Τριάντα χρόνια στην πρώτη γραμμή συμπλήρωσαν τα Super Puma της ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας. Ποια είναι η επόμενη μέρα για τα ελικόπτερα Έρευνας και Διάσωσης.
Η Πολεμική Αεροπορία διαθέτει έναν στόλο ελικοπτέρων AS332C1 Super Puma, τα οποία για περισσότερες από τρεις δεκαετίες αποτελούν τη «ραχοκοκαλιά» των αποστολών Έρευνας και Διάσωσης (SAR/CSAR) στο Αιγαίο.
Πρόκειται για ένα από τα πιο εμβληματικά ιπτάμενα μέσα, με μηδενικές απώλειες και ανεκτίμητη συμβολή τόσο σε επιχειρησιακό επίπεδο όσο και σε κοινωνικό έργο. Όμως, η γήρανση του στόλου, η έλλειψη ανταλλακτικών και οι καθυστερήσεις σε συμβάσεις υποστήριξης, οδήγησαν σε χαμηλή διαθεσιμότητα, θέτοντας σε κίνδυνο μια αποστολή ζωτικής σημασίας για την Ελλάδα.
Το χρονικό της απόκτησης
Τα πρώτα Super Puma παραγγέλθηκαν από την Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του ’80, με στόχο να καλυφθούν οι αυξημένες ανάγκες της χώρας στον τομέα της Έρευνας και Διάσωσης στο Αιγαίο. Η Πολεμική Αεροπορία παρέλαβε συνολικά 12 ελικόπτερα AS332C1 στις αρχές της δεκαετίας του ’90, τα οποία εντάχθηκαν στην 384 Μοίρα Έρευνας και Διάσωσης με έδρα την Ελευσίνα.
Η επιλογή τους δεν ήταν τυχαία. Η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφίας του Αιγαίου, με τα εκατοντάδες νησιά και τις συχνές αναχαιτίσεις με την Τουρκία, χρειαζόταν ελικόπτερα με μεγάλη αυτονομία, δυνατότητα πτήσης σε δύσκολες καιρικές συνθήκες και υψηλή αξιοπιστία. Τα Super Puma αποδείχθηκαν ιδανικά, με εμβέλεια που ξεπερνούσε τα 800 χλμ., δυνατότητα μεταφοράς ειδικών δυνάμεων και σύγχρονα για την εποχή συστήματα ναυτιλίας.
Από τα πρώτα χρόνια, τα Super Puma βρέθηκαν στην αιχμή των εξελίξεων. Ανέλαβαν δε και διακομιδές ασθενών από τα νησιά, καθώς και αποστολές κοινωνικού χαρακτήρα, καθιερώνοντάς τα στη συνείδηση της κοινής γνώμης.
Με την πάροδο του χρόνου, οι αποστολές πολλαπλασιάστηκαν και οι ώρες πτήσης αυξήθηκαν δραματικά. Όμως, η έλλειψη νέων παραγγελιών και η απουσία ενδιάμεσου διαδόχου, κατέστησαν τα Super Puma μοναδικό πυλώνα για το κρίσιμο έργο της Έρευνας και Διάσωσης.
Επιχειρησιακές αποστολές – Από το Αιγαίο στην κοινωνία
Τα Super Puma είναι το κατεξοχήν επιχειρησιακό εργαλείο SAR/CSAR της Πολεμικής Αεροπορίας. Καθημερινά εκτελούν αποστολές στο Αιγαίο, με πληρώματα που βρίσκονται σε 24ωρη ετοιμότητα. Το έργο τους εκτείνεται από την αναζήτηση αγνοουμένων στη θάλασσα, μέχρι την περισυλλογή πιλότων που εγκατέλειψαν το αεροσκάφος τους.
