Η πρόταση του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ να αναγνωρίσει η Ουκρανία τον έλεγχο της Ρωσίας στην Κριμαία, την οποία προσάρτησε η Μόσχα πριν από μια δεκαετία και πλέον, απειλεί να ανατρέψει το διεθνές δίκαιο και την τάξη.

Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει καταστήσει εδώ και καιρό σαφές ότι αυτό αποτελεί κόκκινη γραμμή για τον ίδιο. “Δεν υπάρχει τίποτα για να συζητήσουμε. Είναι ενάντια στο Σύνταγμά μας”, δήλωσε στους δημοσιογράφους την Τρίτη και την Παρασκευή (25/4) είπε ότι «η Κριμαία ανήκει στην Ουκρανία».

Ο Τραμπ επέπληξε τον Ζελένσκι για το σχόλιο αυτό. Τον κατηγόρησε ότι καθιστά “τόσο δύσκολο να διευθετηθεί αυτός ο πόλεμος” και επέμεινε ότι η Κριμαία “χάθηκε πριν από χρόνια”. Την Παρασκευή, επανήλθε στο θέμα σε συνέντευξή του στο περιοδικό Time, λέγοντας στο πλαίσιο της πρότασής του για τον τερματισμό του πολέμου: “Η Κριμαία θα παραμείνει στη Ρωσία. Ο Ζελένσκι το καταλαβαίνει αυτό, και όλοι καταλαβαίνουν ότι είναι μαζί τους (σ.σ. με τους Ρώσους) εδώ και πολύ καιρό”.

Αυτή η διαμάχη μεταξύ των δύο προέδρων έχει επαναφέρει την Κριμαία σταθερά στην ημερήσια διάταξη. Είναι αυτό που λέει ο Τραμπ νόμιμο; Όχι. Αν η κυβέρνηση Τραμπ αναγνώριζε με κάποιον τρόπο τη ρωσική κυριαρχία επί της Κριμαίας, θα παραβίαζε το Διεθνές Δίκαιο, καθώς και πολλαπλές δηλώσεις και συμφωνίες που έχουν γίνει από τις Ηνωμένες Πολιτείες, μερικές από τις οποίες έχουν την υπογραφή του Τραμπ από την πρώτη του θητεία στον Λευκό Οίκο.

“Από την άποψη του διεθνούς δικαίου, μια τέτοια διακήρυξη θα ήταν άκυρη”, δήλωσε ο Σεργκέι Βασίλιεφ, ειδικός σε θέματα διεθνούς δικαίου και καθηγητής στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο των Κάτω Χωρών. “Το ότι οι εδαφικές αποκτήσεις που προκύπτουν από τη χρήση βίας δεν αναγνωρίζονται ως νόμιμες είναι βασικά μία από τις θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου”, δήλωσε ο Vasiliev στο CNN.

Η αναγνώριση της Κριμαίας ως τμήμα της Ρωσίας θα έθετε την κυβέρνηση Τραμπ σε παραβίαση του Μνημονίου της Βουδαπέστης του 1994, στο οποίο οι ΗΠΑ ανέλαβαν τη δέσμευση να σεβαστούν την κυριαρχία και τα σύνορα της Ουκρανίας, με αντάλλαγμα την παραίτηση του Κιέβου από τα πυρηνικά του όπλα.

Το 2018, κατά τη διάρκεια της πρώτης κυβέρνησης Τραμπ, ο τότε υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο εξέδωσε δήλωση με την οποία επιβεβαίωσε την άρνηση των ΗΠΑ να αναγνωρίσουν τους ισχυρισμούς του Κρεμλίνου περί κυριαρχίας επί της Κριμαίας.

Η αναγνώριση της Κριμαίας ως ρωσικής θα ήταν επίσης παράνομη σύμφωνα με το σύνταγμα της Ουκρανίας – και αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους ο Ζελένσκι είπε ότι αποκλείεται.

Επιπλέον ο Βασίλιεφ είπε ότι ακόμη και αν η Ουκρανία άλλαζε το σύνταγμά της και υπέγραφε κάποιου είδους συμφωνία που θα παρέδιδε την κυριαρχία της Κριμαίας στη Μόσχα, αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί άκυρο αν το Κίεβο το κάνει αυτό αναγκαστικά.  Τι θα σήμαινε αυτό στην πράξη; Δεδομένου ότι οποιαδήποτε αναγνώριση της Κριμαίας ως τμήμα της Ρωσίας θα παραβίαζε τους διεθνείς νόμους και κανόνες, είναι απίθανο άλλες χώρες να ακολουθήσουν τα βήματα των ΗΠΑ.

