Έπειτα από μήνες συνομιλιών που έφταναν κοντά στην επίτευξη μιας συμφωνίας αλλά τελικά δεν καρποφορούσαν – συμπεριλαμβανομένης της καταστροφικής συνάντησης στο Οβάλ Γραφείο στα τέλη Φεβρουαρίου μεταξύ του Ντόναλντ Τραμπ και Βολοντίμιρ Ζελένσκι – οι ΗΠΑ και η Ουκρανία υπέγραψαν την πολυαναμενόμενη οικονομική συμφωνία για τα ορυκτά. Στο πλαίσιο της συμφωνίας, θα δημιουργηθεί ταμείο επενδύσεων στην ανοικοδόμηση της χώρας, που έχει υποστεί πελώριες καταστροφές εξαιτίας του πολέμου που μαίνεται για τρία χρόνια, ενώ θα δοθεί στους Αμερικανούς προνομιακή πρόσβαση στους ουκρανικούς φυσικούς πόρους.

Τι περιλαμβάνει ακριβώς αυτή η συμφωνία; Πού βρίσκονται οι σχέσεις Ουάσινγκτον-Κιέβου σε αυτή τη φάση; Τι μήνυμα στέλνει αυτή η συμφωνία στη Ρωσία; Οι ειδικοί του Atlantic Council απαντούν.

«Σε καλύτερη θέση η Ουκρανία»

Η Ουκρανία βρίσκεται τώρα στην ισχυρότερη θέση της από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά του ο Τραμπ, εκτιμά η Shelby Magid, αναπληρώτρια διευθύντρια του Κέντρου Ευρασίας του Atlantic Council.

Με την υπογραφή της συμφωνίας, οι Ουκρανοί αξιωματούχοι μπορούν επιτέλους να ανασάνουν με ανακούφιση, κάτι που δεν συμβαίνει συχνά. Έχοντας αντιμετωπίσει μια πλήρους κλίμακας εισβολή και έχοντας διανύσει έναν δύσκολο δρόμο στις σχέσεις με την Ουάσιγκτον, μέσα από προτάσεις κατάπαυσης του πυρός, συνόδους κορυφής, έντονες συναντήσεις και το πλέον χαρακτηριστικό σύντομο τετ α τετ Τραμπ – Ζελένσκι, στο περιθώριο της κηδείας του Πάπα Φραγκίσκου, οι Ουκρανοί κατέβαλαν τεράστιες προσπάθειες για να κλείσουν μια συμφωνία που τους φέρνει στην ισχυρότερη δυνατή θέση απέναντι στην Ουάσιγκτον από τότε που ανέλαβε την εξουσία ο Τραμπ, αναφέρει.

«Μέσα από εντατικές διαπραγματεύσεις, οι Ουκρανοί απέδειξαν ότι είχαν την ικανότητα να ελίσσονται και να επιμείνουν μέχρι να καταλήξουν τελικά σε μια δίκαιη συμφωνία. Παρότι η κυβέρνηση Τραμπ άσκησε έντονη πίεση ώστε να αποδεχθεί η Ουκρανία προηγούμενες, λιγότερο ευνοϊκές προτάσεις, το Κίεβο κατάφερε να δείξει ότι δεν είναι απλώς ένας «μικρός εταίρος» που πρέπει να υποχωρήσει και να αποδεχτεί μια κακή συμφωνία. Οι Ουκρανοί αξιωματούχοι έθεσαν το μέλλον της χώρας τους πάνω απ’ όλα και κατάφεραν να καταβάλλουν σοβαρή προσπάθεια για να καταλήξουν σε μια τελική συμφωνία που μπορεί να θεωρηθεί νίκη και για τις δύο πλευρές», τονίζει.

Αυτή η επιτυχία και η ενίσχυση της σχέσης ΗΠΑ-Ουκρανίας έρχεται τη στιγμή που η κυβέρνηση Τραμπ εκφράζει αυξανόμενη δυσαρέσκεια προς τη Ρωσία και αμφισβητεί τη βούληση του Βλαντίμιρ Πούτιν να τερματίσει τον πόλεμο. Η Ουκρανία δέχθηκε σοβαρή επίθεση λίγο μετά την υπογραφή της συμφωνίας, γεγονός που θεωρείται ένδειξη της ενόχλησης του Πούτιν με τη συμφωνία. Παρά την επιβράδυνση των ειρηνευτικών συνομιλιών, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήραν εν μέρει την παύση στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία, εγκρίνοντας τις πρώτες εξαγωγές όπλων αξίας 50 εκατομμυρίων δολαρίων από την κυβέρνηση Τραμπ προς τη χώρα μέσω απευθείας εμπορικών πωλήσεων.

Όπως δήλωσε ο Υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Σκοτ Μπέσεντ: «Αυτή η συμφωνία στέλνει ξεκάθαρο μήνυμα προς τη Ρωσία ότι η κυβέρνηση Τραμπ δεσμεύεται σε μια ειρηνευτική διαδικασία με επίκεντρο μια ελεύθερη, κυρίαρχη και ευημερούσα Ουκρανία σε βάθος χρόνου».

«Μια τέτοια δήλωση και δέσμευση από την Ουάσινγκτον πλέον υπονομεύει ουσιαστικά όλους τους στόχους του Κρεμλίνου. Με αυτήν τη συμφωνία και τις πρόσφατες δηλώσεις της κυβέρνησης, ίσως ο Πούτιν συνειδητοποιήσει ότι για ακόμη μία φορά υποτίμησε την Ουκρανία», σημειώνει η Shelby Magid.

«Η συμφωνία, λόγω των άνισων και καταχρηστικών όρων της, έχει αβέβαιο μέλλον»

Το μέλλον της συμφωνίας παραμένει ασαφές εξαιτίας των άδικων και επιβαρυντικών όρων της, εκτιμά ο Ed Verona, συνεργάτης στο Κέντρο Ευρασίας του Atlantic Council, με αντικείμενο τη Ρωσία, την Ουκρανία και την Ανατολική Ευρώπη,

«Είναι βέβαιο πως για τους Ουκρανούς αποτελεί ανακούφιση το γεγονός ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκατέλειψαν την αρχική τους απαίτηση να συμπεριληφθεί το κόστος όλης της προηγούμενης οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας στον οικονομικό απολογισμό της συμφωνίας. Ωστόσο, η λεγόμενη συμφωνία εταιρικής συνεργασίας είναι τόσο επαχθής, που μοιάζει με το να “αδειάζεις τις τσέπες ενός θύματος επίθεσης”. Αντιμέτωπη με εισβολή από έναν εχθρό τριπλάσιο σε μέγεθος από αυτήν, η Ουκρανία είχε ελάχιστα περιθώρια: είτε θα αποδεχόταν τους όρους που τη μετατρέπουν σε καθεστώς εικονικής αποικίας, είτε θα ρίσκαρε να υποστεί την εχθρότητα ενός από τους μέχρι πρότινος πιο πιστούς συμμάχους της. Υπό αυτές τις πιεστικές συνθήκες, ο Ζελένσκι αναγκάστηκε να «καταπιεί το πικρό χάπι» και να υπογράψει τη συμφωνία. Παρ’ όλα αυτά, παραμένουν ορισμένα ενοχλητικά ερωτήματα», αναφέρει ο Verona, που ειδικεύεται σε θέματα που αφορούν στην ανοικοδόμηση της Ουκρανίας.

«Θα πρέπει αυτή η συμφωνία να επικυρωθεί από τη Ράντα, το ουκρανικό κοινοβούλιο; Οι άνισοι όροι της πιθανόν να αντιμετωπίσουν σθεναρή αντίσταση από όλο το πολιτικό φάσμα της χώρας. Πρόκειται για συμφωνία που θα τεθεί σε ψηφοφορία με «ναι ή όχι», ή θα εξεταστούν τροποποιήσεις; Αν επικυρωθεί με οριακή πλειοψηφία, θα είναι άραγε διατεθειμένοι οι εν δυνάμει επενδυτές να δεσμευτούν σε projects, γνωρίζοντας ότι μια μελλοντική κυβέρνηση ίσως ακυρώσει μια συμφωνία που θεωρείται πως επιβλήθηκε υπό πίεση;

Η ιστορία των συμφωνιών για ορυκτούς πόρους παρέχει άφθονους λόγους για να αμφισβητήσει κανείς τη βιωσιμότητα αυτής της συμφωνίας στο χρονικό βάθος που απαιτείται συνήθως για μεγάλα και κεφαλαιουχικά projects, με περίοδο υλοποίησης που μπορεί να φτάσει και τη δεκαετία. Παραδόξως, η ίδια η Ρωσία αποτελεί παράδειγμα για το πώς τέτοιες συμφωνίες μπορούν να καταρρεύσουν. Οι συμφωνίες κατανομής παραγωγής που υπογράφηκαν κατά την ταραχώδη μεταβατική περίοδο της δεκαετίας του ’90 ακυρώθηκαν από το καθεστώς Πούτιν, με τους Δυτικούς εταίρους να εξαναγκάζονται να παραδώσουν τον έλεγχο και την πλειοψηφία των μετοχών σε μεγάλα έργα. Υπάρχουν πολλά ακόμη παρόμοια παραδείγματα στον αναπτυσσόμενο κόσμο.

Υποψιάζομαι ότι ελάχιστοι σοβαροί Αμερικανοί επενδυτές θα διακινδυνεύσουν τα χρήματα των μετόχων τους με βάση μια τόσο εμφανώς άνιση “συμφωνία“.» καταλήγει ο Verona στην ανάλυσή του.

