζάππα.

Η γειτνίαση με τον Ιλισό σε συνδυασμό με την αδιαφορία της πολιτείας για τη δημιουργία έργων υποδομής απειλούσαν την υγεία, ακόμη και τη ζωή των κατοίκων της συνοικίας.

Το αποκορύφωμα ήταν η καταστροφική πλημμύρα που έγινε στις 14 Νοεμβρίου 1896. Λόγω ισχυρής βροχόπτωσης ο ποταμός υπερχείλισε, με αποτέλεσμα να πνιγούν πολλοί άνθρωποι, να καταρρεύσουν σπίτια και να γκρεμιστεί ακόμα και η γέφυρα που βρισκόταν μπροστά στο Παναθηναϊκό Στάδιο.

Ανάλογη πλημμύρα έγινε το Νοέμβριο του 1899, αλλά ευτυχώς τη φορά αυτή δεν υπήρχαν θύματα.

Με τον καιρό η περιοχή άλλαξε. Το 1939 άρχισαν τα έργα για την κάλυψη της κοίτης του Ιλισού.

Όμως ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, η Κατοχή, ο Εμφύλιος και η οικονομική καχεξία της μεταπολεμικής Ελλάδας συντέλεσαν στην καθυστέρηση ολοκλήρωσής τους επί μια τουλάχιστον εικοσαετία.

Τελικά την τετραετία 1959 – 1963 κατασκευάστηκε η λεωφόρος Βασιλέως Κωνσταντίνου.

Ακόμη το Βατραχονήσι σταδιακά ενώθηκε πολεοδομικά με το Παγκράτι.

Το τοπωνύμιο όμως  διατηρήθηκε χάρη στους στίχους ενός ερωτικού τραγουδιού που είχε συντεθεί στα τέλη του 19ου ή τις αρχές του 20ου αιώνα:

Πάρε με, Αδριάνα μου, να σε βοηθώ στην πλύση

και να σου κουβαλώ νερό απ’ το Βατραχονήσι.

Σημείωση: Το Βατραχονήσι είχε και παρωνύμιο· το έλεγαν και «καφέ τσουράπι» από ένα καφενείο που λειτουργούσε εκεί κατά την οθωνική περίοδο. Σ’ αυτό συγκεντρώνονταν αντιμοναρχικοί που σχεδίαζαν την ανατροπή του Όθωνα. Η σύζυγος του καφετζή είχε επωμισθεί το καθήκον να παρακολουθεί την κίνηση έξω από το κατάστημα, για να ειδοποιήσει τους θαμώνες σε περίπτωση εμφάνισης της αστυνομίας. Για να επιτελεί το έργο της με φυσικότητα, στεκόταν μόνιμα στην είσοδο του καφενείου και έπλεκε ένα τσουράπι (= κάλτσα)

http./www. panosavramopoulos.blogspot.gr