Ένα πρωτοφανές διπλωματικό επεισόδιο σημειώθηκε την Τρίτη 8 Ιουλίου στη Βεγγάζη της Ανατολικής Λιβύης, προκαλώντας αλυσιδωτές αντιδράσεις σε Αθήνα, Βρυξέλλες και Ρώμη.

Στο επίκεντρο των εξελίξεων βρίσκεται ο στρατηγός Χαλίφα Χαφτάρ, ο de facto ηγέτης της Ανατολικής Λιβύης, ο οποίος φαίνεται να αξιοποιεί το μεταναστευτικό ως διαπραγματευτικό εργαλείο, επιδιώκοντας αφενός οικονομικά ανταλλάγματα από την Ευρωπαϊκή Ένωση και αφετέρου την έμμεση διεθνή αναγνώριση της κυβέρνησής του. Έτσι, η κυβέρνηση της Ανατολικής Λιβύης, με επικεφαλής τον Οσάμα Χαμάντ, απέρριψε την ευρωπαϊκή αντιπροσωπεία που είχε μόλις φτάσει στο αεροδρόμιο της Βεγγάζης, χαρακτηρίζοντας τους Ευρωπαίους υπουργούς «ανεπιθύμητους» και απαιτώντας την άμεση αποχώρησή τους από το έδαφος της χώρας.

«Η προγραμματισμένη επίσκεψη των υπουργών Εσωτερικών της Δημοκρατίας της Ιταλίας, της Ελλάδας και της Μάλτας, του Επιτρόπου Μετανάστευσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της υπόλοιπης συνοδευτικής ομάδας, ακυρώθηκε κατά την άφιξή τους στο Διεθνές αεροδρόμιο Vienna στην πόλη Βεγγάζη και ενημερώθηκαν για την ανάγκη άμεσης εγκατάλειψης του λιβυκού εδάφους και ότι θεωρούνται ανεπιθύμητοι», αναφέρεται στην ανακοίνωση.

Η σκληρή ανακοίνωση της διοίκησης της Ανατολικής Λιβύης ήρθε λίγη ώρα μετά την άφιξη του αεροσκάφους που μετέφερε τον Επίτροπο Μετανάστευσης της Ε.Ε. Μάγκνους Μπρούνερ και τους υπουργούς Εσωτερικών της Ελλάδας, Θάνο Πλεύρη, της Ιταλίας και της Μάλτας, καταλογίζοντας στην ευρωπαϊκή αντιπροσωπεία κατάφωρη παραβίαση της λιβυκής νομοθεσίας και των διεθνών διπλωματικών κανόνων.

Το επεισόδιο δείχνει να κλιμακώνει εκ νέου την ένταση μεταξύ των δύο αντίπαλων διοικήσεων της Λιβύης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ θέτει σε δοκιμασία την προσπάθεια για έναν ενιαίο δίαυλο επικοινωνίας σχετικά με το μεταναστευτικό, σε μία εξαιρετικά ευαίσθητη γεωπολιτικά περίοδο. Σημειώνεται ότι στη Λιβύη βρίσκονται περίπου τέσσερα εκατομμύρια μετανάστες, εισερχόμενοι παράνομα.

Στο έδαφος αυτών των εξελίξεων το μεσημέρι της Τετάρτης είναι προγραμματισμένη συνάντηση του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Θάνο Πλεύρη.

Το παρασκήνιο και το χρονικό των γεγονότων στη Βεγγάζη

Η ευρωπαϊκή αντιπροσωπεία είχε ξεκινήσει την αποστολή της με θετικό πρόσημο, πραγματοποιώντας το πρωί της Τρίτης συνάντηση στην Τρίπολη με την κυβέρνηση εθνικής ενότητας του Αμπντελχαμίντ Ντμπεϊμπά —τη μόνη αναγνωρισμένη από τα Ηνωμένα Έθνη κυβέρνηση της Λιβύης. Στο επίκεντρο των συνομιλιών τέθηκε το φλέγον ζήτημα της παράτυπης μετανάστευσης, με τις δύο πλευρές να συμφωνούν στην ανάγκη στενότερης συνεργασίας.

Μάλιστα, ο Έλληνας Υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου Θάνος Πλεύρης μετά τη συνάντηση δήλωσε ότι «θέλουμε να δώσουμε ένα σαφές μήνυμα, ότι θα βοηθήσουμε τη Λιβύη να κρατήσει τους παράνομους μετανάστες, να αποτρέψει τις αναχωρήσεις προς την ΕΕ και παράλληλα να επιστρέψουν οι παράνομοι μετανάστες πίσω στην πατρίδα τους. Σε αυτή την κατεύθυνση θα συνεργαστούμε. Η Κρήτη δέχεται τεράστια πίεση από την Ανατολική Ακτή κι αυτό θέλουμε να το αποτρέψουμε».

Ωστόσο, η άφιξη στη Βεγγάζη αποκάλυψε μια τελείως διαφορετική πραγματικότητα. Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές και πληροφορίες του MEGA, στο αεροδρόμιο της Βεγγάζης αφού δεν παρευρισκόταν η συμφωνηθείσα λιβυκή αντιπροσωπεία, το γεγονός αυτό προκάλεσε αμηχανία. Ακολούθησε άτυπη σύσκεψη εντός του αεροσκάφους, στην οποία αποφασίστηκε να μην αποβιβαστούν οι υπουργοί, καθώς κρίθηκε ότι δεν πληρούνταν οι αναγκαίοι διπλωματικοί όροι για επίσημη συνάντηση.

