Ο αετός κατείχε σημαντική θέση στην αρχαία ελληνική μυθολογία, όπου θεωρούνταν το θεϊκό πτηνό του Δία, σύμβολο της δύναμης και της εξουσίας του. Αναφερόμενος ήδη από τον Όμηρο, ο αετός συνδέεται με πολλές παραδόσεις που σχετίζονται με τον Δία, όπως η προστασία του κατά την παιδική του ηλικία και οι μεταμορφώσεις του σε αετό για να προσεγγίσει τις νύμφες.
Επιπλέον, ο αετός λειτουργούσε ως αγγελιοφόρος του Δία, μεταφέροντας τις θελήσεις του στους θνητούς. Στην τέχνη και τη μυθολογία, οι αετοί συμβόλιζαν το κέντρο του κόσμου και συνδέονταν με σημαντικά γεγονότα, όπως οι Ολυμπιακοί αγώνες.
Ο ρόλος του αετού στην αρχαία Ελλάδα είναι αναμφισβήτητος, με πολλές παραστάσεις και αναφορές να υπογραμμίζουν τη θεϊκή του σημασία.
Πιο αναλυτικά
Η αρχαία Ελληνική μυθολογία έδωσε πολύ νωρίς σπουδαία θέση στον αετό, γιατί όπως πίστευαν ήταν κατεξοχήν θεϊκό πτηνό. Ήταν το σύμβολο του πατέρα των θεών, του Δία, και φορέας του θεϊκού του όπλου του κεραυνού.
Ήδη ο Όμηρος αναφέρει τον αετό σαν το προσφιλέστερο πτηνό του Δία: «ος τε σοί αυτώ φίλτατος οιωνών»(Ιλ. Ω 310).
Αρχικά ήταν σύμβολο του Πάνα, ο οποίος το πρόσφερε στον Δία. Πολλές αρχαίες παραδόσεις αναφέρονται στην σχέση του Δία με τον αετό. Σύμφωνα με μία από αυτές ο αετός γεννήθηκε την ίδια ώρα με τον Δία, σύμφωνα με μία άλλη ο αετός προείπε, ως μάντης, στον Δία τη νίκη του κατά των γιγάντων. Έτσι στην μαντική, ιδιαίτερα στην οιωνοσκοπία, πήρε την πρώτη θέση και αναφέρεται ως τελειότατος πετεεινών (Ιλ. Θ 247) και μαντείας πρόεδρος (Αριστ. 8,18).
Ο αετός έπαιζε ιδιαίτερο ρόλο και στην ερμηνεία των ονείρων (Αρτεμίδ. 2,20). Σύμφωνα με μία κρητική παράδοση, ο αετός ανέλαβε την προστασία και διατροφή του Δία, αμέσως μετά την γέννησή του. Τάιζε τον Δία με μέλι και όταν ο μικρός ακόμη θεός κοιμόταν άπλωνε τις φτερούγες του από πάνω του και τον έκρυβε από το διαπεραστικό βλέμμα του Κρόνου. Σε πολλές ερωτικές περιπέτειες του ο Δίας έπαιρνε την μορφή αετού, όπως κατά την ένωσή του με τις νύμφες Αίγινα και Αστερία (Οβίδ.Μεταμορφώσεις, 6,108), επίσης σε αετούς μεταμορφώνονται οι θνητοί βασιλιάδες.
Ακόμη ο αετός, κρατώντας στα χέρια του τους κεραυνούς του Δία, γίνεται και αγγελιοφόρος του θεού, διαβιβάζοντας στους θνητούς τις θελήσεις του. Σαν αγγελιοφόρος του Δία, εκτελεί την εντολή του να μεταφέρει από την γη στον Όλυμπο τον πανέμορφο νεαρό Γανυμήδη για να γίνει ο οινοχόος των θεών, (ο Γανυμήδης που ραντίζει έναν αετό, συμβολίζει την υπερνίκηση του θανάτου). Το θέμα του αετού, που μεταφέρει στον ουρανό έναν θνητό υπάρχει στην Eλληνική μυθολογία και τέχνη.
Πάρα πολλές είναι οι παραστάσεις που δείχνουν τον Γανυμήδη να ανυψώνεται από έναν αετό, γνωστότερο έργο ήταν ένα θαυμαστό χάλκινο σύμπλεγμα, φτιαγμένο από τον γλύπτη του 4ου π.Χ. αι. Λεοχάρη, του οποίου αντίγραφο βρίσκεται στο Βατικανό. Επίσης σταλμένος από τον Δία κατατρώει το συκώτι του αλυσοδεμένου στον Καύκασο Τιτάνα, Προμηθέα.
Γνωστός είναι ο μύθος για τους δύο αετούς, που έστειλε ο Δίας τον ένα προς την Ανατολή και τον άλλο προς την Δύση, θέλοντας να βρει που είναι το κέντρο του κόσμου. Αυτοί συναντήθηκαν πάνω από τους Δελφούς, στο κέντρο-ομφαλό των Δελφών, που συμβόλιζε το κέντρο του κόσμου (Στράβων 9,419). Σε ανάμνηση αυτής της παράδοσης είχαν στηθεί δύο χρυσοί αετοί πάνω στον λίθινο ομφαλό που βρισκόταν μέσα στον ναό του Απόλλωνα.
Ο Παυσανίας (6,20,12), αναφέρει ότι στην Ολυμπία κατά την διάρκεια των Ολυμπιακών αγώνων, οι αγώνες δρόμου άρχιζαν με την ύψωση στον βωμό του σταδίου ενός χάλκινου αετού, με την βοήθεια ενός μηχανισμού.
Όλες σχεδόν οι παραστάσεις του Δία στην αρχαία Ελληνική τέχνη, έχουν και το σύμβολό του, τον αετό. Ο Φειδίας στο περίφημο χρυσελεφάντινο έργο του στην Ολυμπία, είχε τοποθετήσει τον αετό πάνω στο σκήπτρο του θεού.
