Η B’ Κυριακή των Νηστειών, που εορτάζεται στις 16 Μαρτίου 2025, είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης και υπέρμαχου της Ορθοδοξίας. Γεννημένος στα τέλη του 13ου αιώνα, ο Γρηγόριος αφιερώθηκε στη μοναχική ζωή και έγινε γνωστός για τη θεολογική του σκέψη, την οποία ανανέωσε, προβάλλοντας τη διάκριση μεταξύ της ουσίας και των ενεργειών του Θεού.
Αντιμετώπισε τις αιρέσεις της εποχής του και υπηρέτησε ως Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ενώ η διδασκαλία του επηρεάζει τη θεολογία μέχρι σήμερα. Κοιμήθηκε το 1360 και ανακηρύχθηκε Άγιος το 1368, με τη μνήμη του να τιμάται ετησίως.
Το λείψανό του φυλάσσεται στον Μητροπολιτικό Ναό Θεσσαλονίκης.
Πιο αναλυτικά:
Η B’ Κυριακή των Νηστειών (16.3.2025) είναι αφιερωμένη από την Εκκλησία μας στην μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης.
Η Εκκλησία μας προβάλλει την μνήμη του στη δεύτερη Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής, ως συνέχεια, κατά κάποιο τρόπο και επέκταση της πρώτης Κυριακής, της Ορθοδοξίας.
Έτσι, η μνήμη του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά είναι ένα είδος δευτέρας Κυριακής της Ορθοδοξίας.
Ο Άγιος Γρηγόριος υπήρξε υπέρμαχος της Ορθοδοξίας και πολέμιος των αιρέσεων. Γεννήθηκε στα τέλη του 13ου αιώνα, γύρω στα 1296, ενώ καταγόταν από την Μικρά Ασία και από παιδί ανατράφηκε στην βασιλική αυλή της Κωνσταντινούπολης.
Σπούδασε ρητορική, φιλοσοφία και φυσική, όντας άριστος φοιτητής. Μετά τις σπουδές του εγκατέλειψε τις προσφορές που του δόθηκαν για μεγάλες θέσεις, και, σε ηλικία 20 ετών, πήγε στο Άγιο Όρος για να ακολουθήσει τη μοναχική ζωή. Ήθελε να μεταβεί στα Ιεροσόλυμα για να γίνει εκεί μοναχός, αλλά σε όραμα είδε τον Άγιο Δημήτριο να τον καλεί να μείνει κοντά του. Έτσι μόνασε σε ένα μοναστήρι στη Βέροια, κοντά στη Θεσσαλονίκη.
Μετά από πέντε χρόνια και λόγω εισβολής των Σέρβων επέστρεψε στον Άθωνα σε κοντινό κελί της Μεγίστης Λαύρας, όπου έφθασε σε μεγάλα ύψη φωτισμού και ασχολήθηκε με δογματικά θέματα. Κατόπιν, έγινε ηγούμενος για ένα χρόνο στη μονή Εσφιγμένου. Αργότερα χειροτονήθηκε Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης για 12 χρόνια, αλλά μόνο στα μισά παρέμεινε, γιατί υπέστη διωγμούς, λόγω της δράσης του.
Παραστάθηκε στις συγκροτηθείσες Συνόδους του 1341 και 1347 και πολέμησε τις κακοδοξίες των δυτικόφρονων Βαρλαάμ και Ακινδύνου. Έγραψε πολλά θεολογικά συγγράμματα, ιδιαίτερα δογματικά, για να καταπολεμήσει τους αιρετικούς, όπως περί του Αγίου Πνεύματος, καθώς και επιστολές στους αντιησυχαστές, επίσης διάφορα ομολογιακά κείμενα. Είναι ο θεολόγος της χάριτος, του ακτίστου φωτός.
Ο Γρηγόριος πέτυχε να ανανεώσει την θεολογική ορολογία και να δώσει νέες κατευθύνσεις στη θεολογική σκέψη. Ξεκίνησε από προσωπικές εμπειρίες και απέδειξε ότι το έργο της θεολογίας είναι ασύγκριτα ανώτερο από της φιλοσοφίας και επιστήμης. Αξιολογεί την έξω σοφία ως περιορισμένη, αναφέροντας δύο γνώσεις, την θεία και την ανθρώπινη και δύο Θεϊκά δώρα, τα φυσικά για όλους και τα υπερφυσικά ή πνευματικά, που δίδονται όποτε θέλει ο Θεός και μόνο στους καθαρούς και αγίους, στους τελείους. Η θεολογία ολοκληρώνεται δια της θεοπτίας.
Οι αντίπαλοι του Γρηγορίου πίστευαν στο χωρίο του Ιωάννου ότι «τον Θεόν ουδείς εώρακε πώποτε» και κατηγορούσαν τους μοναχούς που είχαν θεοπτία, ως ομφαλοσκόπους. Ο Γρηγόριος αντέτεινε ότι ο Κύριος είπε : «οι καθαροί τη καρδία τον Θεόν όψονται» (Ματθ. 5,8). Θεμελιώδης προσφορά του Γρηγορίου στη θεολογία είναι η διάκρισις στην ουσία και ενέργεια του Θεού. Η ύπαρξη του Θεού συνίσταται σε δύο. Στην ουσία Του, η οποία είναι άκτιστη, ακατάληπτη και αυθύπαρκτη και ονομάζεται κυριολεκτικά θεότης (εδώ αναφέρεται το ουδείς εώρακε) και στις ενέργειές του, οι λεγόμενες ιδιότητες ή προσόντα, που είναι μεν άκτιστες, αλλά καταληπτές. Άλλο λοιπόν η θεότης και άλλο η βασιλεία, η αγιότης κ.λ.π. Ο άνθρωπος είναι μίγμα δύο διαφόρων κόσμων και συγκεφαλαιώνει όλη την κτίση.
Ακολουθώντας την Πατερική γραμμή σε σύγκριση με τη πλατωνική και βαρλααμική ανθρωπολογία, θεωρεί ότι το σώμα του ανθρώπου δεν είναι πονηρό, αλλά αποτελεί κατοικία του νου, αφού μάλιστα καθίσταται και του Θεού κατοικία, έτσι μαζί με τη ψυχή καθιστά τον άνθρωπο ενιαίο και αδιάσπαστο σύνολο. Η αναγέννηση του ανθρώπου γίνεται με το βάπτισμα και η ανακαίνιση με την θεία Ευχαριστία. Είναι τα δύο θεμελιώδη μυστήρια, της θείας οικονομίας.
Το ουσιωδέστερο στοιχείο της διδασκαλίας του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά συνίσταται στην ανύψωση του ανθρώπου υπεράνω αυτού του κόσμου. Η εμπειρία της θεώσεως είναι δυνατή από εδώ με την παράδοξη σύνδεση του ιστορικού με του υπεριστορικού. Το φως που είδαν οι μαθητές του Χριστού στο Θαβώρ, το φως που βλέπουν οι καθαροί ησυχαστές σήμερα και η υπόστασις των αγαθών του μέλλοντος αιώνος αποτελούν τις τρείς φάσεις ενός και του αυτού πνευματικού γεγονότος, σε μια υπερχρόνια πραγματικότητα.
Κοιμήθηκε στις 14 Νοεμβρίου του 1360 μ.Χ. Γι’αυτό το λόγο, κάθε χρόνο η μνήμη του τιμάται και την συγκεκριμένη ημερομηνία. Μετά την κοίμηση του έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη πληροφορίες σχετικά με θαύματά του. Ο Γρηγόριος Παλαμάς άρχισε να τιμάται ως Άγιος σχεδόν αμέσως μετά τον θάνατό του στη Λαύρα και στην Καστοριά. Με συνοδική απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου (1368) ανακηρύχθηκε και επίσημα Άγιος της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας. Το λείψανο του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά φυλάσσεται στον Μητροπολιτικό Ναό της Θεσσαλονίκης, ο οποίος φέρει το όνομά του.
Ἀπολυτίκιον (Κατέβασμα)
Ἦχος πλ. δ’.
Ὀρθοδοξίας ὁ φωστήρ, Ἐκκλησίας τὸ στήριγμα καὶ διδάσκαλε, τῶν Μοναστῶν ἡ καλλονή, τῶν θεολόγων ὑπέρμαχος ἀπροσμάχητος, Γρηγόριε θαυματουργέ, Θεσσαλονίκης τὸ καύχημα, κῆρυξ τῆς χάριτος, ἱκέτευε διὰ παντός, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