Ενώ είχε «κλειδώσει» η συνάντηση του στρατηγού Χαλίφα Χαφτάρ με τους Ευρωπαίους, ο ίδιος απαίτησε το τετ α τετ να γίνει παρουσία του κυβερνητικού συμβουλίου, ώστε να βρεθεί η Ευρώπη προ τετελεσμένου, που θα οδηγούσε σε έμμεση αναγνώριση της «εναλλακτικής» κυβέρνησης που έχει αναγνωρίσει το κοινοβούλιο στην Λιβύη. Παρά τις διαπραγματεύσεις στο αεροδρόμιο ο Χαφτάρ γύρισε την πλάτη μετά την στάση που κράτησαν οι Ευρωπαίοι.

Η διοίκηση Χαμάντ αντέδρασε άμεσα, εκδίδοντας ανακοίνωση-καταπέλτη και θέτοντας ουσιαστικά εκτός διπλωματικού πλαισίου την ευρωπαϊκή αποστολή.

Είχε προηγηθεί, άλλωστε, αυστηρή οδηγία της κυβέρνησης της Ανατολικής Λιβύης από το βράδυ της Κυριακής, στην οποία ανέφερε πως είναι «υποχρεωτικό» για τα μέλη διεθνών αποστολών να ζητούν ειδική άδεια (βίζα) πριν εισέλθουν στη χώρα και ότι πρέπει να αποφεύγουν οποιαδήποτε επίσημη συνάντηση χωρίς προέγκριση.

Παρ’ όλα αυτά, τα τεχνικά κλιμάκια της Ε.Ε. παρέμειναν στη Βεγγάζη και συνεχίζουν σε επίπεδο υπηρεσιακών συνομιλιών, δίχως τη συμμετοχή πολιτικών εκπροσώπων.

Σύμφωνα με την ΕΡΤ, όσον αφορά στις επιδιώξεις του Χαφτάρ, ενδεχομένως πίσω από τη κίνηση αυτή να είναι η εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού, όχι μόνο για να αποσπαστούν χρηματοδοτικά ανταλλάγματα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και για την de facto αναγνώριση της οντότητας της ανατολικής Λιβύης, κάτι που έχει ιδιαίτερη σημασία για τη Βεγγάζη.

Το επεισόδιο αυτό πάντως δείχνει τις μεγάλες δυσκολίες που θα υπάρξουν στην προσπάθεια αντιμετώπισης του μεταναστευτικού, καθώς κύρια αφετηρία των ροών είναι πλέον το Τομπρούκ και τα γύρω λιμάνια της ανατολικής Λιβύης.

Και αυτό ακριβώς επιχειρεί να εκμεταλλευτεί προφανώς ο στρατηγός Χαφτάρ.

Αναμένεται η αντίδραση της Κομισιόν

Μέχρι στιγμής η Κομισιόν κρατά χαμηλούς τόνους, μια πάγια τακτική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς περιμένει να περάσει η κρίση και στη συνέχεια να αξιολογήσει την κατάσταση.

Η Κομισιόν αναμένεται να αντιδράσει, όχι όμως άμεσα.

Εξάλλου, η ίδια η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην επιστολή που απέστειλε στους Ευρωπαίους ηγέτες δήλωσε πως θα πρέπει να αναπτύξουν πρωτοβουλίες και έδειξε προς τη Λιβύη ότι θα πρέπει να υπάρξει και πολιτική βούληση προκειμένου να υπάρξει ένας έλεγχος στις μεταναστευτικές ροές.

Η επικοινωνία Πλεύρη – Μητσοτάκη και η σύσκεψη στο Μαξίμου

Ο Έλληνας Υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Θάνος Πλεύρης, επέστρεψε στην Αθήνα λίγο μετά τις 19:00 της Τρίτης και ενημέρωσε τηλεφωνικά τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη για τα γεγονότα στη Βεγγάζη. Όπως ανακοινώθηκε, αύριο, Τετάρτη 9 Ιουλίου, θα πραγματοποιηθεί συνάντηση των δύο στο Μέγαρο Μαξίμου, με αντικείμενο τις εξελίξεις στη Λιβύη και τη συνολικότερη στρατηγική για το μεταναστευτικό.

Κυβερνητικά στελέχη σημειώνουν ότι η Αθήνα δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ενίσχυση της παρουσίας του Λιμενικού Σώματος και του Πολεμικού Ναυτικού στην Ανατολική Μεσόγειο, ενώ αναμένεται να ζητηθεί πιο ενεργή συμμετοχή της Ε.Ε. στον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών από τη λιβυκή ακτογραμμή.

Σχολιάζοντας τις εξελίξεις, ο αντιπρόεδρος της ελληνικής κυβέρνησης, Κωστής Χατζηδάκης, δήλωσε στην ΕΡΤ: «Η Λιβύη δεν γίνεται να αγνοήσει τον παράγοντα Ευρωπαϊκή Ένωση (…) Δεν έχουμε καμία διάθεση να γίνει η πατρίδα μας ξέφραγο αμπέλι», υπογραμμίζοντας την ανάγκη για συντονισμένη και αποφασιστική δράση σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο.