Σαν σπίθα σε προσάναμμα λειτούργησε η κυκλοφορία του νέου βιβλίου του Αλέξη Τσίπρα, με τίτλο «Ιθάκη», αναζωπυρώνοντας συζητήσεις που ποτέ δεν έκλεισαν πραγματικά. Η παρουσίαση του βιβλίου θα γίνει στις 3 Δεκεμβρίου, σε μια εκδήλωση που θα παραπέμπει σε πολιτική συγκέντρωση, καθώς, αν και σε κλειστό χώρο («Παλλάς»), ο πρώην πρωθυπουργός αποφάσισε να μη στείλει ονομαστικές προσκλήσεις. Από την πρώτη ημέρα, το βιβλίο μονοπωλεί τον δημόσιο διάλογο όχι μόνο για τις αποκαλύψεις και τις αφηγήσεις του πρώην πρωθυπουργού, αλλά και για όσα επιλέγει συνειδητά να αφήσει εκτός αναφοράς. Η έκδοσή του διαβάζεται από πολλούς ως μια προσπάθεια επαναδιατύπωσης της πολιτικής διαδρομής του, ένα αφήγημα που επιδιώκει να σφραγίσει την ιστορική μνήμη με τη δική του εκδοχή των γεγονότων.

Των Γ. ΛΥΚΟΥΡΕΝΤΖΟΥ, Θ. ΜΩΡΪΑΤΗ – ΠΗΓΗ: Realnews

Αυτό όμως που έχει προκαλέσει τη μεγαλύτερη συζήτηση είναι η απουσία ουσιαστικής αυτοκριτικής. Ακόμα και για την υπόθεση Novartis, για την οποία ο ίδιος είχε μιλήσει για κυβερνητικούς χειρισμούς, στο βιβλίο του ανακρούει πρύμναν και γράφει ότι δεν αποδόθηκε δικαιοσύνη, αλλά οι κατηγορούμενοι μετατράπηκαν σε κατηγόρους. Τραγική ειρωνεία για τον πρώην πρωθυπουργό το ότι όλα αυτά κυκλοφορούν τις ημέρες που δεσμεύτηκαν τα περιουσιακά στοιχεία των πρώην κουκουλοφόρων της Novartis, καθώς εντοπίστηκαν περίεργες μεταφορές εκατομμυρίων ευρώ. Τώρα, ο μοναδικός λανθασμένος χειρισμός, τον οποίο αποδέχεται, είναι ότι δεν προχώρησε σε προανακριτική επιτροπή!

Παρότι ο Αλ. Τσίπρας επιχειρεί να περιγράψει εκ των έσω τις κρίσιμες στιγμές της διακυβέρνησής του -από το δημοψήφισμα και τη διαπραγμάτευση μέχρι τις εσωτερικές συγκρούσεις στον ΣΥΡΙΖΑ– το βλέμμα του μένει στραμμένο κυρίως στους άλλους. Στις πιέσεις των θεσμών, στη δύσκολη συγκυρία, στα λάθη συνεργατών ή αντιπάλων. Ακόμα και για συνεργάτες του, στους οποίους αποδίδει μειωμένη ικανότητα, επιπολαιότητα, προσωπικό παιχνίδι ή ακόμα και πλήρη αδυναμία να συναισθανθούν την πραγματικότητα, ο Αλ. Τσίπρας αποφεύγει να αναγνωρίσει το βασικότερο: ότι όλοι αυτοί υπήρξαν προσωπική του επιλογή. Το μερίδιο ευθύνης για τις επιλογές του και τις συνέπειές τους εμφανίζεται συρρικνωμένο, σχεδόν υπαινικτικό. Αυτός ο τρόπος αφήγησης έχει πυροδοτήσει νέο κύκλο αντιπαραθέσεων για το κατά πόσο ο πρώην πρωθυπουργός επιχειρεί να «ξεπλύνει» την περίοδο 2015- 2019 ή να την ανασυνθέσει με τρόπο πιο συμβατό με την εικόνα που θέλει να αφήσει πίσω του. Σε κάθε περίπτωση, στον χώρο της Κεντροαριστεράς το βιβλίο προκαλεί έντονες αντιδράσεις.

