Για περισσότερα από δέκα χρόνια, ο κόσμος συζητούσε τι πρέπει να γίνει με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Όμως τώρα, μετά την προληπτική επίθεση του Ισραήλ στις πυρηνικές εγκαταστάσεις της χώρας — και τα πλήγματα των ΗΠΑ στις πυρηνικές μονάδες σε Φορντό, Νατάνζ και Ισφαχάν — η λαβή της Τεχεράνης στη Μέση Ανατολή έχει χαλαρώσει σημαντικά, και ο κίνδυνος ενός πυρηνικού ανταγωνισμού στην περιοχή έχει μειωθεί αισθητά, σχολιάζει ανάλυση πρώην αξιωματούχου του Ισραήλ στο POLITICO.

Το μεγάλο ερώτημα είναι: πώς επηρεάζει αυτή η επίθεση στα πυρηνικά και βαλλιστικά προγράμματα του Ιράν τα επόμενα βήματα μετά την εκεχειρία;  Όμως, ας δούμε πρώτα λίγα ιστορικά στοιχεία — συγκεκριμένα, μια εξήγηση για το γιατί το Ισραήλ έπληξε τη στιγμή που το έκανε.

Το Ισραήλ είχε εκφράσει εδώ και καιρό τις έντονες αντιρρήσεις του για τις πυρηνικές φιλοδοξίες του Ιράν. Το 2012, ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου σχεδίασε χαρακτηριστικά μια «κόκκινη γραμμή» σε ένα διάγραμμα βόμβας μπροστά στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Και λίγα χρόνια αργότερα, το 2015, η ισραηλινή αντιπροσωπεία που συναντήθηκε με την κυβέρνηση των ΗΠΑ πριν από τις διαπραγματεύσεις με το Ιράν, προειδοποίησε για τους κινδύνους του να επιτραπεί στο Ιράν να συνεχίσει τον εμπλουτισμό ουρανίου.

Όλο αυτό το διάστημα, οι ισραηλινοί ηγέτες επέλεγαν να μην προχωρήσουν σε προληπτική επίθεση. Όμως, από τότε έχουν συμβεί δύο σημαντικές αλλαγές.

Οι 2 αλλαγές στην Μέση Ανατολή

Πρώτον, το Ιράν ενίσχυσε σημαντικά την ανάπτυξη του στρατιωτικού πυρηνικού του προγράμματος, συγκεντρώνοντας αρκετό ουράνιο υψηλού εμπλουτισμού ώστε να παράγει υλικό για τουλάχιστον 10 πυρηνικές βόμβες μέσα σε λίγους μήνες. Πιο πρόσφατα, επιτάχυνε τον ρυθμό παραγωγής αυτού του υλικού και ξεκίνησε προετοιμασίες για την κατασκευή όπλων — ενώ παράλληλα ανέπτυξε ένα φιλόδοξο σχέδιο για την αύξηση της παραγωγής βαλλιστικών πυραύλων μακράς εμβέλειας.

Ακόμα και η αργόσυρτη Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας, μετά από 20 χρόνια, τελικά διακήρυξε ότι το Ιράν παραβιάζει τις υποχρεώσεις του για μη διάδοση των πυρηνικών.

Η δεύτερη μεγάλη αλλαγή είναι ότι, μετά τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου 2023, το Ισραήλ υπέστη μια θεμελιώδη αλλαγή στη σκέψη του για την εθνική του ασφάλεια — και ειδικά για το Ιράν. Μετά από δύο απευθείας ιρανικές πυραυλικές επιθέσεις το 2024, και σχεδόν δύο χρόνια επιθέσεων από πληρεξούσιους του Ιράν, όπως η Χαμάς, η Χεζμπολάχ και οι Χούθις, η χώρα αισθάνθηκε ότι η Ισλαμική Δημοκρατία έκανε ό,τι μπορούσε για να εκπληρώσει την συχνά διατυπωμένη αποστολή της: να εξαφανίσει το Ισραήλ από τον χάρτη.

Το σοκ της 7ης Οκτωβρίου

Έτσι, με το σοκ της 7ης Οκτωβρίου ακόμη νωπό και την πυρηνική πρόοδο του Ιράν να επιταχύνεται, το Ισραήλ δεν ήταν πλέον διατεθειμένο να αποδεχθεί τα πυρηνικά ή βαλλιστικά προγράμματα της Τεχεράνης ως δεδομένα.

Ταυτόχρονα, ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στις προσπάθειες του Ισραήλ να σταματήσει τις πυρηνικές φιλοδοξίες του καθεστώτος — η αντιαεροπορική του άμυνα — είχε αρθεί. Οι αεροπορικές επιθέσεις του Ισραήλ στο Ιράν τον Οκτώβριο του 2024 και η τρέχουσα σύγκρουση του προσέφεραν εναέρια υπεροχή πάνω από την Τεχεράνη.

Όλα αυτά οδήγησαν στα ισραηλινά και αμερικανικά πλήγματα στο Ιράν, τα οποία προκάλεσαν σοβαρές ζημιές στις πυρηνικές εγκαταστάσεις της χώρας, στο πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων και στην αντιαεροπορική της άμυνα.

Η πυρηνική απειλή του Ιράν έχει ουσιαστικά εξουδετερωθεί βραχυπρόθεσμα — λόγω της καταστροφής των πυρηνικών εγκαταστάσεων και των πρώτων υλών — και μακροπρόθεσμα, αφού πλέον δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το Ιράν θα αντιμετωπίσει μια αξιόπιστη στρατιωτική απειλή από το Ισραήλ και τις ΗΠΑ, εάν προσπαθήσει να επανεκκινήσει το πρόγραμμα.

Το Ιράν έμεινε χωρίς συμμάχους

Ο προηγούμενος ρόλος του ως κύριος εξαγωγέας φονταμενταλιστικής τρομοκρατίας έχει επίσης αποδυναμωθεί από αυτές τις εξελίξεις. Η αποτρεπτική δύναμη των ιρανών πληρεξουσίων, της Χεζμπολάχ και της Χαμάς, είχε ήδη υποχωρήσει από τα τέλη του 2023, και πλέον δεν επηρεάζει τις ισραηλινές αποφάσεις. Η κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία αποδυνάμωσε περαιτέρω τη Χεζμπολάχ, καθιστώντας δύσκολη την επανατροφοδότησή της με όπλα από το Ιράν. Και τώρα, η Χαμάς έχει μείνει χωρίς στήριξη στη Γάζα.

Το Ισραήλ και οι ΗΠΑ έχουν αναδιαμορφώσει ριζικά — και γρήγορα — τη Μέση Ανατολή. Έδειξαν ότι είναι ευθυγραμμισμένοι στη σημασία της χρήσης βίας όταν χρειάζεται, ακόμη και χωρίς τη στήριξη άλλων χωρών. Έδειξαν επίσης στον ιρανικό λαό ότι τα κοστοβόρα σχέδια του καθεστώτος μπορούν να αμφισβητηθούν — ανοίγοντας ίσως τον δρόμο για εσωτερικές δυνάμεις να ανατρέψουν τους αγιατολάδες.

Το επόμενο βήμα είναι οι παγκόσμιοι ηγέτες να εκμεταλλευτούν τη δυναμική και να πιέσουν για μια πυρηνική συμφωνία με μια αποδυναμωμένη Τεχεράνη. Μια συμφωνία όπου το Ιράν θα δεσμευτεί να σταματήσει το πυρηνικό του πρόγραμμα με αντάλλαγμα τη σταδιακή άρση των κυρώσεων — και όπου οι δεσμεύσεις του Ιράν θα παρακολουθούνται αυστηρά ώστε να μην επαναλάβει τις προσπάθειες για την απόκτηση πυρηνικών όπλων.

Η επίθεση στις πυρηνικές και πυραυλικές εγκαταστάσεις του Ιράν έχει αυξήσει σημαντικά τις πιθανότητες για εξομάλυνση των σχέσεων Ισραήλ–Αράβων και μια πιο σταθερή Μέση Ανατολή. Πρόκειται για ένα επίτευγμα που δεν πρέπει να υποτιμηθεί — αλλά ούτε και να θεωρηθεί ως το τέλος του δρόμου.