Αντιπροσωπείες από το Ιράν και τις τρεις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις —Γερμανία, Βρετανία και Γαλλία— συναντώνται σήμερα, Παρασκευή, στην Κωνσταντινούπολη, με στόχο την επανεκκίνηση των συνομιλιών για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης.

Η συνάντηση πραγματοποιείται σε μια εξαιρετικά κρίσιμη στιγμή, καθώς οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις προειδοποιούν ότι εξετάζουν την ενεργοποίηση του μηχανισμού «snapback», δηλαδή την αυτόματη επαναφορά των κυρώσεων του ΟΗΕ, βάσει της συμφωνίας του 2015.

Η συγκυρία είναι ιδιαίτερα τεταμένη, καθώς πρόκειται για την πρώτη επίσημη επαφή μετά την ισραηλινή επίθεση στα μέσα Ιουνίου, η οποία οδήγησε σε 12ήμερο πόλεμο και προκάλεσε εκτεταμένες καταστροφές σε στρατιωτικές και πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Από την επίθεση σκοτώθηκαν ανώτατοι αξιωματικοί, επιστήμονες και εκατοντάδες πολίτες, ενώ οι διμερείς συνομιλίες ΗΠΑ–Ιράν, που είχαν ξεκινήσει τον Απρίλιο, πάγωσαν αιφνιδίως.

Οι ευρωπαϊκές χώρες, που συχνά αναφέρονται ως E3, δεν κρύβουν την ενόχλησή τους για την αδράνεια της Τεχεράνης. Ξεκαθαρίζουν πως αν δεν υπάρξει πρόοδος, είναι έτοιμες, μέχρι τα τέλη Αυγούστου, να ενεργοποιήσουν τον μηχανισμό «snapback», προτού εκπνεύσει η σχετική προθεσμία τον Οκτώβριο. Όπως δήλωσε Ευρωπαίος διπλωμάτης, «η αδράνεια δεν είναι επιλογή», προσθέτοντας ότι το Ιράν πρέπει να δώσει άμεσα ξεκάθαρα δείγματα περιορισμού στον εμπλουτισμό ουρανίου και να ξαναρχίσει τη συνεργασία με τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας (IAEA).

Από την πλευρά της η Τεχεράνη, δια του αναπληρωτή υπουργού Εξωτερικών Καζέμ Γκαριμπαμπαντί, που ηγείται της ιρανικής αποστολής, προειδοποιεί ότι η επαναφορά των κυρώσεων είναι «εντελώς παράνομη» και κατηγορεί τους Ευρωπαίους ότι παραβίασαν τις δεσμεύσεις τους, ιδίως μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία το 2018.

Η ένταση δεν περιορίζεται μόνο στο διπλωματικό επίπεδο. Οι Ιρανοί αξιωματούχοι έχουν ήδη αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο αποχώρησης της χώρας από τη Συνθήκη για τη Μη Διάδοση Πυρηνικών Όπλων (NPT), εάν επανέλθουν οι κυρώσεις. Μια τέτοια εξέλιξη θα σήμαινε πλήρη ρήξη με τη διεθνή κοινότητα, θα βάθαινε την απομόνωση της Τεχεράνης και θα βύθιζε ακόμα περισσότερο την οικονομία της. Το Ισραήλ, με τη σειρά του, καλεί ανοιχτά τις ευρωπαϊκές χώρες να προχωρήσουν χωρίς καθυστέρηση στην ενεργοποίηση των κυρώσεων.

Η εμπλοκή ΗΠΑ–Ιράν κορυφώθηκε όταν στις 13 Ιουνίου, το Ισραήλ επιτέθηκε, λίγες μόλις ημέρες πριν από τον προγραμματισμένο 6ο γύρο διαπραγματεύσεων. Η απάντηση των ΗΠΑ ήρθε στις 22 Ιουνίου, με αεροπορικά πλήγματα σε ιρανικές εγκαταστάσεις στη Φορντό, την Ισφαχάν και τη Νατάνζ. Η ΙΑΕΑ, από την πλευρά της, ανέφερε ότι το Ιράν εμπλουτίζει ουράνιο έως και σε ποσοστά 60%, πολύ πάνω από το 3,67% που προέβλεπε η συμφωνία του 2015 και επικίνδυνα κοντά στο όριο παραγωγής πυρηνικού όπλου.

Η Τεχεράνη δηλώνει ότι είναι ανοιχτή σε διαπραγμάτευση σχετικά με τον ρυθμό και τα επίπεδα εμπλουτισμού, όχι όμως για το ίδιο το δικαίωμα εμπλουτισμού, το οποίο χαρακτηρίζει «μη διαπραγματεύσιμο» και συνυφασμένο με την εθνική υπερηφάνεια. Ωστόσο, μετά τις επιθέσεις, η συνεργασία με τον IAEA έχει ανασταλεί, με την Τεχεράνη να κατηγορεί τον Οργανισμό για μεροληψία και σιωπή απέναντι στις επιθέσεις που δέχθηκε. Οι επιθεωρητές έχουν αποχωρήσει, αν και ένα τεχνικό κλιμάκιο αναμένεται να επιστρέψει εντός των επόμενων εβδομάδων.

Το Ισραήλ έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν πρόκειται να καθίσει με σταυρωμένα χέρια και πως θα συνεχίσει τις επιθέσεις αν διαπιστώσει πως το Ιράν επιχειρεί να επαναφέρει τις εγκαταστάσεις του ή πλησιάζει την απόκτηση πυρηνικών δυνατοτήτων. Από την άλλη, η Τεχεράνη έχει διαμηνύσει ότι θα απαντήσει σκληρά σε κάθε νέα επίθεση.