Σύμφωνα με την αρχαίους Ελληνικούς μύθους, οι Αρκάδες ήταν οι πρώτοι εποικιστές της Ιταλίας. Πάντα με βάση τους ίδιους μύθους, οι Αρκάδες αφού επικράτησαν στους αυτόχθονες, μπορούν να θεωρηθούν πρόγονοι των αρχαίων και των σύγχρονων Ιταλών.
Παράλληλα η ίδια μυθολογική ερμηνεία θέλει την Ιταλία και τους Ιταλούς να οφείλουν το όνομά τους στον Ιταλό, γόνο των αρχαίων Αρκάδων.
Αλλά ας δούμε όμως τα πράγματα αναλυτικότερα.
Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο νεότερος γιος του μυθικού βασιλέα Λυκάονα, γενάρχη των Αρκάδων βασιλέων, ήταν ο Οίνωτρος. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι ήταν από τους πρώτους εποικιστές της Ρώμης. Λέγεται ότι γεννήθηκε δεκαεπτά γενιές πριν τον Τρωικό πόλεμο. Επειδή ο Οίνωτρος δυσαρεστήθηκε από τη Γή που του άφησε ο πατέρας του, αποφάσισε να φύγει από την Αρκαδία.
Ζήτησε λοιπόν χρήματα και άνδρες από τον μεγαλύτερο αδελφό του Νύκτιμο, ο οποίος διαδέχθηκε τον Λυκάονα, και πέρασε με πλοία στην Ιταλία μαζί με τον αδελφό του Πευκέτιο. Εκεί βασίλεψε στη χώρα που την ονόμασε Οινωτρία και στο λαό του, τους Οινωτρούς Πελασγούς, που και αυτοί πήραν το όνομά του.
Ο Παυσανίας αναφέρει μάλιστα ότι η αποστολή του Οίνωτρου ήταν η πρώτη εποίκηση στην Ιταλία που έγινε από την αρχαία Ελλάδα:
«Ο Οίνωτρος πάλι, ο νεαρότερος γιός του Λυκάονος, ζήτησε από τον αδελφό του Νύκτιμο χρήματα και άνδρες και πέρασε με πλοία στην Ιταλία, έτσι η χώρα Οινωτρία ονομάστηκε από τον Οίνωτρο που ήταν βασιλιάς της. Αυτή η πρώτη αποστολή που έστειλαν από την Ελλάδα για την ίδρυση αποικίας και αν υπολογίσουμε με κάθε ακρίβεια θα φανή ότι ποτέ κανείς πριν από τον Οίνωτρο ούτε από τους βαρβάρους δεν έφυγε σε ξένη γή.»
Ορισμένοι συγγραφείς θεωρούν ότι παιδιά του Λυκάονα ήταν επίσης και οι Δάφνιος και Ιάπυξ. Λέγεται μάλιστα, ότι και αυτοί μαζί με τον Πευκέτιο μετανάστευσαν στην Ιταλία λίγο πριν τον Οίνωτρο.
Μαζί τους ήλθε και ο στρατηγός Μεσσάπιος με ένα ισχυρό σώμα Ιλλυριών. Φθάνοντας στην Ιταλία απώθησαν τους αυτόχθονες, και μοίρασαν μεταξύ τους τη χώρα. Οι Δάφνιοι, πήραν το όνομα του αρχηγού τους Δάφνιου και εγκαταστάθηκαν στη νοτιοανατολική Ιταλία, κοντά στη χερόνησο του Gargano.
Στην κάτω άκρη της Ιταλίας ο Ιάπυξ ίδρυσε την Απυγγία (Iapygia). Ο Πευκέτιος εγκαταστάθηκε στην Απουλία (Apulia), στη νότια Ιταλία. Τέλος, με τον ίδιο τρόπο, η περιοχή γνωστή σήμερα σαν Καλαβρία (Calabria), κατοικήθηκε από τους Ιλλυριούς και ονομάσθηκε Μεσσαπία (Messapia). Βέβαια, αναφέρονται και άλλοι Έλληνες σαν μεταγενέστεροι εποικιστές της Ιταλίας, όπως ο Αρκάδας βασιλιάς Εύανδρος.
