Οι επιθέσεις των ΗΠΑ κατά των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν, έχουν φέρει τη Μέση Ανατολή στο χείλος μιας επικίνδυνης κλιμάκωσης, αν όχι του χάους. Μετά το αιφνιδιαστικό χτύπημα που διέταξε ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, όλα τα βλέμματα στρέφονται πλέον στην Τεχεράνη και στις επόμενες κινήσεις της.

Μιλώντας στην Κωνσταντινούπολη την Κυριακή, ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, Αμπάς Αραγτσί, δήλωσε πως η χώρα του διαθέτει «μια ποικιλία επιλογών» ως απάντηση στις επιθέσεις των ΗΠΑ. Από πιθανά πλήγματα σε αμερικανικές βάσεις στην περιοχή μέχρι το ενδεχόμενο κλεισίματος ενός στρατηγικού θαλάσσιου διαύλου, τα Στενά του Ορμούζ, η Τεχεράνη φέρεται να εξετάζει το επόμενο της βήμα – με όλους τους δρόμους να ενέχουν κινδύνους για την Ισλαμική Δημοκρατία, το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ο Αμερικανός υπουργός Άμυνας Πιτ Χέγκσεθ, δήλωσε ότι η επίθεση «δεν ήταν και δεν είναι θέμα αλλαγής καθεστώτος» στο Ιράν, αλλά εστιάζει στις απειλές που, όπως είπε, προέρχονται από το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Από την πλευρά τους, οι Φρουροί της Επανάστασης προειδοποίησαν τις ΗΠΑ ότι πρέπει να αναμένουν αντίποινα.

Όπως γνωρίζουμε, τρεις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν υπέστησαν «σοβαρές ζημιές» από τα νυχτερινά πλήγματα των ΗΠΑ, γεγονός που έχει εντείνει τους φόβους για περαιτέρω κλιμάκωση σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, ακόμη κι αν η κυβέρνηση Τραμπ προσπαθεί να διαμηνύσει πως δεν επιδιώκει έναν γενικευμένο πόλεμο με την Τεχεράνη.

Ο πρόεδρος Τραμπ δήλωσε πως οι ΗΠΑ «κατέστρεψαν πλήρως και ολοκληρωτικά» τρεις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις. Λίγο μετά τις επιθέσεις, ανέφερε σε σύντομο διάγγελμα από τον Λευκό Οίκο ότι το Ιράν «πρέπει τώρα να κάνει ειρήνη» διαφορετικά θα αντιμετωπίσει ακόμη πιο σφοδρά χτυπήματα.

Ωστόσο, την Κυριακή, αξιωματούχοι της διοίκησής του έσπευσαν να χαρακτηρίσουν την επιχείρηση ως στοχευμένη και όχι ως την απαρχή ενός ευρύτερου πολέμου. «Δεν είμαστε σε πόλεμο με το Ιράν», δήλωσε ο αντιπρόεδρος Τζέι Ντι Βανς σε τηλεοπτική συνέντευξή του το πρωί της Κυριακής. «Είμαστε σε πόλεμο με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν».

Η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί με αυξανόμενη ανησυχία τις εξελίξεις, καθώς η επίθεση των ΗΠΑ φαίνεται να αλλάζει τα δεδομένα στη γεωπολιτική σκακιέρα της Μέσης Ανατολής. Την ώρα λοιπόν που η Τεχεράνη «ζυγίζει» την απάντησή της, αναλυτές και διπλωμάτες επιχειρούν να αποκωδικοποιήσουν τις διαθέσεις του ιρανικού καθεστώτος και τα πιθανά επόμενα βήματά του που, σύμφωνα με ανάλυση του CNN, ποικίλλουν.

Σενάριο 1: Αντίποινα κατά των ΗΠΑ

Η πιθανότητα του Ιράν να στοχοποιήσει αμερικανικά στρατιωτικά συμφέροντα στην περιοχή αυξάνεται καθώς η σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν συνεχίζεται, μετά και την εμπλοκή των ΗΠΑ.