«Η συμφωνία μπορεί να ανοίξει ξανά την πόρτα για περισσότερη αμερικανική στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία»

Ύστερα από μήνες σκληρών διαπραγματεύσεων και κατάπαυσης του πυρός, η Ουκρανία χάρισε στον Τραμπ ακόμη μία νίκη. Η ανακοίνωση της οικονομικής συνεργασίας μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ουκρανίας – που ξεκίνησε ως συμφωνία για την πρόσβαση στους ουκρανικούς ορυκτούς πόρους αλλά στη συνέχεια μετατράπηκε σε ευρύτερο επενδυτικό ταμείο για την ανοικοδόμηση της χώρας – είναι ευχάριστο νέο για όσους επιθυμούν η Ουάσινγκτον να απομακρυνθεί από το κλίμα εχθρότητας προς το Κίεβο, που επικρατούσε τους τελευταίους μήνες, σχολιάζει ο Doug Klain, εξωτερικός συνεργάτης στο Κέντρο Ευρασίας του Atlantic Council.

Όπως υπογραμμίζει, περισσότερο από οποιαδήποτε λεπτομέρεια σε αυτή τη συμφωνία, το κύριο μήνυμα είναι ότι ενώ ο Πούτιν συνεχίζει να λέει «όχι» στις πιέσεις του Τραμπ για ειρήνη, η Ουκρανία είπε για άλλη μια φορά «ναι». 

Ωστόσο, και οι λεπτομέρειες έχουν σημασία, εξηγεί. «Η Ουκρανία φαίνεται πως πέτυχε μια σκληρή διαπραγματευτική νίκη απέναντι στην κυβέρνηση Τραμπ. Προηγούμενες προτάσεις από την Ουάσινγκτον φέρονται να προέβλεπαν την πλήρη ή μερική ιδιοκτησία εκτεταμένων ουκρανικών φυσικών πόρων και υποδομών από τις ΗΠΑ – κάτι που είχε ωθήσει τον Ζελένσκι να δηλώσει τον Φεβρουάριο: «Δεν πρόκειται να υπογράψω κάτι που θα πληρώνουν δέκα γενιές Ουκρανών.» Πλέον, η Ουκρανία διατηρεί την πλήρη κυριότητα των περιουσιακών της στοιχείων και η συμφωνία έχει μετατραπεί σε ένα κοινό επενδυτικό ταμείο για τη μελλοντική ανοικοδόμηση της χώρας, με τις ΗΠΑ να προσμετρούν μόνο τη μελλοντική – και όχι την παρελθούσα – βοήθεια ως συνεισφορά στο ταμείο. Πρόκειται πράγματι για σημαντική νίκη, ειδικά από τη στιγμή που ο Τραμπ έχει επανειλημμένα υπερβάλει για το ύψος της βοήθειας που έχει προσφέρει η Ουάσινγκτον στην Ουκρανία».

Το σημαντικότερο όμως είναι, υποστηρίζει ο ίδιος, ότι η επίτευξη συμφωνίας μπορεί να ξανανοίξει την πόρτα για στρατιωτική βοήθεια από τις ΗΠΑ προς την Ουκρανία. «Παρότι η στρατιωτική βοήθεια που είχε εγκριθεί επί Μπάιντεν συνεχίζει να αποστέλλεται, ο Τραμπ δεν έχει μέχρι στιγμής δεσμευτεί για νέα υποστήριξη στην άμυνα της Ουκρανίας από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά του. Η Ουκρανή Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης, Γιούλια Σβιριέντενκο, η οποία υπέγραψε τη συμφωνία την Τετάρτη στην Ουάσινγκτον, δήλωσε ότι, εκτός από τις απευθείας χρηματοδοτήσεις στο επενδυτικό ταμείο, καινούργιας μορφής βοήθεια – όπως τα συστήματα αεράμυνας – θα θεωρείται επίσης επένδυση στο ταμείο. Κανένα άλλο κράτος πέραν των ΗΠΑ δεν μπορεί να παράσχει αντιαεροπορική άμυνα μεγάλου βεληνεκούς για τις επιθέσεις της Ρωσίας με βαλλιστικούς πυραύλους σε ουκρανικές πόλεις», συνεχίζει και καταλήγει: 0

«Ο Τραμπ αναζητούσε επί μήνες μια νίκη στην Ουκρανία και τώρα την έχει. Όμως η ρωσική εισβολή δεν θα λυθεί με μια οικονομική συμφωνία. Ο Πούτιν απορρίπτει συνεχώς τις προτάσεις για κατάπαυση του πυρός επειδή δεν επιθυμεί την ειρήνη – επιθυμεί την Ουκρανία. Αν ο Λευκός Οίκος θέλει πράγματι να εξασφαλίσει μια ειρηνευτική συμφωνία με τη Ρωσία, θα πρέπει να ασκήσει ουσιαστική πίεση στο Κρεμλίνο – μέσω των νέων κυρώσεων που έχει ετοιμάσει το Κογκρέσο και με την υλοποίηση περαιτέρω στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία».