Τέτοιες μέρες, πριν από 84 χρόνια διεξάγονταν στην Κρήτη σφοδρές μάχες μεταξύ ελληνικών και συμμαχικών δυνάμεων και Γερμανών, με τη γνωστή κατάληξη, την κατάληψη της Μεγαλονήσου από τους Ναζί με πολλές απώλειες.

Λίγο πολύ, τα γεγονότα της μάχης της Κρήτης είναι γνωστά. Εκείνο που μάλλον αγνοούν πολλοί είναι ότι η γερμανική κατοχή στην Κρήτη δεν τερματίστηκε το φθινόπωρο του 1944 όπως σχεδόν σε ολόκληρη την υπόλοιπη Ελλάδα, αλλά μόλις τον Μάιο του 1945!

Σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξαν για μια ακόμη φορά ενεργώντας ύπουλα σε βάρος της Ελλάδας, οι Βρετανοί.

Έχοντας κατά νου τη μεγάλη στρατηγική σημασία της Κρήτης είχαν αρχίσει να προπαγανδίζουν την αυτονόμηση της Μεγαλονήσου μετά το τέλος του Β’ ΠΠ, με απώτερο σκοπό την προσάρτησή της στη Μ. Βρετανία. Θεωρούσαν ότι αυτό θα ήταν πιο εύκολο αν επικρατούσε στην υπόλοιπη Ελλάδα ο ΕΛΑΣ.

• Η κατάσταση στην Ελλάδα στα μέσα του 1944

Όπως είναι γνωστό, από τα μέσα του 1944, ήταν ξεκάθαρο ότι οι Γερμανοί και οι σύμμαχοί τους θα έχαναν τον πόλεμο. Η προώθηση των Σοβιετικών δυτικά και νότια, προς τα Βαλκάνια πάντως είχε θορυβήσει τους Βρετανούς.

Εκείνο όμως που τους προκαλούσε μεγαλύτερο πονοκέφαλο ήταν η ενδεχόμενη επικράτηση των κομμουνιστών στην Ελλάδα κάτι που θα τους στερούσε έναν πολύτιμο σύμμαχο στην Ανατολική Μεσόγειο.

Αυτονόητη γι’ αυτούς ήταν και η επιστροφή, του όχι ιδιαίτερα δημοφιλούς, βασιλιά Γεώργιου Β’ που όμως εξυπηρετούσε άψογα τα συμφέροντά τους.

 Οι Βρετανοί είχαν το μεγάλο μειονέκτημα ότι οι αποφάσεις τους λαμβάνονταν από διάφορες πλευρές.

Το Υπουργείο Αμύνης, το Φόρεϊν Όφις, τους αρχηγούς των Επιτελείων και τους υφιστάμενούς τους, την Υπηρεσία Ειδικών Επιχειρήσεων (Special Operations Executive, γνωστή και ως SOE) και άλλους, κάτι που δημιουργούσε αναπόφευκτα ασυνεννοησία, αντιφάσεις και άλλα προβλήματα.

Στις αρχές του καλοκαιριού του 1944 οι Βρετανοί προσπαθούσαν να διατηρήσουν μια ισορροπία δυνάμεων στην Ελλάδα, καθώς δεν ήταν βέβαιο ότι ο ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ θα επέτρεπαν την άφιξη της κυβέρνησης Παπανδρέου από το Κάιρο.

Μάλιστα, η γιγάντωση του ΕΑΜ προβλημάτιζε πολύ τους Βρετανούς. Τον Αύγουστο του 1944 φαίνεται ότι έγιναν κάποιες συναντήσεις μεταξύ Βρετανών και Γερμανών διοικητών στρατιωτικών μονάδων οι οποίοι δέχονταν να παραδοθούν.

Τον Σεπτέμβριο του 1944 άρχισε η απαγκίστρωση των Γερμανών από την Πελοπόννησο, την Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου με κατεύθυνση προς τον βορρά.

Η φυγή των Γερμανών από την Πελοπόννησο ήταν επεισοδιακή. Κατέστρεψαν σιδηροδρομικές γραμμές και γέφυρες, άφηναν όμως μεγάλες ποσότητες πολεμικού υλικού και τρόφιμα για τα Τάγματα Ασφαλείας.

Όταν όμως έφυγαν οι Γερμανοί, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ μετά από σκληρές και αιματηρές μάχες και μαζικές εκτελέσεις, επικράτησαν στην Πελοπόννησο, αφού επιβλήθηκαν των Ταγμάτων Ασφαλείας.

Στην Κρήτη τα στρατεύματα κατοχής συγκεντρώθηκαν στα Χανιά, με σημεία αναχώρησης τη Σούδα και το αεροδρόμιο του Μάλεμε.