“Δεδομένης της ρευστότητας των αμερικανικών θέσεων υπό την κυβέρνηση Τραμπ, δεν είναι σαφές ότι θα είχε οποιοδήποτε πρακτικό αντίκτυπο”, δήλωσε η Carla Ferstman, καθηγήτρια νομικής στο Πανεπιστήμιο του Essex.

“Εάν αυτό εκδηλωθεί σε μια σαφή και μόνιμη θέση των ΗΠΑ, τότε θα δυσχεράνει τη συμμετοχή των ΗΠΑ σε συλλογικές προσπάθειες για την υποστήριξη της Ουκρανίας και θα κάνει το χάσμα μεταξύ των ΗΠΑ και των άλλων εταίρων του ΝΑΤΟ πιο βαθύ”, πρόσθεσε.

Πώς προσαρτήθηκε η Κριμαία

Η Κριμαία αποτελεί μέρος της ανεξάρτητης Ουκρανίας από τότε που η χώρα αποσχίστηκε από τη Σοβιετική Ένωση το 1991. Περίπου 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι ζούσαν στην Κριμαία πριν από την παράνομη προσάρτησή της το 2014 και πολλοί περισσότεροι θα επισκέπτονταν τακτικά το τουριστικό αυτό θέρετρο, γνωστό για τις παραλίες και τα φυσικά καταφύγιά του. Πολλοί άλλοι Ουκρανοί έχουν συναισθηματικούς δεσμούς με τη χερσόνησο.

Η κρίση στην Κριμαία ξεκίνησε λίγο μετά τις μαζικές διαδηλώσεις του 2014 στην Ουκρανία που ανέτρεψαν το υποστηριζόμενο από τη Ρωσία καθεστώς του Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Καθώς το έθνος αντιμετώπιζε το χάος που προκάλεσαν οι διαδηλώσεις του Μαϊντάν, Ρώσοι στρατιώτες ντυμένοι ως πολίτες ή με στολή χωρίς διακριτικά αναγνώρισης -που τότε αναφέρονταν ως “μικρά πράσινα ανθρωπάκια”- άρχισαν να εμφανίζονται έξω από κυβερνητικά κτίρια και στρατιωτικές βάσεις σε ολόκληρη την Κριμαία.

Η Ρωσία έχει μια σημαντική ναυτική βάση στην πόλη-λιμάνι της Κριμαίας, τη Σεβαστούπολη, για πάνω από 200 χρόνια. Μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης ξέσπασε διαμάχη μεταξύ Κιέβου και Μόσχας για την εγκατάσταση αυτή και τον στόλο της Μαύρης Θάλασσας που ναυλοχεί εκεί. Η διαφωνία διευθετήθηκε αργότερα με μια συμφωνία βάσει της οποίας η Ουκρανία μισθώνει τη βάση στη Ρωσία με αντάλλαγμα σταθερές τιμές φυσικού αερίου.

Μολονότι η Μόσχα αρνήθηκε οποιαδήποτε ανάμειξη στην εμφάνιση των Ρώσων στρατιωτών στην Κριμαία, διεξήγαγε ένα εικονικό δημοψήφισμα για την ένταξή της χερσονήσου στην Ρωσία, μόλις λίγες εβδομάδες μετά τη μυστική επιχείρηση, με την οποία τα πράσινα ανθρωπάκια, αποβιβάστηκαν στην χερσόνησο.  Ο Πούτιν παραδέχτηκε αργότερα ότι είχε αναπτύξει ρωσικά στρατεύματα εκεί.

Γιατί δεν έπεσε ούτε ένας πυροβολισμός

Στο τελευταίο του παραλήρημα κατά του Ζελένσκι, ο Τραμπ ρώτησε “γιατί δεν αγωνίστηκαν γι’ αυτήν πριν από έντεκα χρόνια, όταν παραδόθηκε στη Ρωσία χωρίς να πέσει ούτε ένας πυροβολισμός;” Η αλήθεια είναι πιο περίπλοκη από ό,τι υπονοεί ο Τραμπ. Η ρωσική επιχείρηση αιφνιδίασε την Ουκρανία -και μεγάλο μέρος του κόσμου. Η Ρωσία πέρασε εβδομάδες για να ενισχύσει κρυφά τη στρατιωτική της παρουσία σε όλη τη χερσόνησο, προτού αναλάβει τον έλεγχο, εξουδετερώνοντας ξαφνικά τους Ουκρανούς.

