Η περίπτωση ενός παιδιού με 45 νοσηλείες για επιληψία – και μια νόσος που δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ – έχει μείνει βαθιά χαραγμένη στη μνήμη του καθηγητή Παιδοψυχιατρικής, Γεράσιμου Κολαΐτη, ο οποίος μίλησε για το Σύνδρομο Μινχάουζεν δι’ αντιπροσώπου στο iatropedia.gr. 

Με αφορμή τα πρόσφατα συγκλονιστικά περιστατικά που απασχόλησαν την κοινή γνώμη και την καταδίκη μητέρας για τον θάνατο των τριών παιδιών της, ο κ. Κολαΐτης αναλύει το Σύνδρομο Μινχάουζεν δι’ αντιπροσώπου, μια σπάνια αλλά θανάσιμη μορφή παιδικής κακοποίησης, που δύσκολα ανιχνεύεται, ακόμα και από έμπειρους επαγγελματίες. «Δεν ήταν πολλά τα περιστατικά, αλλά ήταν αρκετά για να σου μείνουν ανεξίτηλα», λέει

Ο παιδοψυχίατρος αναλύει στη συνέντευξή του τα «καμπανάκια» που πρέπει να βλέπουν οι επιστήμονες σε παιδιά που «νοσούν» με περίεργα συμπτώματα, τα θεσμικά κενά, τις αποτυχίες του συστήματος και τη βαθιά ανθρώπινη ανάγκη, οι φωνές των παιδιών να ακούγονται, ακόμα κι όταν πνίγονται μέσα στα ένοχα μυστικά των ενηλίκων.

Τέλος, ο Καθηγητής αναλύει τι πρέπει να γίνει θεσμικά ώστε να μην υπάρξουν ξανά περιστατικά που θα στοιχειώσουν την κοινή γνώμη.

Καθηγητής Κολαΐτης για Σύνδρομο Μινχάουζεν: «Τα παιδιά – θύματα χρειάζονται προστασία»

ΕΡ: Το Σύνδρομο Μινχάουζεν διά αντιπροσώπου είναι μια σπάνια αλλά εξαιρετικά επικίνδυνη ψυχική διαταραχή. Τι είναι ακριβώς αυτό το σύνδρομο;

Γ.Κ: Η προσποιητή ή προκαλούμενη νόσος από τα άτομα φροντίδας (γνωστή και ως «Σύνδρομο Μunchausen δι’ αντιπροσώπου»), έχει σχετιστεί σε ποσοστό περίπου 10% με ανεξήγητους, αφύσικους θανάτους και ιδιαίτερα με πολλαπλούς, αφύσικους θανάτους σε μια οικογένεια, εκτός από τις περιπτώσεις εκείνες που σχετίζονται με ψυχωσική κατάρρευση την περίοδο του σοβαρού τραυματισμού ή φόνου του παιδιού τους. Ειδικά για θανάτους που συμβαίνουν τον πρώτο χρόνο ζωής, δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσουμε μεταξύ αιφνίδιου θανάτου βρέφους (SIDS) (5-11% των οποίων είναι καμουφλαρισμένα εγκλήματα), Συνδρόμου Μunchausen δι’ αντιπροσώπου, και εγκληματικής πράξης/φόνου.

Το 1977, ο Sir Samuel Roy Meadow, Βρετανός παιδίατρος, περιέγραψε το φαινόμενο που ο ίδιος αποκάλεσε «Σύνδρομο Munchausen δι’ αντιπροσώπου» (Munchausen Syndrome by Proxy), που περιλαμβάνει έναν φροντιστή και ένα θύμα, παιδί ή ενήλικο. Το πιο γνωστό, ίσως, Σύνδρομο Munchausen (από τον γνωστό ψεύτη βαρώνο) είναι όταν ένα άτομο εμφανίζεται στους άλλους, ιδιαίτερα σε ιατρικό προσωπικό, ως άρρωστο. Η εργασία του υπήρξε αμφιλεγόμενη, ιδιαίτερα λόγω των συνεπειών που προκάλεσε η πεποίθησή του, διατυπωμένη στο βιβλίο «ABC of Child Abuse», ότι δηλαδή σε μια οικογένεια «ένας αιφνίδιος θάνατος είναι τραγωδία, δύο είναι ύποπτοι και τρείς είναι φόνος, εκτός κι αν αποδειχθεί κάτι άλλο». Αυτό έγινε γνωστό ως «Νόμος του Meadow» που επηρέασε τον τρόπο σκέψης κοινωνικών υπηρεσιών προστασίας των παιδιών. Στις περιπτώσεις αυτές, ο γονέας (μητέρες σε 95%) ή φροντιστής επινοεί ή προκαλεί βλάβη, τραυματίζει ένα άτομο που φροντίζει όπως π.χ. το παιδί του (θεωρείται σοβαρή μορφή κακοποίησης) ή έναν υπερήλικα ή ένα άτομο με αναπηρία. Αν και σπάνια κατάσταση, το ποσοστό θνησιμότητας εγείρει ανησυχία: 6-10% όλων των περιπτώσεων καταλήγει σε θάνατο, που την καθιστά πολύ θανατηφόρα μορφή κακοποίησης.

ΕΡ: Τι είναι αυτό που κάνει τόσο δύσκολη την αναγνώρισή του συνδρόμου Μινχάουζεν από τους γιατρούς και τους επαγγελματίες υγείας; Ποια είναι τα σημάδια, στα οποία θα έπρεπε να δίνουν βαρύτητα παιδίατροι, εντατικολόγοι κλπ, ώστε να σημάνει συναγερμός, ή τουλάχιστον να σωθεί ένα επόμενο αδελφάκι;

Γ.Κ.: Οι θύτες (συνήθως μητέρες μικρών παιδιών) μπορεί να έχουν ιστορικό κακομεταχείρισης στην παιδική τους ηλικία, προβλήματα προσωπικότητας ή ψυχικής υγείας, έντονο στρες εξαιτίας έντονων συζυγικών δυσκολιών κ.λπ. Μπορούν να καταταχθούν σε μια από τις εξής τρείς ομάδες: εκείνες που ενεργητικά προκαλούν βλάβη στα παιδιά τους (active inducers), εκείνες που αναζητούν βοήθεια (help seekers), και οι εθισμένες σε γιατρούς (doctor addicts). Οι πρώτες μεγαλοποιούν τις αρρώστιες των παιδιών τους, υπερβάλλουν ή επινοούν προκαλώντας συμπτώματα αρρώστιας στο ανήμπορο θύμα τους όπως π.χ. με το να προσθέσουν αίμα στα ούρα ή στα κόπρανά του, να παρέμβουν στο θερμόμετρο ή στις εργαστηριακές εξετάσεις ή στους φακέλους του, να του δώσουν φάρμακα/ουσίες ή να του προκαλέσουν βλάβη, ακόμα και τον θάνατο, με δηλητηρίαση, ασφυξία, λοίμωξη κ.λπ.. Οι δεύτερες χρησιμοποιούν τα παιδιά τους για να αποφύγουν δικά τους προβλήματα π.χ. γάμου, και οι τρίτες είναι πιο καχύποπτες και παρανοειδείς.

Σημάδια στους θύτες/φροντιστές είναι ότι (τους αρέσει να) εξαπατούν τους άλλους (και μάλιστα επιστήμονες υγείας), κάνουν διαφορετικές αναφορές από εκείνες του ιατρικού ή/και νοσηλευτικού προσωπικού, συχνά έχουν ιατρικές ή νοσηλευτικές γνώσεις ή/και εργασιακή εμπειρία (π.χ ως νοσηλεύτριες), επιθυμούν να φαίνονται καλοί σε ό,τι κάνουν, να είναι αποδεκτοί και να προσελκύουν την προσοχή του προσωπικού υγείας, ενώ αρνούνται να αφήνουν μόνο το θύμα τους. Επιπλέον, το ιστορικό που δίνουν για το θύμα τους είναι ασαφές, χωρίς συνέπεια, η/και αντιφατικό, οι προτάσεις των ιατρών για επεμβατικές διαγνωστικές και χειρουργικές διαδικασίες γίνονται δεκτές χωρίς δεύτερη σκέψη ενώ συχνά μάλιστα αναζητούν επανειλημμένα γνώμες, παρεμβάσεις και περαιτέρω διαδικασίες.