Αναχωρούσαν αεροπορικώς, αλλά ακόμα και με πλοία και καΐκια. Στη Μεγαλόνησο υπήρχαν περίπου 67.000 Γερμανοί και Ιταλοί. Ας δούμε πώς περιγράφει ο Antony Beevor τη φυγή τους.

• Η απελευθέρωση του Ηρακλείου

Από τις αρχές του Οκτωβρίου 1944, Γερμανοί και αντάρτες στην περιοχή του Ηρακλείου βρίσκονταν με το δάχτυλο στη σκανδάλη.

Οι ομάδες της ΕΟΚ (Εθνική Οργάνωση Κρήτης) αντιστασιακή οργάνωση που ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1943, μετά την εμφάνιση του ΕΑΜ Κρήτης, διαδεχόμενη την Ανωτάτη Επιτροπή Αγώνος Κρήτης (ΑΕΑΚ) του Γιώργου Πετράκη, γνωστότερου ως Πετρακογιώργη, ήταν έτοιμες να πολεμήσουν τους Γερμανούς αν αυτοί προσπαθούσαν να καταστρέψουν το λιμάνι.

Για τον Πετρακογιώργη, ο Beevor γράφει ότι «ήταν ιδιοκτήτης ελαιοτριβείου και είχε αδύνατο πρόσωπο, βαθουλωμένα μάτια και τρομακτική μύτη που έμοιαζε με ράμφος πουλιού».

Ο Γιώργος Πετρακογιώργης

Στο μεταξύ άρχισαν να μπαίνουν στην πόλη οι άνδρες του Τηλέμαχου Πλεύρη, προφανώς με τη συναίνεση των Γερμανών και όχι κομμουνιστές.

Τελικά αποφεύχθηκε μια ακόμα σύγκρουση. Στις 11 Οκτωβρίου 1944 απελευθερώθηκε το Ηράκλειο.

Παρόντες ήταν ο Αμερικανός αξιωματικός Bill Royce και ο Sandy Rendel, μέλος της Βρετανικής στρατιωτικής αποστολής, ένστολοι, κάτω από τα βλέμματα των Γερμανών στη Νέα Πύλη.

Σύντομα, εμφανίστηκε κι ένα απόσπασμα του ΕΛΑΣ, διοικούμενο από τον Μιχάλη Ποδιά, που ίππευε ένα μικρόσωμο άλογο, ο λαιμός του οποίου ήταν στολισμένος με ένα στεφάνι από μαργαρίτες.

Ο Beevor γράφει ότι ο Ποδιάς ήταν ένας ωραίος, έξυπνος νεαρός γεννημένος στη Μικρά Ασία. Όταν οι Γερμανοί επιτέθηκαν στην Κρήτη, βρισκόταν στη φυλακή, κατηγορούμενος για απόπειρα ανθρωποκτονίας.

Είχε επιτεθεί με ανήθικους σκοπούς σε ένα αγόρι και όταν αυτό δεν ανταποκρίθηκε, το πέταξε σε ένα πηγάδι. Ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε στον Rendel η εμφάνιση του Πετρακογιώργη.

Ο Γιάννης Ποδιάς

Τον είδε «καθισμένο σε ένα γερμανικό όχημα που είχε αρπάξει, με πλατύ και όλο αυτοπεποίθηση χαμόγελο στο πρόσωπό του, μοιάζοντας με Νοτιοαμερικανό στρατηγό του 19ου αιώνα, ο οποίος επρόκειτο να ηγηθεί κάποιας επανάστασης. Μετά από τρία χρόνια στα βουνά σίγουρα αυτή ήταν η ημέρα του και το απολάμβανε».

 Οι Γερμανοί καθώς αποχωρούσαν ήταν ιδιαίτερα νευρικοί. Ευτυχώς υπήρξε αυτοσυγκράτηση και η αποχώρησή τους εξελίχθηκε ομαλά.

Όταν ο Royce συνόδευσε την οπισθοφυλακή τους έξω από την Πύλη των Χανίων και καθώς εμφανίστηκε και το τελευταίο όχημα, το πλήθος ξέσπασε ενθουσιασμένο σε τραγούδια και ζητωκραυγές.

Μόνο ο Αρχιεπίσκοπος Ηρακλείου και πάσης Κρήτης Ευγένιος, λίγο πιο συγκρατημένος, τέλεσε ευχαριστήρια ακολουθία στον καθεδρικό ναό της πόλης.

Δυστυχώς όμως, αμέσως μετά άρχισαν να διαδραματίζονται απίστευτες, θλιβερές σκηνές. Ο κόσμος ζητούσε την τιμωρία των συνεργατών των Γερμανών, ιδιαίτερα του μισητού αρχηγού της Αστυνομίας Πολιουδάκη, τον οποίο είχαν αφήσει στη μοίρα του οι Γερμανοί.

Αυτός μεταφέρθηκε από το κελί του στο μπαλκόνι όπου ο Πετρογεωργάκης προσποιήθηκε ότι θα τον πετάξει στο μανιασμένο πλήθος.

Τελικά τον κρέμασε από τα πόδια και τον πέταξε προς τα πίσω. Ειπώθηκε ότι ο Πολιουδάκης εκτελέστηκε.

Ο Beevor όμως γράφει ότι πιο αξιόπιστες πληροφορίες αναφέρουν ότι αφέθηκε ελεύθερος και ήρθε στην Αθήνα όπου εργάστηκε ως αιτησιογράφος έξω από διάφορες δημόσιες υπηρεσίες…

Ο Συνταγματάρχης Ανδρέας Νάθενας, νέος στρατιωτικός, εκπρόσωπος της εξόριστης κυβέρνησης ήταν επίσημα ο κυβερνήτης του νομού Ηρακλείου.

Την εξουσία του όμως αναγνώριζαν μόνο τα μέλη τη ΕΟΚ. Αναγκάστηκε να επιβάλει στρατιωτικό νόμο γιατί μετά την αποχώρηση των Γερμανών είχαν αρχίσει λεηλασίες σε σπίτια δωσίλογων, καθώς και ξύρισμα πολλών κεφαλιών ανδρών και γυναικών που είχαν συνεργαστεί με τους κατακτητές.

Υπήρχε φόβος συγκρούσεων μεταξύ των ανταρτών. Ο νέος Στρατιωτικός Διοικητής Κρήτης, Στρατηγός Νικόλαος Παπαδάκης διέταξε όλες τις ομάδες που πήραν μέρος στην απελευθέρωση να συγκεντρωθούν για να αναγνωρίσουν την εξουσία του.

Είχε φτάσει στην Κρήτη στις 6 Οκτωβρίου μαζί με τον Ταγματάρχη Jack Smith-Hughes ως στρατιωτικό σύνδεσμο.

Ο Παπαδάκης όσο και οι εκπρόσωποι της ΕΟΚ και των κομμουνιστών συγκεντρώθηκαν στο μπαλκόνι της Νομαρχίας και άρχισαν να χαιρετούν τους συγκεντρωμένους αντάρτες.

Ξαφνικά ακούστηκε ένας πυροβολισμός και ο Γιάννης Ποδιάς, από τους επικεφαλής του ΕΛΑΣ στην Κρήτη κλονίστηκε από μια σφαίρα που τον τραυμάτισε στο χέρι.

Ο Αθανάσιος Μπουρτζαλής, ένας «παραδοσιακός» καπετάνιος που του είχε ζητηθεί να βοηθήσει στην απαγωγή του Kreipe είχε πυροβολήσει τον Ποδιά πισώπλατα, ενώ αυτός βρισκόταν στο μπαλκόνι.

Υποστήριξε ότι ο Ποδιάς που είχε τη φήμη του έκφυλου (αναφερθήκαμε και παραπάνω σε συμβάν με πρωταγωνιστή τον Ποδιά) «είχε προσβάλει την κόρη του».

Ο Ποδιάς μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο. Την περίθαλψή του ανέλαβε ο «εθνικιστής» κατά τον Beevor, γιατρός και αντιστασιακός Γιαμαλάκης ο οποίος τον θεράπευσε.

Ωστόσο το περιστατικό αυτό έγινε αφορμή για να ξεκινήσουν συμπλοκές με πυροβολισμούς, ανάμεσα στα μέλη των αντίπαλων ομάδων.

Ο Dunbabin σύνδεσμος των Βρετανών στην Κρήτη από το 1942 και ο Smith-Huge γύρισαν όλη την πόλη του Ηρακλείου με τζιπ και καθησύχαζαν όλους τους εμπλεκόμενους. Ο Μπουρτζαλής συνελήφθη αμέσως.

Βρέθηκε αντιμέτωπος με στρατοδικείο το οποίο συγκάλεσε με συνοπτικές διαδικασίες ο Παπαδάκης. Ένα από τα μέλη του στρατοδικείου ήταν και ο Μανώλης Μπαντουβάς, ένας από τους καπετάνιους των ανταρτών στο Ηράκλειο, πλούσιος σεβαστός χωρικός με μεγάλη επιρροή ο οποίος «είχε μουστάκια σαν κέρατα νεροβούβαλου» (Α. Beevor).

Ο Μπουρτζαλής καταδικάστηκε σε θάνατο. Ο Παπαδάκης επικύρωσε την ποινή αν και το τραύμα του Ποδιά δεν ήταν σοβαρό.

Επειδή τα πράγματα είχαν αρχίσει να ξεφεύγουν ο Tom Dunbabin αναγκάστηκε να επικυρώσει τη θανατική ποινή του Μπουρτζαλή καθώς υπήρχαν φόβοι ακόμα και για ξέσπασμα εμφυλίου πολέμου στην Κρήτη.

Για την ιστορία, ο Γιάννης Ποδιάς σκοτώθηκε στη μάχη του Ψηλορείτη τον Ιούλιο του 1948…

• Ένταση στην υπόλοιπη Μεγαλόνησο – Τι ακολούθησε σε Λασίθι και Ρέθυμνο

Η ένταση μεταξύ των εθνικιστών και των οπαδών του ΕΑΜ δεν περιορίστηκε στο Ηράκλειο, αλλά επεκτάθηκε και στις άλλες μεγάλες πόλεις της Κρήτης.

Η είσοδος ενός Βρετανού αξιωματικού σε μερικά καφενεία μπορούσε να προκαλέσει αντιδράσεις όπως αντιβρετανικά τραγούδια.

O Stephen Varney, μέλος της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής έμεινε έκπληκτος όταν στα Χανιά ζήτησε από κάποιους νεαρούς να πάρουν μέρος στο γράψιμο συνθημάτων εναντίον των Γερμανών.

Αυτοί αρνήθηκαν λέγοντας ότι θα κάνουν κάτι τέτοιο μόνο όταν λάβουν συγκεκριμένες διαταγές από το κόμμα…

Ο Sandy Rendel, μέλος της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής, περιόδευσε με αυτοκίνητο στην περιοχή του Λασιθίου όπου είχε αποκτήσει πολλούς φίλους για να γιορτάσει την αποχώρηση των Γερμανών από το Ηράκλειο.

Διαπίστωσε όμως ότι από τον Σεπτέμβριο ο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ είχε ξεκινήσει μια εκστρατεία εκφοβισμού. Ο Επίσκοπος Νεαπόλεως τελούσε υπό κατ’ οίκον περιορισμό επειδή είχε κάνει ένα αντικομμουνιστικό κήρυγμα.

Στον Άγιο Νικόλαο, αν και οι επικεφαλής των αριστερών ανταρτών είχαν αποδεχθεί τον Rendel ως ένδειξη συμμαχικού εορτασμού αυτός ανακάλυψε ότι είχαν φυλακίσει τους πολιτικούς τους αντιπάλους, ανάμεσα στους άλλους και αυτούς που είχαν βοηθήσει τους Βρετανούς.

Στην Ιεράπετρα η τοπική επιτροπή του ΕΑΜ είχε φυλακίσει τον εθνικιστή Ταξίαρχο Καραντίνο, αλλά μετά από διαμαρτυρίες αναγκάστηκε να τον απελευθερώσει.

Οι τελευταίοι Γερμανοί έφυγαν από το Ρέθυμνο για τα Χανιά στις 13/10/1944. Ο Dunbabin όμως σε συνεννόηση με το Κάιρο είχε άλλα σχέδια.

Καθώς οι φάλαγγες των γερμανικών οχημάτων κινούνταν σε έναν μόνο δρόμο αποτελούσαν εύκολο στόχο για τα Spitfire που ήταν εξοπλισμένα για μακρά ακτίνα δράσης.

Οι αεροπορικές επιδρομές δεν προκαλούσαν αντίποινα. Οι πιλότοι των Spitfire ήταν Νοτιοαφρικανοί. Δυστυχώς όμως γι’ αυτούς, όλες οι πυροβολαρχίες των Γερμανών από τα αεροδρόμια και τα προκεχωρημένα φυλάκια είχαν μεταφερθεί έξω από το Ηράκλειο και τα Spitfire δέχονταν καταιγισμό πυρών.

Ορισμένα καταρρίφθηκαν, όμως οι πιλότοι τους σώθηκαν και απομακρύνθηκαν από την Κρήτη με σκάφη του Βρετανικού Πολεμικού Ναυτικού.

Παρά τις ζημιές που προκάλεσαν στους Γερμανούς όμως, τις μεγαλύτερες καταστροφές προκάλεσαν οι Ναζί που κατέστρεψαν όλες τις γέφυρες από τις οποίες πέρασαν.

Ανάμεσά τους, μια ενετική κοντά στο Ρέθυμνο, «πραγματικό κομψοτέχνημα» κατά τον Antony Beevor.

• Γιατί δεν έφυγαν οι Γερμανοί και οι Ιταλοί απ’ τα Χανιά

Μπορεί η αποχώρηση των Γερμανών από την υπόλοιπη Κρήτη να μην ήταν ιδιαίτερα δύσκολη, θα εξηγήσουμε στη συνέχεια τους λόγους, όμως ενώ αυτή συνεχιζόταν ομαλά και είχαν φύγει από τη Μεγαλόνησο περίπου 50.000 Γερμανοί και Ιταλοί, η αναχώρησή τους διακόπηκε γιατί οι Βρετανοί κατέστρεψαν όλα τα αεροδρόμια των Γερμανών στην ηπειρωτική Ελλάδα.

Έτσι παρέμειναν στην Κρήτη 11.800 Γερμανοί και 4.500 Ιταλοί υπό τον Στρατηγό Μπένταγκ (Hans Georg Benthag) οι οποίοι αναπτύχθηκαν στην παραλιακή λουρίδα μήκους 65 χιλιομέτρων από τη Γεωργιούπολη μέχρι τα Πλακάλωνα Κισσάμου και σε βάθος 16 χλμ. προς τον νότο.

Παραδόξως το πιο στενό σημείο του ήταν πίσω από τα Χανιά. Απέναντι στους 16.300 Γερμανούς και Ιταλούς βρίσκονταν 3.200 Έλληνες αντάρτες.

Η λωρίδα αυτή ονομάστηκε «Οχυρά Θέση Κρήτης». Γερμανικά στρατεύματα δεν έφυγαν επίσης από τα Δωδεκάνησα αν και ο Ιερός Λόχος με καταδρομικές επιχειρήσεις είχε αποβιβαστεί σ’ αυτά.

Τον Μάιο του 1945 οι Γερμανοί συνθηκολόγησαν και παρέδωσαν τα Δωδεκάνησα που ως το 1943 βρίσκονταν υπό ιταλική κατοχή, στους Βρετανούς οι οποίοι ακολουθώντας παρελκυστική τακτική προσπάθησαν να τα διατηρήσουν υπό την κατοχή τους.

Τελικά, μετά από μαραθώνιες διαπραγματεύσεις στη Συνδιάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι, τα Δωδεκάνησα δόθηκαν στην Ελλάδα το 1947 και ενσωματώθηκαν στην υπόλοιπη χώρα το 1948.

Το Βρετανικό Στρατηγείο βρισκόταν τότε στο χωριό Βαφές, του Αποκορώνου Χανίων, στο καταφύγιο που το 1942 ήταν γνωστό ως το «Βρετανικό Προξενείο», με άλλα λόγια, το σπίτι του Νίκου Βανδουλάκη.

Στις 25 Οκτωβρίου 1944 έγινε μια συνάντηση μεταξύ του Στρατηγού Παπαδάκη και του Διοικητή της, κατ’ ευφημισμόν 5ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, του Συνταγματάρχη Κοντέκα. Ο Dunbabin έστειλε ως Σύνδεσμο με τον ΕΛΑΣ τον Terence Bruce- Mitford, ο οποίος, λόγω των κόκκινων μαλλιών του, απέκτησε το προσωνύμιο «κόκκινος ταγματάρχης».

Στις 12 Νοεμβρίου 1944 μια γερμανική δύναμη επιτέθηκε στο Επιτελείο του ΕΛΑΣ στην Παναγιά, κοντά στα Χανιά. Μετά από σκληρές μάχες υποχώρησε χάνοντας περίπου 20 άνδρες. Θεωρητικά, τα στρατεύματα του ΕΛΑΣ τελούσαν υπό τη Διοίκηση του Στρατηγού Παπαδάκη.

Επρόκειτο για μύθευμα, καθώς οι κομμουνιστές είχαν στη διάθεσή τους έναν ασύρματο, με τον οποίο βρίσκονταν σε άμεση επαφή με το Στρατηγείο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην ηπειρωτική Ελλάδα, όπου, υποτίθεται ότι, επικεφαλής ήταν ο Στρατηγός Μάντακας.

Καθώς οι κομμουνιστές είχαν καταφέρει να διεισδύσουν στο επιτελείο του Εθνικού Στρατού στην Αθήνα, ο Κοντέκας, που βρισκόταν στην Κρήτη, μάθαινε τις αποφάσεις της ελληνικής κυβέρνησης και του Στρατηγού Scobie, πριν λάβει οποιαδήποτε ενημέρωση ο Dunbabin.

Όπως γράφει ο Beevor, «ο Κοντέκας χρησιμοποίησε το πλεονέκτημά του αυτό χωρίς ηθικούς φραγμούς».

Στις 19 Νοεμβρίου η RAF κατέλαβε το αεροδρόμιο στο Καστέλλι Πεδιάδος και λίγο μετά ένας ακόμα Βρετανός Αξιωματικός, ο Hugh Fraser, που υπηρετούσε στους Ουσάρους στάλθηκε στα Σφακιά, όπου από τις 3 Δεκεμβρίου τα σκάφη του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού άρχισαν τακτικά δρομολόγια σε καθημερινή βάση, μόνο όμως στη διάρκεια της ημέρας.

Στις 15/12/1984 το Στρατηγείο Συμμαχικών Δυνάμεων ανακήρυξε την Κρήτη «απελευθερωμένη περιοχή», κάτι μάλλον πρόωρο, καθώς 17.000 πάνοπλοι Γερμανοί και Ιταλοί στρατιώτες είχαν υπό την κατοχή τους τα Χανιά και μια μεγάλη έκταση γύρω από αυτά.

Μάλιστα, μια εβδομάδα νωρίτερα, στις 8 Δεκεμβρίου, στις 8 π.μ., ισχυρές γερμανικές δυνάμεις με επικεφαλής τεθωρακισμένα οχήματα διέσπασαν τα οδοφράγματα που βρίσκονταν στο δρόμο πιο κάτω από το Βαφέ, όπου βρισκόταν το Βρετανικό Στρατηγείο όπως έχουμε αναφέρει.

Τεράστια βοήθεια πρόσφερε τότε μια μορφή του αντιστασιακού αγώνα της Κρήτης, ο Αντώνης Πατεράκης, που είχε στη διάθεσή του ένα bren, ελαφρύ πολυβόλο 7,7 mm.

Με τα πυρά του έδωσε την ευκαιρία στους αντάρτες να οπισθοχωρήσουν συντεταγμένα. Έλαβαν θέσεις στο ύψωμα πίσω από το Βαφέ και ανάγκασαν τους Γερμανούς να υποχωρήσουν, έχοντας πέντε νεκρούς και αρκετούς τραυματίες.

Μετά τα Δεκεμβριανά, παραδόξως (;) οι μάχες μεταξύ ανδρών της ΕΟΚ και του ΕΛΑΣ στην Κρήτη εντάθηκαν. Μια προσπάθεια που είχε γίνει με πρωτοβουλία του Γιώργη Σιάντου να σταλεί εκστρατευτικό σώμα του ΕΛΑΣ στην Κρήτη, υπό τον Βαγγέλη Παπαδάκη («Καπετάν Λευτεριά»), που καταγόταν από το νησί, απέτυχε.

Στις 17 Ιανουαρίου 1945 άνδρες του ΕΛΑΣ κατέλαβαν θέσεις γύρω από το Ρέθυμνο και απέκλεισαν και από τις δύο πλευρές τον οδικό άξονα Χανίων- Ρεθύμνου.

Αρνήθηκαν την είσοδο οποιουδήποτε πίστευαν ότι έχει σχέση με την ΕΟΚ, στην περιοχή που είχαν αποκλείσει.

Ο Αντισυνταγματάρχης Παύλος Γύπαρης, «εθνικιστής διοικητής», 63 χρονών τότε, γνωστός ήδη από τον Μακεδονικό Αγώνα (!) ζήτησε από τους Ελασίτες να φύγουν.

Αυτοί αρνήθηκαν και ακολούθησαν συγκρούσεις με θύματα εκατέρωθεν. Οι αντάρτες της ΕΟΚ συνέλαβαν κάποιους άνδρες του ΕΛΑΣ, τους οποίους ήθελαν να εκτελέσουν άμεσα. 

Παύλος Γύπαρης

Παρενέβη ένας Βρετανός Αξιωματικός- Σύνδεσμος και αντιπρότεινε, αντί να τους εκτελέσουν, να τους δώσουν κουβάδες και βούρτσες, να κάνουν ένα γύρο και να σβήσουν τα συνθήματα τους από τους τοίχους. Η πρόταση αυτή ενθουσίασε (!) τους άντρες της ΕΟΚ και οι Ελασίτες γλίτωσαν.

Το πιο σοβαρό περιστατικό όμως έγινε στο κομμουνιστικό «οχυρό» Κοξαρέ Ρεθύμνου, όπου άνδρες της ΕΟΚ επιτέθηκαν και σκότωσαν πολλούς άνδρες του ΕΛΑΣ, ανάμεσά τους και τον αρχηγό τους Λεμονιά. Νέες συγκρούσεις έγιναν στο Ηράκλειο, ανάμεσα στους άνδρες του Μπαντουβά και Ελασίτες.

Όταν οι Γερμανοί υποχρέωσαν ένα ιταλικό Τάγμα να πολεμήσει με μεσολάβηση των Βρετανών, οι Ιταλοί λιποτάκτησαν και αφού παρέδωσαν τον οπλισμό τους, πήγαν στην Παλαιόχωρα απ’ όπου με πλοίο του Βασιλικού Βρετανικού Ναυτικού κατέληξαν στην Αίγυπτο.

Τα ιταλικά όπλα αποθηκεύτηκαν σε ένα γκαράζ στο Καστέλλι. Ο ΕΛΑΣ απαίτησε να του δοθεί το μεγάλο αυτό φορτίο, οι Βρετανοί αρνήθηκαν.

Το Καστέλλι Κισσάμου απελευθερώθηκε από τον Ταγματάρχη Ντιγριντή, έναν φοβερό αρχηγό της ΕΟΚ, που επέμενε να τον συνοδεύσει ο Jack Smith- Huges, νεαρός Βρετανός Υπολοχαγός, ως επικεφαλής των ανταρτών του.

