- Το βιβλίο της Σωτηρίας Ορφανίδου «Μετανθρωπισμός – Η εξέλιξη ή το τέλος του ανθρώπου;» εξετάζει την έννοια και τις επιπτώσεις του μετανθρωπισμού, ενός φιλοσοφικού ρεύματος που στοχεύει στη μετάβαση από τον παραδοσιακό άνθρωπο σε έναν νέο τύπο ανθρώπινης ύπαρξης, τον Μετάνθρωπο.
- Η συγγραφέας υποστηρίζει ότι ο μετανθρωπισμός απορρίπτει την υπερβατική φύση του ανθρώπου και επιδιώκει την εξίσωση του ανθρώπου με τα ζώα και τις μηχανές, εν μέσω της ψηφιακής εποχής που μεταλλάσσει την ανθρώπινη ταυτότητα.
- Η Ορφανίδου εξετάζει επίσης τις προοπτικές των κυβερνοοργανισμών και των εξελιγμένων ρομπότ, καθώς και τις ηθικές και φιλοσοφικές προκλήσεις που προκύπτουν από αυτές τις τεχνολογικές εξελίξεις.
Το δεύτερο βιβλίο της Σωτηρίας Ορφανίδου έρχεται να συμπληρώσει την εικόνα για τον κόσμο του παρόντος και του μέλλοντος, και θέτει προβληματισμούς σχετικά με τους κυβερνοοργανισμούς που έρχονται
Του Νίκου Παπουτσόπουλου
Το βιβλίο «Μετανθρωπισμός – Η εξέλιξη ή το τέλος του ανθρώπου;» είναι το δεύτερο πόνημα της Σωτηρίας Ορφανίδου, από τις εκδόσεις Διαδρομή, Νοέμβριος 2024, που έρχεται να συμπληρώσει την εικόνα για τον κόσμο του παρόντος και του μέλλοντος, όπως άρχισε να περιγράφεται από το πρώτο βιβλίο της με τίτλο «Ψηλαφώντας τον άνθρωπο του μέλλοντος» (επίσης από τις εκδ. Διαδρομή, 2023), και να επεκτείνει τους σχετικούς προβληματισμούς μας.
Όπως αναφέρει η συγγραφέας, ο μετανθρωπισμός είναι «ένα μετανεωτερικό φιλοσοφικό σύστημα που εστιάζει στον άνθρωπο και έχει στόχο τη μετάβαση από τον Άνθρωπο του Ανθρωπισμού στον Μετάνθρωπο του Μετανθρωπισμού». Η γνώση σχετικά με τον μετανθρωπισμό είναι ιδιαίτερα σημαντική σύμφωνα με τη συγγραφέα, καθώς το αντικείμενο αυτού του ταχέως αναδυόμενου ρεύματος είναι ο άνθρωπος του 21ου αιώνα και επιδίωξή του η διαμόρφωση της ανθρωπότητας σε μια μετα-ανθρωπότητα.
Η Σ. Ορφανίδου ήδη από το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου τοποθετεί τον μετανθρωπισμό στη σημερινή μετανεωτερική συνθήκη και εξετάζει καθοριστικούς παράγοντες που συνέβαλαν στην εξέλιξή του. «Ο μετανθρωπισμός κάνει την εμφάνισή του σε μια εποχή στην οποία παρατηρείται μια μετάλλαξη της ανθρώπινης ταυτότητας μέσα στο σύγχρονο, πολυσύνθετο περιβάλλον, που γίνεται ολοένα πιο ψηφιακό. Η ενσωμάτωση του ψηφιακού εαυτού προσθέτει μια νέα διάσταση στην ανθρώπινη ταυτότητα και έκφραση, ανατρέποντας ισορροπίες και αλλάζοντας τα δεδομένα. Γιατί μέσα από τον επαναπροσδιορισμό της σχέσης του ανθρώπου με την τεχνολογία και τον τεχνοκρατούμενο τρόπο ζωής, σημαντικό μέρος της οποίας διαδραματίζεται πλέον στον ψηφιακό κόσμο του διαδικτύου, προκαλούνται κλυδωνισμοί σε ορισμούς και έννοιες που υπήρξαν αμετάβλητα για εκατοντάδες -αν όχι χιλιάδες- χρόνια».