Ταυτόχρονα, ανοίγει ένα δεύτερο μέτωπο: η σχέση του Τσίπρα με τη σημερινή Κουμουνδούρου. Η επιλογή των κεφαλαίων, η στόχευση της κριτικής και η χρονική στιγμή της έκδοσης έχουν τροφοδοτήσει την εντύπωση ότι το βιβλίο λειτουργεί και ως άτυπη παρέμβαση στα εσωτερικά του κόμματος, αλλά και ως προάγγελος της εκλογικής επαναδραστηριοποίησης του Αλ. Τσίπρα πέραν του ΣΥΡΙΖΑ. Τα αποσπάσματα που ακολουθούν φωτίζουν τα σημεία που άναψαν τη μεγαλύτερη συζήτηση και εξηγούν γιατί η κυκλοφορία του βιβλίου εξελίχθηκε σε πολιτικό γεγονός πρώτου μεγέθους.

Ο Πολάκης

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η περιγραφή του Αλ. Τσίπρα για το ίδιο του το κόμμα το πρώτο εξάμηνο πριν από το 2023. Ο συγγραφέας παρουσιάζει μια εικόνα με βάση την οποία ο ίδιος είχε απολέσει τον έλεγχο, αναφέρεται σε καπετανάτα, ενώ χαρακτηρίζει τον ΣΥΡΙΖΑ «ακυβέρνητο πλοίο», δείχνοντας ότι ελάχιστοι του έδιναν σημασία. Στο κεφάλαιο με τίτλο «Περιδίνηση», ο Αλ. Τσίπρας κάνει πολλές αναφορές στον Παύλο Πολάκη. «Η κρίση προέκυψε από την επιθυμία κορυφαίων στελεχών να έχουν τον τελικό λόγο για το ποιοι υποψήφιοι θα στελεχώσουν τα ψηφοδέλτια στις εκλογικές τους περιφέρειες (…). Αν κάτι αποκάλυπτε ήταν η διολίσθηση του κόμματος σε έναν συνασπισμό προσωπικών στρατηγικών και ιδιοτέλειας. Κάτι παρόμοιο υποδήλωνε η απαίτηση του Παύλου Πολάκη να στελεχωθεί το ψηφοδέλτιο Χανίων από φιλικά σε αυτόν πρόσωπα, ώστε όχι απλά να εκλεγεί ο ίδιος αλλά και να περιορίσει την πιθανότητα εκλογής του Σταθάκη που ανήκε στην άλλη πλευρά», αναφέρει.

Ο Βαρουφάκης

Στη σελίδα 154, περιγράφει και την πρώτη μεγάλη σύγκρουσή του με τον Γιάνη Βαρουφάκη. Στις 11 Φεβρουαρίου του 2015, το μεσημέρι, λίγο πριν από την έναρξη του Eurogroup, o Αλ. Τσίπρας άκουσε τον τότε επικεφαλής του Eurogroup Γερούν Ντάισελμπλουμ να του προτείνει δίμηνη παράταση του προγράμματος. Ο ίδιος το απέρριψε, ωστόσο ο Γ. Βαρουφάκης του τηλεφώνησε μεσούσης της συνεδρίασης και έδειχνε να το συζητά. «Μου τηλεφώνησε ο Βαρουφάκης. Του είπα ότι ήμουν στο δωμάτιο με τον Παππά και τον Κοτζιά και τον ρώτησα αν έχει αντίρρηση να τον βάλω ανοιχτή ακρόαση καθώς όλοι είχαν μεγάλη αγωνία για το τι γίνεται στο Eurogroup», λέει ο Αλ. Τσίπρας. Ο πρώην πρωθυπουργός υποστηρίζει ότι ο Βαρουφάκης του επανέλαβε την πρόταση Ντάισελμπλουμ. «Μας ζητούν παράταση του μνημονίου. Πώς μπορούμε να το κάνουμε αυτό;», είπε ο Τσίπρας. «Ασ’ το πάνω μου», απάντησε ο Βαρουφάκης. «Ο Κοτζιάς και ο Παππάς είχαν μείνει άφωνοι (…). «Τι άσ’ το πάνω μου, Γιάνη; Τι είναι αυτά που μου λες;», γράφει, υποστηρίζοντας ότι ο Βαρουφάκης έλεγε πως θα παρουσίαζε ένα πρόγραμμα που δεν θα είχε σχέση με μνημόνιο. «Ξέχασέ το. Ούτε πάνω από το πτώμα μου», γράφει χαρακτηριστικά πως του απάντησε ο Αλ. Τσίπρας.

Χωρίς σχέδιο

Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή της συνεδρίασης του κυβερνητικού συμβουλίου όταν ο Αλ. Τσίπρας τούς ανακοίνωσε την απόφασή του για δημοψήφισμα. Ο πρώην πρωθυπουργός περιγράφει μια ομάδα ανθρώπων οι οποίοι είτε δεν είχαν καταλάβει είτε δεν ήθελαν να καταλάβουν την πραγματικότητα. «Ο Πάνος (σ.σ. Καμμένος), με το γνωστό εκρηκτικό ταμπεραμέντο του, μπήκε δυνατά, μίλησε για φιτίλια που είχαν ήδη ανάψει, για ειδικές καταστάσεις, για σενάρια σχεδόν πολεμικά (…). Υποστήριξε ότι πρέπει να είμαστε έτοιμοι για το “σενάριο της επιτυχίας” αν οι εταίροι αποδέχονταν την πρότασή μας πριν από το δημοψήφισμα. Τον διέκοψα αστειευόμενος. “Αρχίζω να φοβάμαι μήπως δεχθούν και άλλα” του είπα». «Στη συνέχεια πήραν τον λόγο οι υπόλοιποι παρόντες, ο Χουντής, ο Παρασκευόπουλος και ο Φλαμπουράρης. Κάποια στιγμή, η συζήτηση έκανε μια κοιλιά. Ο καθένας τοποθετούταν με μια χρονική άνεση λες και ήταν μια κανονική ημέρα. Αντέδρασα. “Είμαστε με το μαχαίρι στον λαιμό. Δεν είναι πολιτική γραμματεία του ΣΥΡΙΖΑ εδώ. Πρέπει να πάρουμε μια απόφαση”», γράφει ότι είπε ο Αλ. Τσίπρας.

Ο Λαφαζάνης

Ο πρώην πρωθυπουργός, χωρίς να δείχνει ίχνη αυτοκριτικής για την επιλογή του, βάζει στο στόχαστρο τον Παναγιώτη Λαφαζάνη. «Για μερικούς συντρόφους μου είχα πάντα την απορία αν αντιλαμβάνονταν έστω και στοιχειωδώς την πραγματικότητα. Ο Λαφαζάνης ήταν ένας από αυτούς». Ο Αλ. Τσίπρας περιγράφει την κυβερνητική επίσκεψη στη Μόσχα το 2015, αναφέροντας ότι οι μισοί υπουργοί, λόγω του παρελθόντος και της ιδεολογίας τους, πίστευαν ότι επισκέπτονταν τη Σοβιετική Ενωση και όχι τη Ρωσία. «Οι δικοί μου υπουργοί, ο Λαφαζάνης, η Βαλαβάνη, ο Ησυχος, με απόλυτη φυσικότητα και κατ’ επανάληψη προσφωνούσαν τον Μεντβέντεφ “σύντροφε πρωθυπουργέ”. Ο Μεντβέντεφ χαμογέλασε ευγενικά, αλλά στο πρόσωπό του φάνηκε για μια στιγμή το μειδίαμα της ήπιας αμηχανίας, η σιωπηλή γλώσσα του διπλωμάτη που αναρωτιέται πού ακριβώς έχει μπλέξει. Μου έριξε μια γρήγορη ματιά όλο νόημα. Φανταζόμουν να τον άκουγα να μονολογεί μέσα του: “Μα, είναι δυνατόν; Αυτοί δεν είναι απλώς παλαιοί κομμουνιστές, είναι ταξιδιώτες στον χρόνο”».

Η Κωνσταντοπούλου

Ενα από τα ελάχιστα σημεία σαφούς αυτοκριτικής αφορά την επιλογή της Ζωής Κωνσταντοπούλου για τη θέση του προέδρου της Βουλής. «Είχα ήδη μετανιώσει για την πρόταση να αναλάβει τη θέση προέδρου Βουλής (…). Οταν την καλούσα να συζητήσουμε ρεαλιστικές εναλλακτικές για την περίπτωση ρήξης με τους εταίρους, μου έλεγε θα πάμε στον ΟΗΕ να πούμε ότι το χρέος είναι επονείδιστο (…). Αντί να αναλάβει την πολιτική ευθύνη και να παραιτηθεί (…) επέμενε με εξουσιαστική μανία, γαντζωμένη στην καρέκλα. Αντί για θεσμική εγγυήτρια είχε μετατραπεί σε παράγοντα γελοιοποίησης του Κοινοβουλίου. Δυστυχώς, η πολιτική και η Αριστερά μαγνητίζουν τους νάρκισσους όπως το φως τα έντομα».

Ο Κασσελάκης

Ο Αλ. Τσίπρας παραδέχεται ότι έπεσε έξω στην εκτίμησή του για την τύχη του Στέφανου Κασσελάκη στις εσωκομματικές εκλογές του ΣΥΡΙΖΑ. «Προσπάθησα να τον αποθαρρύνω. Μου φάνηκε υπερφίαλος. Είχε τη βεβαιότητα όχι μόνο ότι θα εκλεγεί πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά ότι σύντομα θα εκλεγεί και πρωθυπουργός. Οταν έφυγαν, η Μπέτυ γυρίζει και μου λέει: “Αυτός θα τα φάει τα μούτρα του!”. “Γιατί το λες;”. “Δεν άκουσες τι με ρώτησε; Σκοπεύουν να αποκτήσουν παιδιά και η αγωνία του είναι πώς θα τα μεγαλώσουν στο Μαξίμου”. “Και τι του απάντησες;”. “Αγάπη να υπάρχει και όλα γίνονται. Τι να του απαντήσω;”. Τελικά έπεσα έξω στην εκτίμησή μου. Ο Κασσελάκης εξελέγη».

Οι ΑΝΕΛ

Στη σελίδα 345 του βιβλίου, ο Αλ. Τσίπρας αποκαλύπτει πως τον Σεπτέμβριο του 2015 όχι απλώς δεν ήθελε να συνεχίσει τη συνεργασία με τους ΑΝΕΛ, αλλά ο ίδιος πίστευε ότι δεν θα έμπαιναν καν στη Βουλή. «Ηθελα να εντάξω τον Καμμένο στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ ως συνεργαζόμενο (…). Τον κάλεσα και ήρθε από την Ικαρία με το σκάφος του φέρνοντας ψάρια (…). Προσπάθησα να τον πείσω να μην κατέλθει αυτόνομα στις εκλογές. Μάταια. Ημουν βέβαιος ότι δεν θα μπει στη Βουλή. Διαψεύσθηκα».

Η Γεννηματά

Ο Αλ. Τσίπρας περιγράφει ότι η Φώφη Γεννηματά τον είχε ρωτήσει στο Προεδρικό Μέγαρο στις 24 Ιουλίου του 2015 αν θα πήγαινε σε πρόωρες εκλογές. «Δεν μπορούσα να απαντήσω ευθέως (…). Η Φώφη μού το φύλαγε. Μου είχε πει με παράπονο και χιούμορ: ‘‘Μας κορόιδεψες στο Προεδρικό’’. Της απάντησα γελώντας: “Δηλαδή, τι περίμενες. Να σου ανακοινώσω ότι θα πάω σε πρόωρες εκλογές;”».

Ανόητοι και επιπόλαιοι

Για τον Αλ. Τσίπρα ο δρόμος προς τις εκλογές ήταν στρωμένος με ανόητες και επιπόλαιες ενέργειες των βουλευτών του, για τους οποίους μάλιστα αναφέρει ότι στις δεύτερες εκλογές, όταν συνειδητοποίησαν ότι δεν εκλέγονται, «βοήθησαν ελάχιστα ή και καθόλου».

Ο πρώην πρωθυπουργός περιγράφει την αντίδρασή του όταν πληροφορήθηκε το σχέδιο της «Ομπρέλας» για τα τοπικά νομίσματα, μη διστάζοντας να το χαρακτηρίσει «ανοησία Τσακαλώτου». «Τη θεώρησαν τόσο λαμπρή ιδέα ώστε την έδωσαν και στη δημοσιότητα. Θυμάμαι ότι είχα εξοργιστεί πραγματικά, κυρίως με τον Τσακαλώτο. Την πλήρωσε όμως ο Ανδρέας Ξανθός. Ηταν ίσως η μοναδική φορά που μίλησα σε τόσο έντονο τόνο και μάλιστα σε έναν άνθρωπο με ήπιο χαρακτήρα, όπως ο Ανδρέας. Αλλά αυτός βρέθηκε κατά τύχη μπροστά μου τη στιγμή που το έμαθα και αυτός πλήρωσε τη νύφη», γράφει.

Στο ίδιο μήκος κύματος και η περιγραφή για τη δήλωση Κατρούγκαλου περί αύξησης εισφορών. «Προσπαθώντας να υπερασπιστεί το ασφαλιστικό νομοσχέδιό του, έπεσε στην παγίδα. Αντί να διαψεύσει κατηγορηματικά, έδωσε μια ανεξήγητη ασαφή απάντηση για διάλογο περί αύξησης ασφαλιστικών εισφορών σε περίπτωση σχηματισμού κυβέρνησης συνεργασίας. Με απλά λόγια, έκανε μια απίστευτη ανοησία. Ετσι πήγαμε στις εκλογές. Η δήλωση Κατρούγκαλου ήταν, θαρρείς, η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι της επιπολαιότητας που χαρακτήριζε τον ΣΥΡΙΖΑ».

Οι άδειες

Μολονότι έγραψε τον πρόλογο στο βιβλίο του Νίκου Παππά για τις τηλεοπτικές άδειες, στο δικό του βιβλίο ο πρώην πρωθυπουργός τον σφάζει με το βαμβάκι. «Εκ των υστέρων εκτιμώ ότι έπρεπε τότε να του ζητήσω να διευκολύνει το κόμμα αλλά και τον εαυτό του, αποσύροντας την υποψηφιότητά του. Και αυτό διότι είχε επιδείξει σε όλη αυτή τη διαδικασία απαράδεκτη επιπολαιότητα».

Ο «Βελουχιώτης»

Ιδιαίτερη είναι η περιγραφή της στιγμής την επομένη των εκλογών του Ιανουαρίου του 2015, όταν οι Τσίπρας και Καμμένος συμφωνούν σε κυβερνητική συνεργασία: «Εσύ θα είσαι ο Αρης Βελουχιώτης και εγώ ο Ναπολέων Ζέρβας», αναφέρει ο Τσίπρας ότι του είπε ο πρόεδρος των ΑΝΕΛ.

762 σελίδες, δεκάδες μέτωπα

Οι αντιδράσεις που προκάλεσε η κυκλοφορία του βιβλίου του Αλέξη Τσίπρα και τα όσα αφηγείται για τα πεπραγμένα της κυβερνητικής θητείας του

Eντονες αντιδράσεις έφερε η «Ιθάκη» του Αλέξη Τσίπρα με την αποτίμηση που επιχειρεί ο πρώην πρωθυπουργός για τα πεπραγμένα της κυβερνητικής του θητείας. Ο τρόπος με τον οποίο περιγράφει πρόσωπα, γεγονότα και επιλογές άνοιξε πολλαπλά μέτωπα, με τους θιγόμενους πρώην στενούς συνεργάτες και υπουργούς του, αλλά και πολιτικούς αντιπάλους του να απαντούν με αιχμηρό τρόπο. Κάποια από όσα αναφέρονται στο βιβλίο πάντως προκάλεσαν θυμηδία, όπως το ότι στη σελίδα 212 γίνεται αναφορά στη «Ρίγα της Εσθονίας», ενώ η Ρίγα είναι πρωτεύουσα της Λετονίας. Το λάθος το επεσήμανε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, Παύλος Μαρινάκης, ο οποίος προσέθεσε ότι «από τις γνώσεις της γεωγραφίας κατάλαβα ότι το βιβλίο το έγραψε ο Αλέξης Τσίπρας» και όχι κάποιος σκιώδης συγγραφέας.

Σε κάποιους από το επιτελείο και την κυβέρνηση του 2015 το βιβλίο προκάλεσε οργή. Οι πιο ηχηρές αντιδράσεις ήταν εκείνες του Γιάνη Βαρουφάκη και του Παναγιώτη Λαφαζάνη. Ο πρώην υπουργός Οικονομικών χαρακτήρισε το βιβλίο ως τη μακρύτερη ερωτική επιστολή που έχει γραφτεί στην ολιγαρχία και τον ίδιο τον Αλ. Τσίπρα ως τη μεγαλύτερη επιτυχία των τροϊκανών. Ο Π. Λαφαζάνης αποφάνθηκε πως «μόνο πολιτικά ανώμαλος θα έγραφε τέτοιο βιβλίο» και χαρακτήρισε τον πρώην πρωθυπουργό «κυνικό, που τον ενδιαφέρει μόνο η καρέκλα».

Το ίδιο έντονη ήταν η αντίδραση της πρώην προέδρου της Βουλής, Ζωής Κωνσταντοπούλου, την οποία ο Αλ. Τσίπρας περιγράφει ως «ανεξέλεγκτη» και «υπερβολικά συγκρουσιακή». Η πρόεδρος της Πλεύσης Ελευθερίας απάντησε με σκληρή γλώσσα, μιλώντας για «ψεύδη» και «συνειδητή προσπάθεια εξόντωσης χαρακτήρων». «Χαίρομαι που ένας προδότης καταγράφει ότι τον δυσκόλεψα στην προδοσία», ανέφερε χαρακτηριστικά.

Το βιβλίο αφήνει σαφείς αιχμές και εναντίον του Παύλου Πολάκη και του Νίκου Παππά, δύο στελεχών του περιβάλλοντος Τσίπρα την περίοδο 2015-2019. Αντιδρώντας σε όσα αναφέρονται στο πρόσωπό του, ο Π. Πολάκης ανέφερε ότι «εκοιλοπόνιε το βουνό και… », ενώ κατηγόρησε τον Αλ. Τσίπρα ότι λέει ψέματα και προανήγγειλε εμπεριστατωμένη απάντηση. Ο Ν. Παππάς, αντίθετα, θέλησε να δείξει ότι διατηρούνται οι γέφυρες με τον πρώην πρωθυπουργό, επισημαίνοντας ότι ο Αλ. Τσίπρας υπερασπίστηκε πλήρως τη στρατηγική του 2015: «Ο Τσίπρας υπερασπίζεται την πορεία προς τη νίκη του 2015, τη διαπραγμάτευση του πρώτου εξαμήνου και καταγγέλλει τη στάση των Ευρωπαίων που δεν ήθελαν λύση. Καλώς κάναμε το δημοψήφισμα, καλώς κάναμε εκλογές τον Σεπτέμβριο».

Ο Στέφανος Κασσελάκης αντέδρασε -όπως αναμενόταν με ιδιαίτερα ηχηρό τρόπο στις επιτιμητικές αναφορές του Αλ. Τσίπρα. Σε βίντεο που ανήρτησε, κάνει λόγο για «ομοφοβικά υπονοούμενα» και «πολιτικές μικρότητες», αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι το βιβλίο «είναι πλυντήριο για λάθη και αποτυχίες». Συνεργάτες του μετέφεραν ότι «η αντιπαράθεση αυτή θα συνεχιστεί».

Το βιβλίο έφερε τον Αλ. Τσίπρα σε ανοιχτή αντιπαράθεση με το ΠΑΣΟΚ, με αφορμή την αναφορά του σε έναν διάλογο που είχε με τη Φώφη Γεννηματά το βράδυ των εκλογών του Σεπτεμβρίου του 2015, όταν εκείνη του τηλεφώνησε για να τον συγχαρεί. Σε αυτή την επικοινωνία ο Τσίπρας γράφει ότι διερεύνησε το ενδεχόμενο κυβερνητικής συνεργασίας και εκείνη την αρνήθηκε επειδή δεν επιθυμούσε να συμμετάσχει σε μια κυβέρνηση με τους ΑΝΕΛ. Οπως τόνισε ο στενός συνεργάτης της εκλιπούσης, Μανώλης Οθωνας, «ο ισχυρισμός αυτός δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Στο τυπικό τηλέφωνο των συγχαρητηρίων της Φώφης στον κύριο Τσίπρα, για κακή τύχη του rebranding, ήμουν εκεί. Καμία τέτοια νύξη δεν υπήρξε». Στο θέμα έδωσε συνέχεια και ο Νίκος Ανδρουλάκης σε συνέντευξή του στον Real FM. «Eίχε πει ότι υπήρχε πρόταση το 2020, όταν η Φώφη ήταν ακόμα εν ζωή. Τον έχει διαψεύσει και το ΠΑΣΟΚ, με επίσημη ανακοίνωση του γραφείου Τύπου – και συνεχίζει το ίδιο και μετά θάνατον. Είναι σοβαρά και ηθικά αυτά τα πράγματα; Να επιμένεις σε ένα ψέμα; Τι θέλει να πει, ότι δεν ήταν επιλογή του ο Καμμένος;».

Ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας, χαρακτήρισε την όλη συζήτηση «πολιτικό ξεκατίνιασμα», σημειώνοντας πως «δεν αγγίζει τις πραγματικές αιτίες της κρίσης εκείνης της περιόδου». Πηγές του Περισσού σημείωναν ότι «το βιβλίο επιβεβαιώνει τη λογική του ΣΥΡΙΖΑ ως δύναμης διαχείρισης και όχι ανατροπής».

Αντιδράσεις πάντως προκάλεσε και μια αναφορά του πρώην πρωθυπουργού για τη φονική φωτιά στο Μάτι, όπου κάνει λόγο για «προσωπική συντριβή» και «ανθρώπινο τραύμα». Η αντίδραση των επιζώντων, ωστόσο, ήταν ιδιαιτέρως αιχμηρή. Συγγενείς θυμάτων τόνισαν πως «η τραγωδία δεν είναι χώρος πολιτικής αυτοδικαίωσης» και ότι «η πραγματικότητα δεν ξαναγράφεται με συναίσθημα».