Την ώρα που τα βλέμματα της Δύσης παραμένουν στραμμένα στον πόλεμο στην Ουκρανία, Ιταλία και Ελλάδα προσπαθούν να επιστήσουν την προσοχή σε μια ολοένα και πιο σοβαρή απειλή για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, που πηγάζει από την Λιβύη.

Όπως επισημαίνει το Politico στην ανάλυσή του, Ρώμη και Αθήνα κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου στους εταίρους τους στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ, αλλά μέχρι στιγμής βρίσκουν ελάχιστη ανταπόκριση.

Η ανησυχία της Ιταλίας εντείνεται καθώς οι μεταναστευτικές ροές από την Λιβύη παρουσιάζουν ξανά αυξητική τάση. Την ίδια στιγμή, η Μόσχα φέρεται να ενισχύει την παρουσία και την επιρροή της στην εύθραυστη βορειοαφρικανική χώρα, μέσω αποστολών στρατιωτικού οπλισμού και σχεδίων για την εγκατάσταση νέας ναυτικής βάσης στο λιμάνι Τομπρούκ, στα βορειοανατολικά.

Η Ελλάδα, από την πλευρά της, έχει αποστείλει δύο πολεμικά πλοία για περιπολίες στα ανοικτά της Λιβύης, αντιδρώντας τόσο στην αναζωπύρωση του προσφυγικού όσο και στις στρατηγικές ανησυχίες που εγείρονται από τη συνεργασία της Τουρκίας με τη Λιβύη.

Όπως σημειώνει το Politico, Αθήνα και Άγκυρα βρίσκονται ξανά σε τροχιά σύγκρουσης για τις θαλάσσιες ζώνες στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς η συμφωνία Τουρκίας- Λιβύης επιχειρεί να ορίσει θαλάσσια όρια που εκτείνονται νοτίως της Κρήτης, κρίνονται παράνομα από την ελληνική πλευρά βάσει του διεθνούς ναυτικού δικαίου.

Ο Ιταλός υπουργός Εξωτερικών Αντόνιο Ταγιάνι χαρακτήρισε την Λιβύη «έκτακτη ανάγκη που η Ευρώπη πρέπει να αντιμετωπίσει συλλογικά». Ωστόσο, σύμφωνα με το Politico, η ευρωπαϊκή διπλωματική προσπάθεια της περασμένης εβδομάδας εξελίχθηκε σε φιάσκο.

Ο επίτροπος Μετανάστευσης της ΕΕ, Μάγκνους Μπρούνερ, συνοδευόμενος από υπουργούς της Ιταλίας, της Ελλάδας και της Μάλτας, κηρύχθηκε «persona non grata» στη Βεγγάζη, έδρα του στρατηγού Χαλίφα Χαφτάρ, και εκδιώχθηκε από την ανατολική Λιβύη, με την κατηγορία αδιευκρίνιστων «παραβάσεων».

Όπως επισημαίνει το Politico, Ευρωπαίος διπλωμάτης με άμεση γνώση της υπόθεσης προειδοποίησε πως «ο ρόλος της Ρωσίας στην Λιβύη συνεχίζει να διευρύνεται, χρησιμοποιώντας τη χώρα ως κεντρικό κόμβο στη στρατηγική της για την Αφρική».

Ο ίδιος διπλωμάτης πρόσθεσε ότι δίκτυα διακίνησης με πολιτικές διασυνδέσεις εντός Λιβύης υποστηρίζουν τις ρωσικές επιδιώξεις, βοηθώντας τη Μόσχα να παρακάμψει τις κυρώσεις και να εργαλειοποιήσει τη μετανάστευση.

Η Ιταλία και η Ελλάδα γνωρίζουν, όπως αναφέρει το Politico, ότι η διαχείριση της κρίσης στην Λιβύη -μια χώρα με έκταση τριπλάσια της Ισπανίας- απαιτεί τη στήριξη ισχυρών συμμάχων όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Γαλλία.

Ωστόσο, μέχρι στιγμής, η αντίδραση των μεγάλων παικτών παραμένει χλιαρή.

Το μεταναστευτικό στην κορυφή της ατζέντας

Ενώ η τουριστική σεζόν στην Κρήτη κορυφώνεται, η Αθήνα βρίσκεται αντιμέτωπη με έναν πρωτοφανή αριθμό αφίξεων από την Λιβύη και καταφεύγει σε σκληρότερα μέτρα για να ανακόψει το κύμα, όπως επισημαίνει το Politico.

Ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε στη Βουλή: «Μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης απαιτεί μέτρα έκτακτης ανάγκης και, επομένως, η ελληνική κυβέρνηση έλαβε την απόφαση να ενημερώσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι προχωρά στην αναστολή της επεξεργασίας αιτήσεων ασύλου, αρχικά για τρεις μήνες, για όσους φθάνουν στην Ελλάδα από τη Βόρεια Αφρική διά θαλάσσης».

Σύμφωνα με το Politico, περίπου 9.000 άνθρωποι έχουν φτάσει στην Κρήτη από την αρχή του έτους -ήδη σχεδόν διπλάσιοι από τον συνολικό αριθμό του 2024- με περισσότερες από 2.000 αφίξεις μόνο την περασμένη εβδομάδα.

Όπως τονίζει, στα τέλη Ιουνίου η κυβέρνηση απέστειλε δύο πολεμικά πλοία για περιπολίες νότια του νησιού, παρότι ανώτατοι αξιωματούχοι εξέφρασαν αμφιβολίες, προειδοποιώντας ότι η παρουσία ναυτικών μέσων μπορεί να ωθήσει μετανάστες να πέσουν στη θάλασσα αναζητώντας διάσωση. Την ίδια ώρα, η αντιπολίτευση αλλά και κυβερνητικά στελέχη κατηγορούν το Μέγαρο Μαξίμου ότι «άφησε τον φάκελο της Λιβύης να σκονίζεται» τα τελευταία χρόνια.

Στο πρώτο μισό του 2025 καταγράφεται αύξηση 7 % στις παράτυπες διελεύσεις στην κεντρική Μεσόγειο -σχεδόν αποκλειστικά από τη Λιβύη- ενώ οι υπόλοιπες βασικές διαδρομές εμφανίζουν συνολική πτώση 20%.

Η αυστηρότερη ελληνική γραμμή πυροδότησε ανησυχία στην Ρώμη μήπως οι ροές στραφούν στα ιταλικά ύδατα, αναφέρει η ιστοσελίδα.

Ευρωπαίοι διπλωμάτες εκτιμούν ότι η εύρεση λύσης είναι εξαιρετικά δύσκολη. «Μας ανησυχεί η κατάσταση στη Λιβύη και η πρόσφατη αύξηση στις παράτυπες αναχωρήσεις», δήλωσε εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Το Politico υπενθυμίζει ότι η ΕΕ εξετάζει οικονομικά κίνητρα, αν και διπλωμάτες αμφιβάλλουν κατά πόσον το αμφιλεγόμενο μοντέλο χρηματοδότησης που εφαρμόστηκε με την Τυνησία το 2023 μπορεί να επαναληφθεί σε μια χώρα κατακερματισμένη από αντίπαλες πολιτοφυλακές όπως η Λιβύη.

Η Ρωσία προ των πυλών

Η παρουσία της Ρωσίας στη Λιβύη βαθαίνει επικίνδυνα, με το Κρεμλίνο να ενισχύει διαρκώς τη συνεργασία του με τον Χαλίφα Χαφτάρ. Σε πρόσφατη στρατιωτική παρέλαση στη Βεγγάζη, εκτέθηκαν ρωσικά οπλικά συστήματα, επιβεβαιώνοντας τη στενή επαφή των δύο πλευρών.

Σύμφωνα με το Politico, η Μόσχα επιδιώκει να αποκτήσει ένα νέα στρατηγική γέφυρα στη Μεσόγειο, ειδικά μετά την πτώση του Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία και την ακύρωση της ρωσικής μίσθωσης στο λιμάνι της Ταρτούς.

Όπως σημειώνει η ιταλική ειδησεογραφική υπηρεσία Agenzia Nova, η Ρωσία σχεδιάζει να εγκαταστήσει πυραυλικά συστήματα σε στρατιωτική βάση στην πόλη Σεμπά της νότιας Λιβύης, η οποία βρίσκεται υπό τον έλεγχο του Χαφτάρ, στρέφοντας μάλιστα τους πυραύλους προς την Ευρώπη.

Παρά το σοβαρό αυτό ενδεχόμενο, αρκετοί αναλυτές και διπλωμάτες εκφράζουν σκεπτικισμό σχετικά με το κατά πόσο η Ρωσία έχει φτάσει στο σημείο να στοχοποιεί ήδη την Ευρώπη από το λιβυκό έδαφος.

Ωστόσο, όπως αναφέρει το Politico, ακόμα και χωρίς πυραύλους, η Ρωσία μπορεί ήδη να χρησιμοποιεί στρατιωτικές βάσεις στη Λιβύη για επιχειρησιακούς σκοπούς και εφοδιασμό, κάτι που «θεωρητικά θα μπορούσε να πλήξει την Ευρώπη», σύμφωνα με τον Αρτούρο Βαρβέλι, ανώτερο ερευνητή στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων.

Μέχρι στιγμής, η Μόσχα αξιοποιεί κυρίως τις λιβυκές της βάσεις για να στηρίξει τις επιχειρήσεις της σε άλλα αφρικανικά κράτη, κυρίως μέσω του λεγόμενου Africa Corps, της παραστρατιωτικής δύναμης που στηρίζεται από το ρωσικό υπουργείο Άμυνας.

Όπως επισημαίνει το Politico, αυξάνονται επίσης οι ανησυχίες στις χώρες της νότιας Ευρώπης ότι η Ρωσία θα μπορούσε να εργαλειοποιήσει ξανά τις μεταναστευτικές ροές από τη Λιβύη, επαναλαμβάνοντας την τακτική υβριδικού πολέμου που ακολούθησε στα ανατολικά σύνορα της ΕΕ, ωθώντας πρόσφυγες από τη Μέση Ανατολή μέσω Λευκορωσίας προς την Πολωνία.

Παρ’ όλα αυτά, τα πράγματα δεν εξελίσσονται ομαλά για τη Μόσχα. Το κόστος του πολέμου στην Ουκρανία έχει περιορίσει σημαντικά τη χρηματοδότηση του Africa Corps, με αποτέλεσμα να υπάρχουν δυσκολίες στην πληρωμή λιβυκών πολιτοφυλακών και αυξανόμενη ένταση μεταξύ των Ρώσων και των ντόπιων συμμάχων τους.

«Δεν βλέπω τους Ρώσους να παίρνουν στα χέρια τους τη διακίνηση μεταναστών», δηλώνει ο Καρίμ Μεζράν, ανώτερος ερευνητής στο Atlantic Council, προσθέτοντας ωστόσο: «Τους βλέπω να λένε στους ντόπιους: Τώρα εγώ είμαι το αφεντικό και θα ακολουθείτε τις διαταγές μου».

Σε αναζήτηση συμμάχων

Παρά τη σοβαρότητα των απειλών που προέρχονται από τη Λιβύη, η Ιταλία και η Ελλάδα δυσκολεύονται να πείσουν τους συμμάχους τους να αναλάβουν δράση. Η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι συζήτησε το λιβυκό ζήτημα με τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν κατά τη διάρκεια τρίωρης συνάντησης στη Ρώμη, στις 4 Ιουνίου.

«Η Λιβύη είναι φυσικά θέμα καίριας σημασίας και για την Ιταλία και για τη Γαλλία», δήλωσε Ιταλός αξιωματούχος με άμεση γνώση των συνομιλιών, επισημαίνοντας τις «κοινές ανησυχίες, ιδίως σε θέματα ασφάλειας που σχετίζονται και με την αυξανόμενη παρουσία της Ρωσίας στη Λιβύη και με τη μετανάστευση».

Ωστόσο, ο ίδιος αξιωματούχος παραδέχθηκε πως υπάρχουν «αποχρώσεις» μεταξύ των θέσεων των δύο χωρών όσον αφορά τις πιθανές πολιτικές λύσεις.

Σύμφωνα με το Politico, αν και η Λιβύη περιλαμβάνεται όλο και συχνότερα στην ατζέντα των διπλωματικών επαφών, στην πράξη ελάχιστα προχωρούν.

Η Ιταλία προσπαθεί απεγνωσμένα να εξασφαλίσει τη στήριξη της στρατιωτικά ισχυρής Γαλλίας, όμως για το Παρίσι το ζήτημα δεν έχει την ίδια βαρύτητα όπως για τη Ρώμη και, μάλιστα, αναδεικνύει και τις πρόσφατες αποτυχίες της γαλλικής πολιτικής στο Μάλι και στον Νίγηρα.

«Για την Ιταλία, το λιβυκό ζήτημα είναι περισσότερο κεντρικό, τουλάχιστον σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο, απ’ ό,τι για τη Γαλλία», δηλώνει η Virginie Collombier, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Luiss της Ρώμης και ειδική στη Λιβύη.

Η ίδια προσθέτει ότι «πολιτικά, η γαλλική κυβέρνηση δεν έχει λόγο να φωνάζει “λύκος” για τη Ρωσία, γιατί αυτό θα φώτιζε τις αποτυχίες της», σημειώνοντας ότι η Γαλλία έχει σταδιακά αποσυρθεί από αφρικανικές χώρες στην περιοχή του Σαχέλ την ώρα που η Ρωσία ενισχύει την παρουσία της.

Όπως σημειώνει το Politico, οι προσδοκίες για ενίσχυση της αμερικανικής εμπλοκής είναι επίσης περιορισμένες, καθώς οι ΗΠΑ στρέφουν όλο και περισσότερο την προσοχή τους στον Ειρηνικό και δεν δείχνουν διατεθειμένες να επενδύσουν πολιτικό κεφάλαιο στη σταθεροποίηση της Λιβύης.

Ενδεικτικό είναι ότι στην τελευταία διακήρυξη του ΝΑΤΟ, που υπεγράφη στις 25 Ιουνίου στη Χάγη, η Αφρική δεν αναφέρεται ούτε μία φορά.

«Κανείς δεν ήθελε να συμπεριληφθούν ζητήματα που προκαλούν διχασμό, καθώς η ατζέντα του ΝΑΤΟ είναι πλέον εξαιρετικά μινιμαλιστική», σχολιάζει ο Αλεσάντρο Μαρόνε, επικεφαλής του προγράμματος άμυνας, ασφάλειας και διαστήματος της δεξαμενής σκέψης Istituto Affari Internazionali.

Για την Ιταλία, όπως επισημαίνει το Politico, αυτή η διαπίστωση είναι πικρή. «Η Ρώμη πρέπει πλέον να αντιμετωπίσει αυτήν την πραγματικότητα», συμπληρώνει ο Μαρόνε.