Προχωρώντας στην περιγραφή του πυρήνα της μετανθρωπιστικής ιδεολογίας, η συγγραφέας μεταφέρει στον αναγνώστη τη θέση των μετανθρωπιστών, οι οποίοι ευαγγελίζονται «το τέλος μιας συγκεκριμένης αντίληψης για τον άνθρωπο και συγκεκριμένα για την ανθρωπιστική αντίληψη περί του ανθρώπου». Για τον μετανθρωπισμό κύριος στόχος είναι «να επαναπροσδιορίσει τις αρχές και την έννοια του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος».
Παρότι ο μετανθρωπισμός περιλαμβάνει πολλά επιμέρους μετανθρωπιστικά ρεύματα, το κοινό σημείο όλων είναι η απόρριψη της πεποίθησης ότι ο άνθρωπος είναι ένα ον με υπερβατική φύση, ξεχωριστό και ανώτερο από τα υπόλοιπα βιολογικά είδη. Ταυτόχρονα, ο μετανθρωπισμός απομακρύνει τον άνθρωπο από το κέντρο του σύμπαντος, απορρίπτει κάθε είδους ιεραρχία και επιδιώκει την εξίσωση του ανθρώπου με τα ζώα και τις μηχανές.
Η συγγραφέας αναζητεί τις ρίζες αυτής της θεωρίας και τις βρίσκει, μεταξύ άλλων, στην Κυβερνητική, ένα διεπιστημονικό πεδίο που δημιουργήθηκε μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ως προσπάθεια ανάπτυξης μιας μεθόδου επικοινωνίας και ελέγχου, που θα μπορούσε να εφαρμοστεί με ενιαίο τρόπο τόσο σε μηχανές όσο και σε ζωντανούς οργανισμούς. Σχετικά με το καίριο αυτό ζήτημα, η συγγραφέας αναδεικνύει την κριτική του γνωστού φιλοσόφου Hans Jonas στην Κυβερνητική, όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Social Research» (Vol. 20) το 1953, η οποία είναι ιδιαίτερα σημαντική αν σκεφτεί κανείς ότι απόγονος της Κυβερνητικής είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη, που τόσο προβληματίζει σήμερα με την εκρηκτική εξέλιξή της.
Σε αυτό το σύγγραμμα ο Jonas στρέφεται ενάντια στις υπεραπλουστεύσεις, στις αλλοιώσεις και τις καταχρήσεις εννοιών που μεταχειρίζεται ως τεχνάσματα η κυβερνητική θεωρία προκειμένου να στηρίξει το αξίωμά της ότι μηχανή και βιολογικός οργανισμός μπορούν να εξισωθούν ως προς τη συμπεριφορά και τις αντιδράσεις τους στις αλλαγές του περιβάλλοντός τους.
Με τα λόγια του Hans Jonas, όπως τα αναδεικνύει η Σ. Ορφανίδου στο σχετικό υποκεφάλαιο, η Κυβερνητική «δεν είναι η αθώα εξειδικευμένη επιστήμη που πλανεύει την ευάλωτη φιλοσοφία χρησιμοποιώντας την παθητική ομορφιά της: από την αρχή της ύπαρξής της σκοπός της είναι να την αιχμαλωτίσει. Από την αρχή της ύπαρξής της διεκδίκησε το κύρος μιας ενοποιημένης θεωρίας για τους μηχανισμούς, τους οργανισμούς, το νευρικό σύστημα, την κοινωνία, την κουλτούρα και τον νου. Με την προκλητική υιοθέτηση εκ μέρους της των όρων συμπεριφορά, σκοπός, στόχος, πληροφορία, μνήμη, απόφαση, μάθηση, πρωτοβουλία, αξία και σκέψη έχει διογκώσει τόσο πολύ τους αρχικούς μετριοπαθείς ορισμούς της, ώστε η προκύπτουσα χρήση τους ισοδυναμεί σχεδόν με γλωσσική εξαπάτηση».