Ο Barak Ravid, αναλυτής του CNN, υπενθυμίζει πως το Ιράν έχει δηλώσει «αρκετές φορές» ότι εάν οι ΗΠΑ «ενταχθούν στον πόλεμο και επιτεθούν στις πυρηνικές του εγκαταστάσεις, θα ανταποδώσουν επιτιθέμενοι σε αμερικανικές δυνάμεις και συμφέροντα στην περιοχή, και υπάρχουν πολλά από αυτά».

Οι επιθέσεις ενδέχεται να προέλθουν από τις δυνάμεις των Φρουρών της Επανάστασης (IRGC), οι οποίες διατηρούν ακόμα δίκτυα παραστρατιωτικών ομάδων στη Συρία, το Ιράκ και την Υεμένη, οι οποίες στο παρελθόν έχουν εξαπολύσει επιθέσεις κατά αμερικανικών συμφερόντων.

Η παρουσία των ΗΠΑ στην περιοχή είναι σημαντική, με 19 στρατιωτικές βάσεις, από τις οποίες οι οκτώ θεωρούνται μόνιμες, ενώ οι εκτιμήσεις του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων (CFR) αναφέρουν ότι περίπου 40.000 Αμερικανοί στρατιώτες παραμένουν στη Μέση Ανατολή, με 2.500 από αυτούς να βρίσκονται στο Ιράκ.

Μια νέα επίθεση από τους Χούθι της Υεμένης, οι οποίοι υποστηρίζονται από το Ιράν, φαντάζει πιθανή, καθώς οι Χούθι έχουν προειδοποιήσει ότι θα επιτεθούν σε αμερικανικά πλοία στη Ερυθρά Θάλασσα αν οι ΗΠΑ ενταχθούν στον πόλεμο εναντίον του Ιράν.

Οι ειδικοί εκτιμούν ότι το Ιράν ενδέχεται να προσπαθήσει να εμπλέξει τις ΗΠΑ και το Ισραήλ σε έναν πόλεμο φθοράς, όπου η στρατηγική του θα είναι να εξαντλήσει τη θέληση ή την ικανότητα του εχθρού να συνεχίσει τη μάχη.

Σενάριο 2: Κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ, κρίση στην παγκόσμια αγορά πετρελαίου

Η Τεχεράνη απειλεί να μετατρέψει το παγκόσμιο εμπόριο πετρελαίου σε πεδίο σύγκρουσης, μετά την επίθεση των ΗΠΑ στις πυρηνικές του εγκαταστάσεις. Όπως επισημαίνουν αναλυτές, το Ιράν διατηρεί τη δυνατότητα να επηρεάσει άμεσα την εμπορική ναυσιπλοΐα στον Περσικό Κόλπο, ιδιαίτερα αν αποφασίσει να κλείσει τα Στενά του Ορμούζ, έναν από τους πιο στρατηγικούς διαύλους μεταφοράς ενέργειας στον κόσμο.

«Το Ιράν μπορεί να επηρεάσει το σύνολο της εμπορικής ναυσιπλοΐας στον Κόλπο», δήλωσε ο Barak Ravid, αναλυτής πολιτικών και διεθνών υποθέσεων του CNN, σημειώνοντας τον γεωπολιτικό μοχλό πίεσης που διαθέτει η Τεχεράνη.

Μέχρι στιγμής, δεν έχουν καταγραφεί ουσιαστικές διαταραχές στις παγκόσμιες ροές πετρελαίου. Ωστόσο, ενδεχόμενη παρεμπόδιση των εξαγωγών ή το κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ θα μπορούσε να οδηγήσει την αγορά σε βαθιά κρίση.

Το συγκεκριμένο πέρασμα αποτελεί βασικό κανάλι για τις εξαγωγές πετρελαίου και υγροποιημένου φυσικού αερίου από τη Μέση Ανατολή προς την παγκόσμια αγορά, σημειώνει το αμερικανικό μέσο ενημέρωσης. Περίπου 20 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου διέρχονται καθημερινά από τα Στενά, σύμφωνα με την Υπηρεσία Ενεργειακής Πληροφόρησης των ΗΠΑ (EIA).