Ο Smith- Huges δεν είχε ιδιαίτερη σχέση με τα άλογα, κρατιόταν από τη σέλα με τα δύο χέρια, καθώς το άλογο, λόγω των ζωηρών επευφημιών έκανε νευρικές κινήσεις.

• Η συνθηκολόγηση των Γερμανών

Στις 8 Μαΐου 1945 ο Βρετανός Λοχαγός, ελληνικής καταγωγής, Dennis Ciclitira έλαβε ένα σήμα, με το οποίο του ζητήθηκε να έλθει σε επαφή με τον Γερμανό Διοικητή της «Οχυράς Θέσης Κρήτης». Ο Ciclitira έφτασε στη Χαλέπα, στο σπίτι του Βενιζέλου.

Εκεί βρισκόταν ο στρατηγός Benthag, ένας ψηλός, γεροδεμένος αξιωματικός με τους επιτελείς του. Εκεί κανονίστηκε να μεταβεί αεροπορικώς ο Benthag στο Ηράκλειο.

Στην έπαυλη «Αριάδνη», στην αίθουσα που χρησιμοποιούσε ο Evans για τραπεζαρία, υπογράφηκε από τον Benthag, που εκτελούσε διαταγή του Ναυάρχου Ντένιτς και τον Βρετανό Ταξίαρχο Dick Kirwan η παράδοση της «Οχυράς Θέσης Κρήτης» στους Βρετανούς.

Η παράδοση έγινε άνευ όρων και ο Benthag ρώτησε αν αυτό σημαίνει και πιθανή εκτέλεση των διοικητών. Όταν έλαβε καταφατική απάντηση πάγωσε.

Επέστρεψε στο Μάλεμε αποκαρδιωμένος. Ο Kirwan επέτρεψε στους Γερμανούς να κρατήσουν τον ατομικό οπλισμό τους, για να αποφύγουν τυχόν επιθέσεις των ανταρτών.

Ο Benthag παραλίγο να εκτελεστεί από μια παρανόηση. Διέταξε την εκτέλεση ενός στρατιώτη, ο οποίος βίασε και σκότωσε μια Κρητικοπούλα.

Μερικούς μήνες αργότερα, από λάθος, οδηγήθηκε σε στρατιωτική δικαιοσύνη, επειδή διέταξε την εκτέλεση στρατιώτη μετά τη συνθηκολόγηση.

Ο Kirwan, που εν τω μεταξύ είχε γίνει Υποδιευθυντής Στρατιωτικών Επιχειρήσεων, έμαθε το συμβάν και απάλλαξε τον Benthag.

Στις 13 Μαΐου 1945 ένα Τάγμα των Royal Hamshires, υπό τη διοίκηση του Ταξίαρχου Patrick Preston ξεκίνησε με ένα αντιτορπιλικό από τον Πειραιά για τα Χανιά.

Στις 23 Μαΐου 1945 οι Γερμανοί, που είχαν συγκεντρωθεί στο Ακρωτήρι, παρέδωσαν τα όπλα τους, όχι όμως και τα προσωπικά τους είδη και αναχώρησαν με βρετανικά πλοία από τον Kόλπο της Σούδας.

Η ιστορία του Συντάγματος Hamshire γράφει: «Οι Κρητικοί εξοργίστηκαν πολύ με την αυτοσυγκράτηση που επέδειξαν τα βρετανικά στρατεύματα απέναντι στον μισητό και νικημένο εχθρό».

• Τα ύπουλα σχέδια των Βρετανών για την Κρήτη

Όπως γράφει ο Αντιναύαρχος ΠΝ (ε.α.) Σήφης Μανουσογιαννάκης, οι Γερμανοί έφυγαν ανενόχλητοι από την Ελλάδα μετά από συμφωνία με τους Βρετανούς.

Ο Άλμπερτ Σπέερ, Υπουργός της Πολεμικής και Βιομηχανικής Παραγωγής του Χίτλερ, σε συνέντευξη του στον Βάσο Μαθιόπουλο για το «Βήμα» (1976), είπε ότι ήταν αυτήκοος μάρτυρας ενός μοναδικού και πρωτοφανούς γεγονότος για τον Β’ΠΠ.

Ο Αρχηγός του Γερμανικού Επιτελείου Γιοντλ, τον ενημέρωσε ότι επήλθε συμφωνία σε ανώτατο επίπεδο να αποχωρήσουν ανενόχλητοι οι Γερμανοί από την Ελλάδα, χωρίς να ασχοληθούν μαζί τους οι Βρετανοί.

Πραγματικά, οι Γερμανοί με πολεμικά και μεταγωγικά σκάφη αναχώρησαν από την Ελλάδα και διέσχισαν όλη τη Μεσόγειο, ανάμεσα σε βρετανικά υποβρύχια κ.ά.

