Το άρθρο εξετάζει την ιστορία των αρχαίων ελληνικών λιμανιών που πλέον βρίσκονται κάτω από τη θάλασσα λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, σεισμών και γεωλογικών αλλαγών. Αναφέρει παραδείγματα όπως το λιμάνι της Ασίνης στην Αργολίδα, το Ηραίο στη Σάμο, τα πολεμικά λιμάνια του Πειραιά, το λιμάνι στην Αντίκυρα Βοιωτίας και την Κίσσαμο στην Κρήτη, όπου οι αρχαιολογικές έρευνες αποκαλύπτουν βυθισμένα ερείπια και κατασκευές. Αυτές οι αλλαγές δείχνουν πώς το τοπίο της Ελλάδας έχει μεταμορφωθεί δραματικά με την πάροδο των αιώνων, μετατρέποντας κάποτε ζωντανά εμπορικά κέντρα σε υποβρύχια μνημεία.
Πιο αναλυτικά
Το λιμάνι ως σημείο εμπορίου, επικοινωνίας και προστασίας είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας της χώρας μας.
Όμως, λιμάνια που κάποτε φιλοξενούσαν τριήρεις, εμπόρους και στρατηγούς, σήμερα βρίσκονται κάτω από το νερό, βυθισμένα ή εξαφανισμένα, θύματα μιας θάλασσας που άλλαξε όψη. Δεν πρόκειται για θρύλους, αλλά για πραγματικές τοποθεσίες που δείχνουν πόσο δραματικά μπορεί να αλλάξει το τοπίο μέσα σε μερικές χιλιάδες χρόνια.
Η στάθμη της θάλασσας ήταν γενικά πιο χαμηλή κατά την αρχαιότητα, ιδιαίτερα γύρω στο 1200 π.Χ., κατά την ύστερη εποχή του Χαλκού. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι ήταν 1 έως 2 μέτρα χαμηλότερη σε σχέση με σήμερα. Αυτό σημαίνει πως τα αρχαία λιμάνια ήταν πιο μέσα στην ξηρά απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς σήμερα, ενώ άλλα βρίσκονταν σε σημεία που πλέον είναι εντελώς βυθισμένα.
Στην Αργολίδα, η αρχαία πόλη Ασίνη είχε λιμάνι που πλέον βρίσκεται κάτω από τη θάλασσα. Οι κατασκευές των Μυκηναίων στην περιοχή είναι ορατές σε καταδύσεις, με ερείπια τοίχων και δρόμων να κείτονται πια κάτω από το νερό. Η θάλασσα, εδώ, δεν κατέστρεψε απλώς, αλλά σκέπασε την ιστορία.
Στη Σάμο, η περιοχή του Ηραίου είχε έναν τεχνητό λιμενοβραχίονα της αρχαϊκής εποχής, ο οποίος πλέον είναι βυθισμένος. Αρχαιολογικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι το λιμάνι χρησιμοποιούνταν ενεργά στον 6ο αιώνα π.Χ. και ότι η σημερινή ακτογραμμή βρίσκεται αρκετά πιο μέσα σε σχέση με τότε.
Στον Πειραιά, τα αρχαία πολεμικά λιμάνια Ζέα, Μουνιχία και Κάνθαρος έχουν μετατοπιστεί σημαντικά σε σχέση με τη θάλασσα της εποχής τους. Σχέδια και μελέτες αποκαλύπτουν τις υπερσύγχρονες για την εποχή ναυπηγικές εγκαταστάσεις, με νεώρια και αποθήκες που βρίσκονται σήμερα βυθισμένα ή θαμμένα κάτω από σύγχρονες κατασκευές.
Στην Αντίκυρα Βοιωτίας, το αρχαίο λιμάνι βρίσκεται σήμερα μερικά μέτρα μέσα στη θάλασσα. Εκεί που άλλοτε έδεναν καράβια, σήμερα δεν υπάρχουν παρά βυθισμένες γραμμές από τείχη και πέτρινες βάσεις, ορατές μόνο από ψηλά ή σε πολύ καθαρές μέρες από την επιφάνεια.
Στη Δυτική Κρήτη, στον κόλπο της Κισσάμου, οι καταδύσεις αποκάλυψαν βυθισμένους δρόμους και θεμέλια οικοδομών, δείχνοντας ότι η ακτογραμμή της ρωμαϊκής πόλης είχε μετατοπιστεί λόγω σεισμών αλλά και της ανόδου της θάλασσας με το πέρασμα των αιώνων.
Οι αλλαγές δεν οφείλονται μόνο στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Σε πολλές περιπτώσεις, σεισμοί και καθιζήσεις του εδάφους έπαιξαν ρόλο, προκαλώντας ξαφνικές καταβυθίσεις. Η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, αν και όχι ελληνική πόλη εντός Ελλάδας, αλλά με ελληνική ταυτότητα, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα: ολόκληροι τομείς της αρχαίας πόλης βρίσκονται πια στον βυθό.
Στην Αργολίδα, το λιμάνι της Επιδαύρου Λιμηράς φαίνεται να βυθίστηκε σταδιακά, με την άνοδο της θάλασσας να μετατρέπει λιμενικές εγκαταστάσεις σε υποβρύχια ερείπια. Σήμερα είναι ένας δημοφιλής προορισμός για δύτες.
Η σταδιακή κλιματική αλλαγή της αρχαιότητας, τα φυσικά φαινόμενα, οι σεισμοί και η ίδια η γεωλογία της Μεσογείου έχουν μεταμορφώσει το τοπίο της Ελλάδας. Στο σημείο που βλέπει σήμερα κανείς θάλασσα, πριν 2.500 χρόνια, μπορεί να υπήρχε αγορά, ναός ή αποβάθρα.