Τα ανησυχητικά συμπτώματα στα θύματα (παιδιά, υπερήλικες κ.λπ.) είναι αναφερόμενα ιατρικά προβλήματα που δεν ανταποκρίνονται σε θεραπείες, συμπτώματα που εμφανίζονται μόνο παρουσία της μητέρας (ή του φροντιστή), έχουν παράξενα συμπτώματα ή άτυπη εκδήλωση νοσήματος μη συμβατού με φυσιολογικές εξετάσεις και παρατηρήσεις του ιατρικού προσωπικού, ανευρίσκονται φάρμακα ή χημικά στα ούρα ή/και στα κόπρανα του, υπάρχει απουσία του άλλου γονέα στην περίπτωση παιδιού θύματος, καθώς, επίσης, και ιστορικό πολλαπλών και επαναλαμβανόμενων τραυματισμών, ιατρικών πράξεων, χειρουργείων και νοσηλειών.

ΕΡ: Σας έχουν τύχει παρόμοια περιστατικά στην πολύχρονη καριέρα σας; Ποιες ήταν αυτές οι περιπτώσεις;

Γ.Κ: Όχι πολλά, αλλά μου έχουν τύχει. Θυμάμαι, μεταξύ άλλων, την περίπτωση ενός μικρού παιδιού με 45 νοσηλείες για «επιληψία», η οποία ουδέποτε επιβεβαιώθηκε κλινικά και εργαστηριακά. Χρειάστηκε η στενή συνεργασία παιδιάτρου και παιδοψυχιάτρου, αργότερα και κοινωνικού λειτουργού, για να πλαισιωθεί η μητέρα, να μας εμπιστευθεί, να υποστηριχθεί η ίδια αλλά και το παιδί της, το οποίο χρειάστηκε τελικώς να προστατευθεί με απομάκρυνσή του από τη μητέρα, διατηρώντας ωστόσο την τακτική επικοινωνία μαζί της.

ΕΡ: Στην Ελλάδα, υπάρχουν πρωτόκολλα και ποια είναι αυτά για την προστασία παιδιών που εισάγονται επανειλημμένα σε νοσοκομεία με αδιευκρίνιστα ή ασυνήθιστα συμπτώματα; Και γιατί αυτά δεν φαίνεται να λειτούργησαν σε πρόσφατες περιπτώσεις στη χώρα μας;

Γ.Κ: Τα παιδιά – θύματα χρειάζονται πρωτίστως προστασία, θα πρόσθετα δε και κοινή λογική και ευαισθησία από τους εμπλεκόμενους λειτουργούς υγείας. Κρίνοντας εκ του αποτελέσματος φαίνεται πράγματι πως πέρα από το προφανώς προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον των θυμάτων, οι εμπλεκόμενοι επαγγελματίες υγείας και υπηρεσίες απέτυχαν, σε επίπεδο διασύνδεσης και συνεργασίας μεταξύ τους.

Όλα τα παιδιατρικά νοσοκομεία της χώρας έχουν κοινωνικές υπηρεσίες και παιδοψυχιατρικά τμήματα/κλινικές, ο ρόλος των οποίων είναι να παρέχουν συμβουλευτικές διασυνδετικές υπηρεσίες στις παιδιατρικές και άλλες κλινικές τους. Μάλιστα δε, στο Γ.Ν. Παίδων «Η Αγία Σοφία», η Πανεπιστημιακή Παιδοψυχιατρική Κλινική, σε συνεργασία με τις Παιδιατρικές Κλινικές, είχαμε δημιουργήσει ένα σχετικό πρωτόκολλο ώστε, οι θεράποντες ιατροί ενός παιδιού να αναζητούν τη συνδρομή των ειδικών ψυχικής υγείας όταν χρειάζεται όπως π.χ. σε περιπτώσεις χρονίου σωματικού νοσήματος με συνοδές ψυχοκοινωνικές δυσκολίες, ψυχογενούς ανορεξίας, αυτοκτονικότητας, δύσκολων ή ψυχικά διαταραγμένων γονέων κ.λπ.

Σε περιπτώσεις ακόμα και υποπτευόμενης παιδικής κακομεταχείρισης, είναι απαραίτητο οι λειτουργοί υγείας να συνεργάζονται αρμονικά και να ενημερώνουν εγγράφως τις αρμόδιες Εισαγγελικές Αρχές Ανηλίκων. Στις γνωστές πρόσφατες περιπτώσεις, εξ όσων τουλάχιστον, γνωρίζουμε, δεν ζητήθηκε η παρέμβαση ειδικών ψυχικής υγείας.

ΕΡ: Δεδομένου ότι το σύνδρομο αυτό δεν αφορά μόνο ακραίες περιπτώσεις ανθρωποκτονιών αλλά και συστηματική κακοποίηση παιδιών μέσω ψεύτικων ασθενειών, τι μπορούν να κάνουν οι συγγενείς, οι εκπαιδευτικοί και οι παιδίατροι όταν υποψιάζονται ότι ένας γονέας μπορεί να προκαλεί ασθένειες στο παιδί του για να τραβήξει την προσοχή; Θα μπορούσαν ειδικά σεμινάρια ή εκπαιδευτικά προγράμματα στις ιατρικές σχολές και στα νοσοκομεία να βοηθήσουν τους επαγγελματίες υγείας να αναγνωρίζουν περιπτώσεις συνδρόμου Μινχάουζεν δι’ αντιπροσώπου πιο έγκαιρα;

Γ.Κ: Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται γνώση, εγρήγορση, διεπιστημονική προσέγγιση και συνεργασία για την προστασία των παιδιών. Το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό των Νοσοκομείων χρειάζεται να εκπαιδεύεται και ευαισθητοποιείται στο συγκεκριμένο σύνδρομο, καθώς και γενικότερα σε θέματα ψυχικής υγείας των παιδιών και των γονέων τους, ώστε να ανιχνεύουν, αξιολογούν σε συνεργασία τις συνολικές ανάγκες των περιστατικών και να τις διαχειρίζονται με επάρκεια και αποτελεσματικότητα.

Σε τέτοιες περιπτώσεις η λειτουργία cameras ελέγχου σε κάποιους θαλάμους, όπως γίνεται στο εξωτερικό, είναι εξαιρετικά χρήσιμη. Ενώ το παιδί βρίσκεται σε διαδικασία αξιολόγησης, θα πρέπει ταυτόχρονα να προστατεύεται στον -θεωρητικά τουλάχιστον- ασφαλή χώρο του νοσοκομείου. Η παρακολούθηση (follow-up) αυτών των περιστατικών είναι σημαντική και θα μπορούσε να αποτρέψει μελλοντική κακομεταχείριση ή και θάνατο στο μέλλον.

Καταλήγοντας, και με βάση την υπάρχουσα έρευνα, φαίνεται πως υπάρχουν πολλά δυνητικά αίτια πολλαπλών θανάτων σε μια οικογένεια και πιθανό να μην είναι πάντα δυνατό να ανακαλύψουμε την αλήθεια σε κάθε περίπτωση: μερικά παιδιά μπορεί να πεθαίνουν εξαιτίας ενός μη αναγνωρισμένου/ταυτοποιημένου γενετικού νοσήματος ή διαταραχής, άλλα λόγω κακομεταχείρισης (π.χ. περίπτωση γονέα που πνίγει το βρέφος του και ισχυρίζεται ότι πέθανε ενώ κοιμόταν) και άλλα παιδιά λόγω πρόκλησης νοσήματος.

Σε κάθε περίπτωση, χρειάζεται προσοχή στην εφαρμογή δογματικών κανόνων, ενδελεχής έλεγχος και ταυτόχρονα προστασία των παιδιών.

Πηγή: iatropedia.gr