Ο Σπέερ, ο οποίος έμεινε έγκλειστος για 20 χρόνια στις φυλακές Σπαντάου, μετά την καταδίκη του στη Νυρεμβέργη είπε στον Μαθιόπουλο ότι ως αντάλλαγμα, οι Γερμανοί παρέδωσαν αμαχητί τη Θεσσαλονίκη, για να μην πέσει η Ελλάδα στα χέρια των κομμουνιστών.

Οι Βρετανοί είχαν όμως άλλα σχέδια… Όπως γράφει στο βιβλίο του «Ο ΕΦΕΔΡΟΠΑΤΕΡΑΣ» ο Ανδρέας Νενεδάκης, τον Απρίλιο του 1943 ο Βρετανός Αξιωματικός Φίλντινγκ προπαγάνδιζε την αυτονομία της Κρήτης λέγοντας ότι οι Κρητικοί είναι Δωρικής καταγωγής και οι υπόλοιποι Έλληνες Πελασγοί!

Ότι δεν είναι Έλληνες, αλλά αποτελούν ξεχωριστή φυλή, ότι οι Κρητικοί τσακώνονται διαρκώς με τους υπόλοιπους Έλληνες, γι’ αυτό καλό θα ήταν να αποτελέσουν ιδιαίτερο κράτος, το οποίο επειδή δεν θα μπορούσε να «επιβιώσει» θα ήταν ιδεατό να προσαρτηθεί στη Μ. Βρετανία.

Ο Φίλντινγκ, με τον επίσης Βρετανό Χιουζ βρήκαν στο Κάιρο τον Σμήναρχο Ανδρέα Βολάνη και του επανέλαβαν τα παραπάνω.

Ο Βολάνης, αφού τους «στόλισε» καταλλήλως, τους απάντησε ότι αν τολμήσουν να επιτεθούν στην Κρήτη, που κατά καιρούς έχει υποταχθεί σε διάφορους εχθρούς, οι κάτοικοι του νησιού θα τους πολεμήσουν ανελέητα.

«Λυπάμαι μόνο που εγώ σαν αιχμάλωτός σας εδώ στη Μέση Ανατολή, δεν θα έχω την τύχη να σας πολεμήσω», κατέληξε ο Βολάνης.

Ο πρωταγωνιστής της Αντίστασης στην Κρήτη, Μανώλης Μπαντουβάς είπε στον καθηγητή και συγγραφέα Αντώνη Σανουδάκη, ότι ο γνωστός Κρις Γουντχάουζ της SOE, τον πλησίασε και του πρότεινε να ηγηθεί αυτονομιστικής κίνησης στην Κρήτη, με την οικονομική στήριξη των Βρετανών.

Ως αντάλλαγμα, ο Μπαντουβάς θα γινόταν ο Πρώτος Πρόεδρος της αυτόνομης Κρήτης.

Αλλά και στο βιβλίο του «Η ΠΡΟΔΟΜΕΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1941-1944», ο Δ. Βλαντάς γράφει: «Όσο πλησίαζε το τέλος της γερμανικής κατοχής στην Κρήτη, ιδιαίτερα στον νομό Ρεθύμνου, άρχισε μια αγγλοκίνητη κίνηση για «αυτονομία» της Κρήτης με επικεφαλής κάποιον Παπαδογιάννη».

Φυσικά, όλες οι ενέργειες αυτές των Βρετανών έπεσαν στο κενό. Οι Κρητικοί έχουν αποδείξει επανειλημμένα ότι είναι Έλληνες.

Οι Μακεδόνες και οι Ηπειρώτες χρωστούν πολλά στα παλικάρια από την Κρήτη που, χωρίς να έχουν καμία υποχρέωση, πολέμησαν για την απελευθέρωση των περιοχών τους.

Και είμαστε βέβαιοι, ότι αν ποτέ τολμήσει κάποιος να επιτεθεί στην Κρήτη, θα γνωρίσει για τα καλά τον βυθό του Κρητικού και του Λιβυκού Πελάγους…

*Όλα τα στοιχεία του τελευταίου κεφαλαίου προέρχονται από το άρθρο του Αντιναυάρχου ΠΝ (ε.α.) Σήφη Μανουσογιαννκη «Κρήτη-΄Απελευθέρωση 1945» στο elinis.gr

Πηγή για τα υπόλοιπα στοιχεία: Antony Beevor, «ΚΡΗΤΗ, Η ΜΑΧΗ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ» Εκδόσεις ΓΚΟΒΟΣΤΗ 2004.

Στοιχεία μπορεί να βρει όποιος ή όποια ενδιαφέρεται στο βιβλίο «Ο ΕΦΕΔΡΟΠΑΤΕΡΑΣ» του Ανδρέα Νενεδάκη, ενώ το εξαιρετικό βιβλίο του Γεωργίου Κάβου «Γερμανοϊταλική Κατοχή και Αντίσταση», με πλήθος στοιχείων για την περίοδο 1941-1945 στη Μεγαλόνησο, είναι εξαντλημένο.