Μετά τον Οίνωτρο, ένας από τους κατοπινούς βασιλείς των Οινωτρών ήταν ο Ιταλός, ο οποίος βασίλεψε τον 17ο αι. π.Χ. Σύμφωνα με την καταγραφή του μύθου από τον Λατίνο συγγραφέα Gaius Julius Hyginus, (64 π.Χ.- 17μ.Χ.) στο έργο του «In his Fabularum Liber» (ή «Fabulae»), ο Οίνωτρος ήταν γιος της Πηνελόπης και του Τηλεγόνου, και συνεπώς εγγονός του Οδυσσέα. Κατά μια άλλη παράδοση ήταν γιος της κόρης του Μίνωα, Σατυρίας.
Ο Έλληνας αυτός …Ιταλός γύρω στο 1650 π.Χ. εξεστράτευσε με τον στρατό του εναντίον της Καλαβρίας, την κυρίευσε και έχρισε εκεί διαδοχό του το Μόργη. Μεταγενέστερες παραδόσεις αναφέρουν τον Ιταλό σαν βασιλιά των Σικελών ή Ιταλών, δηλαδή του λαού του και του αποδίδουν λυγουρική ή κερκυραϊκή καταγωγή.
Ο Ιταλός νυμφεύθηκε την Λευκαρία. Σαν τέκνα τους αναφέρονται ο Ρώμος και η Ρώμη, οι ιδρυτές της Ρώμης. Η χώρα του ονομάστηκε προς τιμή του Ιταλία, και από τα χρόνια του συνεχίστηκε να ονομάζεται έτσι. Την άποψη ότι η Ιταλία οφείλει το όνομά της στον βασιλέα Ιταλό, διατυπώνει και ο Θουκιδίδης στην «Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου«:
«Ακόμα και σήμερα, υπάρχουν Σικελοί στην Ιταλία, και η χώρα πήρε το όνομά της από τον Ιταλό, τον ούτως ονομαζόμενο βασιλέα των Σικελών (6.2.4)«
Στο έργο του αυτό, ο Θουκιδίδης αναφέρει λίγο πιο πρίν (6.2.1), ότι οι πρώτοι κάτοικοι της Ιταλίας ήταν η αρχαία φυλή των Κυκλώπων. Μερικούς αιώνες αργότερα, ο ΄Ελληνας ιστορικός Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, στο έργο του «Ρωμαϊκές Αρχαιότητες» («Antiquitates romanae»), επαναλαμβάνει την ίδια εξήγηση, ότι η Ιταλία πήρε το όνομά της από τον Ιταλό (1.35).
Παράλληλα όμως επαναδιατυπώνει και μία άλλη ερμηνεία που βασίζεται στην ετυμολογία της λέξης. Σύμφωνα μ’ αυτήν, το όνομά της Ιταλίας προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «ιταλός» που σημαίνει «ταύρος» (1.35). Έτσι, τα μέλη της αρχαίας αυτόχθονης φυλής ονομάστηκαν Ιταλοί και από αυτούς πήρε το όνομά της και η χώρα.
Την ίδια ερμηνεία δίνουν και άλλοι συγγραφείς και ιστορικοί της εποχής, όπως ο Timaeus, Varro (στο έργο «Rerum Rusticarum», 2.5) και Festus. Άλλωστε, η λέξη αυτή έχει δώσει σε πολλές γλώσσες πλήθος παραφθαρμένων λέξεων.
Την ερμηνεία αυτή μπορεί να συμπληρώσει και η παρατήρηση ότι η κατάληξη -ταλος (ή -ταλός) ήταν συνηθέστατη στα αρχαία Ελληνικά ονόματα, όπως λ.χ. Ψύτταλος, Άτταλος, Κρόταλος, Θέσταλος, κλπ. Σύμφωνα λοιπόν με την παραπάνω θεώρηση την ονομασία αυτή («Itali») πήρε η παραπάνω φυλή.
Η σύγχρονη ιστορική ερμηνεία για την προέλευση του ονόματος της Ιταλίας δέχεται ότι αυτό προέρχεται από την αρχαία φυλή των Ιταλών.