Η Μόσχα λέει ότι η Κριμαία ήταν πάντα ρωσική. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Πριν από την προσάρτηση, η Κριμαία ήταν μέρος της ανεξάρτητης Ουκρανίας. Ήταν γνωστή ως Αυτόνομη Δημοκρατία της Κριμαίας και ήταν μόνη αυτοδιοικούμενη περιοχή στην ενιαία Ουκρανία. Η χερσόνησος ψήφισε υπέρ της ουκρανικής ανεξαρτησίας σε δημοψήφισμα το 1991. Πριν από αυτό, αποτελούσε μέρος της Σοβιετικής Δημοκρατίας της Ουκρανίας.

Αν και είναι αλήθεια ότι η Κριμαία ήταν μέρος της Ρωσίας για περισσότερο από ενάμιση αιώνα -από την προσάρτησή της από τη Μεγάλη Αικατερίνη το 1783 μέχρι τη μεταβίβασή της στην Ουκρανία. το 1954- αυτή η περίοδος είναι ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα στη μακρά γραπτή ιστορία της Κριμαίας, η οποία χρονολογείται από το 1.000 π.Χ..

Κατά τη διάρκεια της χιλιετίας, η χερσόνησος αποτέλεσε μέρος της ελληνικής αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, της ρωμαϊκής, της βυζαντινής και της οθωμανικής αυτοκρατορίας, εισέβαλαν οι Μογγόλοι και πολέμησαν γι’ αυτήν η Βενετία και η Γένοβα. Για περίπου 300 χρόνια, η Κριμαία βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Τατάρων της, οι οποίοι αναγνωρίζονται ως ο γηγενής πληθυσμός της χερσονήσου. Μετά τη ρωσική προσάρτηση του 18ου αιώνα, ο ταταρικός πληθυσμός έζησε περισσότερους από δύο αιώνες διώξεων και φυγής.

Η εκστρατεία ρωσοποίησης

Η Ρωσία έχει επιβάλει ένα όλο και πιο βίαιο και καταπιεστικό καθεστώς στην Κριμαία και τον λαό της τα τελευταία 11 χρόνια, λένε παρατηρητές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Αποστολή του ΟΗΕ για την Παρακολούθηση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Ουκρανία έχει επανειλημμένα αναφερθεί στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που φέρεται να διαπράττει η Ρωσία στην κατεχόμενη Κριμαία – από παράνομες συλλήψεις, μέχρι σεξουαλική κακοποίηση και βασανιστήρια, και εξαναγκασμό των ανθρώπων να στέλνουν τα παιδιά τους σε ρωσικά σχολεία, για να παρακολουθούν ρωσικά εκπαιδευτικά προγράμματα.

Η Ρωσία έχει επανειλημμένα αρνηθεί τις κατηγορίες για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παρά τις σημαντικές αποδείξεις και τις μαρτυρίες των θυμάτων. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ουκρανικής κυβέρνησης, περισσότεροι από 64.000 Ουκρανοί έχουν εγκαταλείψει τη χερσόνησο, μετά την προσάρτηση.  Ωστόσο, οι ΜΚΟ της Κριμαίας εκτιμούν ότι ο αριθμός των προσφύγων μπορεί να είναι διπλάσιος, γιατί δεν έχουν καταγραφεί όλοι οι πρόσφυγες επισήμως.

Εν τω μεταξύ, η Μόσχα επεξεργάζεται το σχέδιό της για τη “ρωσοποίηση” της χερσονήσου. Έθεσε σε εφαρμογή κίνητρα για να πείσει Ρώσους πολίτες να μετεγκατασταθούν στην Κριμαία και η ουκρανική κυβέρνηση εκτίμησε το 2023 ότι περίπου 500.000 έως 800.000 Ρώσοι έχουν μετακομίσει μόνιμα εκεί από τότε που προσαρτήθηκε, με τον αριθμό να εκτοξεύεται απότομα μετά το άνοιγμα της γέφυρας του Κερτς που συνδέει την Κριμαία με τη Ρωσία.