Η Σ. Ορφανίδου θέτει επίσης προβληματισμούς σχετικά με τους μελλοντικούς κυβερνοοργανισμούς, δηλαδή υβρίδια οργανισμού και υπολογιστή ή μηχανής, καθώς και σχετικά με τα δικαιώματα που ενδεχομένως θα τους αποδοθούν, κάτι που πιθανότατα θα συμβεί και για τα εξελιγμένα ρομπότ, τα οποία θα αναλάβουν στο μέλλον σημαντικές αρμοδιότητες και καθήκοντα στη (μετ)ανθρώπινη κοινωνία.
Ένα ολόκληρο κεφάλαιο αφιερώνει η συγγραφέας στον Υπερανθρωπισμό, ένα ρεύμα που διαφοροποιείται από τον Μετανθρωπισμό, καθώς δεν απορρίπτει τον άνθρωπο, αντίθετα επιδιώκει να ενισχύσει τις ικανότητές του μέσω της «ανθρώπινης αναβάθμισης». Ο σχεδιασμός της αναβάθμισης γίνεται μέσω της βιοτεχνολογίας, με φαρμακευτικές παρεμβάσεις, ενεργά εμφυτεύματα, προσθετικά ή τεχνητά μέλη κ.ά.
Όπως επισημαίνει η συγγραφέας, που ασκεί έντονη κριτική στον Υπερανθρωπισμό και αναδεικνύει τις αντιφάσεις του, το υπερανθρωπιστικό κίνημα είναι ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο, παρότι παρουσιάζεται ως δήθεν ανθρωπιστικό, ενώ συνοδεύεται από αρκετά ακραίες προτάσεις, όπως η ευγονική και η κλωνοποίηση του ανθρώπου.
Η παρουσίαση του βιβλίου έλαβε χώρα την Παρασκευή 22 Νοεμβρίου 2024 στον Πολυχώρο Books & Beans στο Παγκράτι με εκλεκτούς ομιλητές και δεκάδες παρευρισκομένους, οι οποίοι άκουσαν με μεγάλο ενδιαφέρον τις εισηγήσεις.
Η συγγραφέας έκανε μια σύντομη αναφορά στους στόχους και στη δομή του βιβλίου, καθώς και στην αναγκαιότητα να μελετηθεί από τον σύγχρονο άνθρωπο ο Μετανθρωπισμός και όσα πρεσβεύει, ώστε ο αναγνώστης να αποκτήσει εφόδια για να κατανοήσει καλύτερα τα αναδυόμενα φαινόμενα της σημερινής νέας πραγματικότητας.
Η Μαριάννα Νταλαμάγκα, ιατρός βιοπαθολόγος-επιδημιολόγος, καθηγήτρια Κλινικής Βιοχημείας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Ιατρικής Βιοχημείας, ανέπτυξε με κατανοητό τρόπο τις σύγχρονες εξελίξεις στους τομείς της Βιοτεχνολογίας, της Γενετικής και της Νανοτεχνολογίας, τις σημερινές δυνατότητες, τις μελλοντικές επιδιώξεις, αλλά και τους περιορισμούς που θέτει η ίδια η φύση.
Ο Διονύσιος Σκλήρης, δρ Ελληνικών Σπουδών του Παν/μίου της Σορβόνης, πτυχ. Κλασικής Φιλολογίας και Θεολογίας, διατύπωσε τα ανθρωπιστικά και υπαρξιακά ερωτήματα που ανακύπτουν στο εντελώς πρωτόγνωρο τοπίο του επαναπροσδιορισμού του ανθρώπου και της ενεργής παρουσίας της Τεχνητής Νοημοσύνης σχεδόν σε όλους τους τομείς της ζωής, και έκανε μια σύντομη αναδρομή σε αντίστοιχες κρίσιμες καμπές που παρατηρήθηκαν στην Ιστορία της ανθρωπότητας.