Η πιο ευαίσθητη αποστολή είναι η Έρευνα και Διάσωση Μάχης (CSAR). Σε περίπτωση που Έλληνας πιλότος βρεθεί στη θάλασσα, τα Super Puma είναι τα ελικόπτερα που θα αναλάβουν την άμεση διάσωσή του, συχνά υπό εχθρική απειλή. Ταυτόχρονα, τα πληρώματά τους εκπαιδεύονται σε αποστολές ειδικών επιχειρήσεων.
Πέρα από τον επιχειρησιακό ρόλο, τα Super Puma αποτελούν «φύλακα-άγγελο» για τα νησιά. Από τη Σαμοθράκη μέχρι το Καστελλόριζο, εκτελούν καθημερινά διακομιδές ασθενών, συχνά σε αντίξοες συνθήκες. Ενώ η χρησιμότητα τους σε αποστολές έρευνας-διάσωσης είναι αποδεδειγμένη με χιλιάδες ώρες πτήσης και εκατοντάδες διασώσεις ναυαγών.
Συνολικά, ο ρόλος τους είναι πολυδιάστατος: επιχειρησιακός, ανθρωπιστικός, κοινωνικός. Γι’ αυτό και η διατήρησή τους σε υψηλά επίπεδα διαθεσιμότητας δεν αφορά μόνο την άμυνα, αλλά και την καθημερινή ζωή των πολιτών.
Προβλήματα υποστήριξης και διαθεσιμότητας
Μετά από σχεδόν 30 χρόνια υπηρεσίας, ο στόλος των Super Puma αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Το μεγαλύτερο ζήτημα είναι η χαμηλή διαθεσιμότητα: σε αρκετές περιόδους, λιγότερα από τα μισά ελικόπτερα ήταν αξιόπλοα. Ο λόγος είναι η έλλειψη ανταλλακτικών και οι καθυστερήσεις στις συμβάσεις FOS (Follow On Support) με την Airbus.
Για πολλά χρόνια, η Πολεμική Αεροπορία επιχειρούσε με «κανιβαλισμό» ελικοπτέρων – δηλαδή αφαιρώντας εξαρτήματα από καθηλωμένα Super Puma για να πετούν τα υπόλοιπα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μειώνεται συνεχώς η διαθεσιμότητα και να αυξάνεται ο κίνδυνος να μην υπάρχει ελικόπτερο σε κρίσιμη στιγμή.
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο τεχνικό, αλλά και πολιτικό. Οι συμβάσεις υποστήριξης καθυστερούσαν επί χρόνια στα γραφεία, λόγω γραφειοκρατίας ή φόβου για κατηγορίες «σκανδάλων». Έτσι, πολύτιμος χρόνος χάθηκε και η ΠΑ βρέθηκε χωρίς ανταλλακτικά.
Η κατάσταση έφτασε σε οριακό σημείο, με πληρώματα να εκφράζουν ανοιχτά ανησυχίες. Η Ελλάδα, σε μια περιοχή με αυξημένο κίνδυνο θερμού επεισοδίου, δεν μπορούσε να στηριχθεί σε στόλο ελικοπτέρων με τόσο χαμηλή διαθεσιμότητα.
Το πρόγραμμα εκσυγχρονισμού
Μπροστά σε αυτή την κατάσταση θεωρείται επιβεβλημένη η προώθηση ενός προγράμματος εκσυγχρονισμού και αναβάθμισης των Super Puma. Το πρόγραμμα θα προβλέπει:
Αναβάθμιση avionics (νέα όργανα πτήσης, GPS, σύγχρονα συστήματα επικοινωνιών).
Νέα συστήματα αυτοπροστασίας (πιο εξελιγμένα αντίμετρα, αισθητήρες απειλών).
Εκσυγχρονισμό ηλεκτρονικών ώστε να είναι συμβατά με σύγχρονα μέσα και αποστολές CSAR.
Διασφάλιση ανταλλακτικών και τεχνικής υποστήριξης για την επόμενη δεκαετία.
Ο εκσυγχρονισμός αυτός θα στοχεύει να κρατήσει τα Super Puma αξιόμαχα τουλάχιστον μέχρι το 2035. Και ενώ παράλληλα θα προχωρά η διαδικασία απόκτησης νέων σύγχρονων ελικοπτέρων με δυνατότητες CSAR.
Το πρόγραμμα εκσυγχρονισμού δεν είναι φθηνό, αλλά κρίνεται απολύτως απαραίτητο. Η Πολεμική Αεροπορία δεν μπορεί να μείνει χωρίς αξιόπιστα ελικόπτερα SAR, ειδικά σε μια περίοδο που η τουρκική δραστηριότητα στο Αιγαίο είναι αυξημένη με τη γείτονα να διεκδικεί ρόλο έως και την καρδιά του Αρχιπελάγους.
Πρόσφατα, το Πυροσβεστικό Σώμα δρομολόγησε πρόγραμμα αναβάθμισης δύο ελικοπτέρων.
Συγκεκριμένα, μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, εγκρίθηκε το 2023 έργο αξίας περίπου 3 εκατομμυρίων ευρώ για την αναβάθμιση δύο Super Puma. Το πρόγραμμα προβλέπει την εγκατάσταση δεξαμενών πυρόσβεσης και μηχανισμών βαρούλκου διάσωσης, ώστε τα ελικόπτερα να ανταποκρίνονται τόσο σε αποστολές αεροπυρόσβεσης όσο και σε διασώσεις. Η υλοποίηση προχώρησε άμεσα, με χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης έως το τέλος του 2025.
Αντίθετα, τα Super Puma της Πολεμικής Αεροπορίας, που φέρουν το βάρος της Έρευνας και Διάσωσης στο Αιγαίο και της Έρευνας-Διάσωσης Μάχης (CSAR), δεν έχουν ακόμη δει αντίστοιχο πρόγραμμα αναβάθμισης. Το μόνο που αποφασίστηκε, έπειτα από καθυστέρηση σχεδόν επτά ετών, είναι η σύμβαση Follow On Support (FOS), ύψους 37,7 εκατ. ευρώ, η οποία υπεγράφη τον Δεκέμβριο του 2023 και αφορά αποκλειστικά την τεχνική υποστήριξη και τη συντήρηση.
Η FOS θα λύσει μεν το άμεσο πρόβλημα διαθεσιμότητας, όμως δεν αποτελεί «εκσυγχρονισμό» με την κλασική έννοια. Τα Super Puma της ΠΑ εξακολουθούν να πετούν με παλαιά avionics, χωρίς σύγχρονα συστήματα αυτοπροστασίας και με ελλείψεις στις δυνατότητες διαλειτουργικότητας με τα νέα μαχητικά αεροσκάφη της ΠΑ.
Η επόμενη μέρα – Επιχειρησιακή και πολιτική διάσταση
Η επιτυχία του προγράμματος εκσυγχρονισμού θα καθορίσει το μέλλον των αποστολών SAR/CSAR στο Αιγαίο. Αν υλοποιηθεί έγκαιρα, η ΠΑ θα διατηρήσει έναν αξιόπιστο στόλο για τουλάχιστον μία δεκαετία. Αν όμως υπάρξουν νέες καθυστερήσεις, η χώρα κινδυνεύει να μείνει χωρίς ελικόπτερα σε αποστολές ζωτικής σημασίας.
Η πολιτική διάσταση είναι κρίσιμη. Οι συμβάσεις FOS και οι αποφάσεις για εκσυγχρονισμό πρέπει να προχωρούν γρήγορα, χωρίς τις αγκυλώσεις του παρελθόντος. Η ασφάλεια στο Αιγαίο δεν μπορεί να περιμένει την ελληνική γραφειοκρατία.
Σε επιχειρησιακό επίπεδο, η αναβάθμιση θα επιτρέψει στα Super Puma να συνεργάζονται καλύτερα με τα Rafale, τα F-16 Viper και τα μελλοντικά F-35, δημιουργώντας ένα ολοκληρωμένο πλέγμα επιχειρήσεων Έρευνας και Διάσωσης.
Τα Super Puma υπηρέτησαν και συνεχίζουν να υπηρετούν την Ελλάδα με απόλυτη αξιοπιστία γράφοντας τη δική τους ιστορία στους αιθέρες του Αιγαίου. Από τις πιο δύσκολες επιχειρήσεις Έρευνας και Διάσωσης μέχρι τη διάσωση απλών πολιτών, απέδειξαν ότι είναι ελικόπτερα που ξεπερνούν τον ρόλο του στρατιωτικού μέσου και γίνονται «εργαλεία ζωής».
Ο εκσυγχρονισμός τους κρίνεται αναγκαίος, όχι μόνο για να διατηρηθεί η αποτρεπτική ισχύς της χώρας, αλλά και για να συνεχίσουν να σώζουν ζωές. Το μέλλον του προγράμματος θα δείξει αν η Ελλάδα έμαθε από τα λάθη του παρελθόντος ή αν θα συνεχίσει να αφήνει κρίσιμα μέσα να απαξιώνονται.
Η υπογραφή της σύμβασης FOS για τα Super Puma ήταν ένα βήμα απαραίτητο, αλλά όχι αρκετό. Τα ελικόπτερα της 384 Μοίρας Έρευνας και Διάσωσης έχουν φτάσει τις περίπου σχεδόν δεκαετίες υπηρεσίας και, χωρίς ουσιαστικό εκσυγχρονισμό, κινδυνεύουν να απαξιωθούν επιχειρησιακά μέσα στα επόμενα χρόνια. Οι αποστολές που αναλαμβάνουν – από την περισυλλογή πιλότων που εγκατέλειψαν το μαχητικό τους στο Αιγαίο μέχρι τη μεταφορά ασθενών από ακριτικά νησιά – απαιτούν σύγχρονα μέσα, με πλήρη διαλειτουργικότητα με τα υπόλοιπα ιπτάμενα συστήματα της ΠΑ.
Η «επόμενη μέρα» για τα Super Puma έχει δύο διαστάσεις. Πρώτον, την άμεση ανάγκη εκσυγχρονισμού: αναβάθμιση avionics, νέα συστήματα επικοινωνιών, προηγμένα συστήματα αυτοπροστασίας και αισθητήρες που θα επιτρέπουν την επιχειρησιακή δράση σε περιβάλλον αυξημένης απειλής. Χωρίς αυτά, οι αποστολές CSAR σε περίοδο κρίσης θα είναι εξαιρετικά επικίνδυνες για τα πληρώματα.
Δεύτερον, την αναζήτηση διαδόχου. Ήδη, χώρες με παρόμοιες ανάγκες έχουν στραφεί σε νέες πλατφόρμες. Η Πολεμική Αεροπορία θα πρέπει να χαράξει έναν σαφή οδικό χάρτη: τα Super Puma να παραμείνουν σε υπηρεσία για μια δεκαετία μετά την αναβάθμιση της υποστήριξής τους, αλλά σταδιακά να αντικατασταθούν από ένα νέο ελικόπτερο που θα προσφέρει αυξημένες δυνατότητες σε SAR/CSAR, αλλά και σε ειδικές επιχειρήσεις.
Η πολιτική διάσταση είναι καθοριστική. Όπως η εμπειρία απέδειξε με τις καθυστερήσεις του FOS, η γραφειοκρατία και η αναποφασιστικότητα κοστίζουν. Η Πολεμική Αεροπορία δεν μπορεί να επιχειρεί στο πιο «θερμό» σημείο της Μεσογείου με ελικόπτερα που απλώς συντηρούνται για να «κρατηθούν στον αέρα». Ο εκσυγχρονισμός και η προμήθεια νέου τύπου πρέπει να δρομολογηθούν άμεσα πριν το πρόβλημα γίνει μη αναστρέψιμο.