Ο Hossein Shariatmadari, διευθυντής της σκληροπυρηνικής εφημερίδας Kayhan και γνωστός εκπρόσωπος της συντηρητικής πτέρυγας στο Ιράν, ο οποίος έχει ταυτιστεί στο παρελθόν με τον ανώτατο ηγέτη του Ιράν, Αλί Χαμενεΐ, προειδοποίησε: «Μετά την επίθεση της Αμερικής στις εγκαταστάσεις του Φορντό, τώρα είναι η σειρά μας», ζητώντας πυραυλικά πλήγματα και το κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ.

«Η γεωγραφική επιρροή του Ιράν στις παγκόσμιες θαλάσσιες μεταφορές του δίνει τη δυνατότητα να προκαλέσει σοκ στις αγορές πετρελαίου, να ανεβάσει τις τιμές, να αυξήσει τον πληθωρισμό και να καταρρεύσει την οικονομική ατζέντα του Τραμπ», δήλωσε στο CNN ο Mohammad Ali Shabani, ειδικός σε θέματα Ιράν και αρχισυντάκτης του μέσου ενημέρωσης Amwaj.

Σενάριο 3: Το Ιράν κατασκευάζει πυρηνικό όπλο

Η απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ να πλήξει τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν ενδέχεται να επιταχύνει την πορεία της χώρας προς την απόκτηση πυρηνικών όπλων, σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς.

Αν και το καθεστώς του Ιράν είναι αβέβαιο, αρκετοί θεωρούν πως το Ιράν είναι πιθανό να επιδιώξει να κατασκευάσει μια ατομική βόμβα τα επόμενα 5 έως 10 χρόνια, ακόμα και αν το καθεστώς καταρρεύσει και αναλάβουν νέοι ηγέτες.

«Ο Τραμπ μόλις εξασφάλισε ότι το Ιράν θα γίνει πυρηνική δύναμη τα επόμενα 5 με 10 χρόνια», δήλωσε ο Trita Parsi, εκτελεστικός αντιπρόεδρος του Quincy Institute στην Ουάσιγκτον, στο X. «Ιδιαίτερα αν το καθεστώς αλλάξει».

Ο Parsi έχει αναφέρει ότι, ακόμα και αν το καθεστώς της Τεχεράνης καταρρεύσει και αναλάβουν νέοι στρατιωτικοί ηγέτες, είναι πολύ πιθανό να είναι πιο επιθετικοί και να επιταχύνουν την πορεία προς την απόκτηση πυρηνικών όπλων ως μοναδικό μέσο αποτροπής.

Ειδικοί έχουν επίσης αναφέρει ότι το Ιράν πιθανότατα μετέφερε τα αποθέματα εμπλουτισμένου ουρανίου από τις βασικές πυρηνικές του εγκαταστάσεις, εξαιτίας των ισραηλινών επιθέσεων. Τα πυρηνικά εργοστάσια που παράγουν ενέργεια για πολιτικούς σκοπούς χρησιμοποιούν ουράνιο εμπλουτισμένο σε ποσοστό 3,5% έως 5%.

Όταν το ουράνιο εμπλουτίζεται σε υψηλότερα επίπεδα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή ατομικής βόμβας. Ισραήλ και ΗΠΑ κατηγορούν το Ιράν ότι επιδιώκει την απόκτηση πυρηνικών όπλων, ενώ η Τεχεράνη επιμένει ότι το πρόγραμμα της είναι ειρηνικό.

Επιπλέον, το Ιράν είναι πολύ πιθανό να αποσυρθεί από τη Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων (NPT), σύμφωνα με την οποία έχει δεσμευτεί να μην αναπτύξει πυρηνική βόμβα.

«Η αντίδραση του Ιράν πιθανότατα δεν θα περιοριστεί μόνο σε στρατιωτικά αντίποινα. Η απόσυρση από τη NPT είναι πολύ πιθανή», δήλωσε ο Ali Vaez, διευθυντής του Ιρανικού Προγράμματος στο International Crisis Group.

Σενάριο 4: Θα συνεχίσει τις επιθέσεις κατά του Ισραήλ

Η πρώτη αντίδραση του Ιράν στην αμερικανική επίθεση στα πυρηνικά του εργοστάσια ήταν να επιτεθεί στο Ισραήλ και όχι σε αμερικανικές βάσεις. Πύραυλοι του Ιράν έπληξαν ένα σύνολο κτιρίων στο Τελ Αβίβ, με 86 άτομα να μεταφέρονται στο νοσοκομείο με τραυματισμούς την Κυριακή, σύμφωνα με το υπουργείο Υγείας του Ισραήλ.

Γνωρίζοντας ότι ενδέχεται να μην μπορεί να ανταπεξέλθει σε μία πλήρη αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ, και ελπίζοντας ότι ο Τραμπ θα περιορίσει την εμπλοκή του μετά την επίθεση της Κυριακής, το Ιράν μπορεί να επιδιώξει απλώς να διατηρήσει τις επιθέσεις κατά του Ισραήλ.

Ο Τραμπ, σύμφωνα με τον Shabani, μπορεί να ακολουθήσει την ίδια στρατηγική που χρησιμοποίησε το 2020, όταν σκότωσε τον Ιρανό Κασέμ Σουλεϊμανί, επικεφαλής της Δύναμης Κουντς των Φρουρών της Επανάστασης. «Ο Τραμπ τότε ήθελε να στείλει ένα μεγάλο μήνυμα, να πάρει τις επικεφαλίδες, να δείξει την αποφασιστικότητα των ΗΠΑ, αλλά στη συνέχεια να αποφύγει έναν ευρύτερο πόλεμο», ανέφερε.

Ενώ το Ιράν μπορεί να νιώθει την ανάγκη να αντεπιτεθεί, η απάντησή του ίσως να είναι χωρίς θύματα, όπως συνέβη και το 2020, όταν εκτόξευσε μια καταιγίδα πυραύλων σε αμερικανικές βάσεις στο Ιράκ, με αποτέλεσμα να υπάρξουν τραυματισμοί στο προσωπικό του αμερικανικού στρατού, χωρίς ωστόσο να υπάρχουν θύματα, σημειώνει το CNN.

Σενάριο 5: Μπορεί να καταφύγει σε κυβερνοεπιθέσεις ή στην τρομοκρατία

Καθώς οι επιθέσεις του Ισραήλ έχουν αποδυναμώσει τις στρατιωτικές δυνατότητες του Ιράν, αναλυτές εκτιμούν ότι η Τεχεράνη ενδέχεται να επιλέξει «ασύμμετρα» μέσα, όπως η τρομοκρατία ή οι κυβερνοεπιθέσεις, για να αντεπιτεθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες.

«Πιστεύω ότι οι Φρουροί της Επανάστασης (IRGC) πιθανότατα προσπαθούν να καταλάβουν ποιες δυνατότητες τους έχουν απομείνει», δήλωσε ο αναλυτής εθνικής ασφάλειας του CNN, David Sanger, σημειώνοντας ότι τα αποθέματα πυραύλων του Ιράν έχουν μειωθεί.

«Νομίζω ότι [οι IRGC] θα είναι κάπως προσεκτικοί, και υποψιάζομαι ότι αυτό θα μας οδηγήσει σε όλα τα ασύμμετρα μέσα που μπορούν να χρησιμοποιήσουν: κυβερνοεπιθέσεις, τρομοκρατία. Νομίζω ότι πιθανόν να αναζητούν μεθόδους όπου οι ΗΠΑ δεν μπορούν να αμυνθούν με τον παραδοσιακό τρόπο», πρόσθεσε.

Αντίστοιχα, ο απόστρατος υποστράτηγος James «Spider» Marks, επικεφαλής γεωπολιτικής στρατηγικής στην επενδυτική τράπεζα Academy Securities, ανέφερε στο CNN πως το Ισραήλ «έκανε αρκετά καλή δουλειά στο να πλήξει την ικανότητα του Ιράν να εκτοξεύει το αρκετά εκτεταμένο απόθεμα πυραύλων του».

Ωστόσο, παρά το γεγονός αυτός, οι Φρουροί της Επανάστασης εξακολουθούν να διαθέτουν «ορισμένες τρομερές δυνατότητες», υπογράμμισε. «Διαθέτουν δυνατότητες τόσο εντός της περιοχής όσο και εκτός αυτής. Είμαστε ευάλωτοι… σε ολόκληρο τον κόσμο, όπου οι IRGC έχουν είτε επιρροή είτε μπορούν να δράσουν με ασύμμετρο τρόπο».

Σενάριο 6: Επανέναρξη των διαπραγματεύσεων για το πυρηνικό πρόγραμμα

Το Ιράν έχει αφήσει μικρά περιθώρια για επανέναρξη των συνομιλιών που αφορούν το πυρηνικό πρόγραμμά του, επιρρίπτοντας ευθύνες στην Ουάσιγκτον, το Τελ Αβίβ και την Ευρώπη για την κατάρρευση της διπλωματικής οδού.

Ο Ιρανός ΥΠΕΞ, Αμπάς Αραγτσί δήλωσε την Κυριακή ότι δεν γνωρίζει «πόσος χώρος έχει απομείνει για τη διπλωματία» μετά τα πλήγματα των ΗΠΑ σε ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις.

«Ξεπέρασαν μια πολύ μεγάλη κόκκινη γραμμή επιτιθέμενοι σε πυρηνικές εγκαταστάσεις. Πρέπει να απαντήσουμε με βάση το νόμιμο δικαίωμά μας στην αυτοάμυνα», τόνισε.

Όμως, σύμφωνα με τον Trita Parsi, αντιπρόεδρο του Quincy Institute στην Ουάσινγκτον, «οι Ιρανοί παγίδευσαν τον εαυτό τους».

«Ο στόχος τους είναι να εξαναγκάσουν τον Τραμπ να σταματήσει τον πόλεμο του Νετανιάχου και έτσι να δείξουν την ικανότητά του και τη βούλησή του να χρησιμοποιήσει την αμερικανική επιρροή εναντίον του Νετανιάχου», δήλωσε ο Parsi.

«Όμως, η άλλη όψη του νομίσματος είναι ότι η Τεχεράνη έχει δώσει στο Ισραήλ δικαίωμα βέτο στη διπλωματία ΗΠΑ–Ιράν, απλώς συνεχίζοντας τον πόλεμο. Έτσι, το Ισραήλ μπορεί να μπλοκάρει τις συνομιλίες».

Ιρανοί και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι συναντήθηκαν την Παρασκευή στη Γενεύη για συνομιλίες, οι οποίες, σύμφωνα με ιρανική πηγή που επικαλείται το CNN, ξεκίνησαν σε τεταμένο κλίμα αλλά έγιναν «πολύ πιο θετικές» στη συνέχεια.

Ωστόσο, ο Αραγτσί κατηγόρησε ευθέως την Ουάσιγκτον για την αποτυχία της διπλωματικής διαδικασίας.

«Την περασμένη εβδομάδα ήμασταν σε διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ όταν το Ισραήλ αποφάσισε να τινάξει τη διπλωματία στον αέρα. Αυτή την εβδομάδα κάναμε συνομιλίες με την Ε3/ΕΕ όταν οι ΗΠΑ αποφάσισαν να τινάξουν τη διπλωματία στον αέρα», έγραψε στην πλατφόρμα Χ.

Ο Ali Vaez, διευθυντής του Iran Project στον οργανισμό International Crisis Group, δήλωσε στο CNN ότι «οι Ιρανοί ήταν απρόθυμοι να διαπραγματευτούν με το πιστόλι στον κρόταφο, και αυτό το πιστόλι έχει ήδη εκπυρσοκροτήσει».

«Το πιο πιθανό σενάριο είναι πως οι συνομιλίες έχουν τελειώσει – τουλάχιστον προς το παρόν».