«Καμπανάκι» για μεγάλο κίνδυνο κατολισθήσεων κρούει η Διεπιστημονική Επιτροπή Διαχείρισης Κινδύνων και Κρίσεων του ΕΚΠΑ, σε νέα έκτακτη ανακοίνωση που εξέδωσε την Πέμπτη (06.02.25), στον απόηχο της «καταιγίδας» σεισμών που «σφυροκοπά» τη Σαντορίνη.

Όπως αναφέρει το ΕΚΠΑ, η εξελισσόμενη σεισμική δραστηριότητα ενδέχεται να οδηγήσει σε εντονότερες κατολισθήσεις, ειδικά στην περίπτωση εκδήλωσης ενός ισχυρότερου σεισμού.

«Οι κατολισθήσεις αποτελούν σοβαρή απειλή για τις υποδομές, τις κρίσιμες εγκαταστάσεις, τα δίκτυα, την ανθρώπινη ζωή και την τοπική οικονομία, ιδιαίτερα στις περιοχές υψηλής επισκεψιμότητας του νησιού αλλά και θέσεις κρίσιμων υποδομών», τονίζει το ΕΚΠΑ.

Μπαράζ δονήσεων από τις 26 Ιανουαρίου – 4,6 Ρίχτερ η μεγαλύτερη σήμερα

Σύμφωνα με τη νέα ανακοίνωση, από την έναρξη του σεισμικού σμήνους στη ζώνη Σαντορίνης – Αμοργού στις 26 Ιανουαρίου έως και τις 4 Φεβρουαρίου 2025, το Εργαστήριο Σεισμολογίας του ΕΚΠΑ έχει ανιχνεύσει και εντοπίσει συνολικά πάνω από 7.700 σεισμούς.

Στις 4 Φεβρουαρίου καταγράφηκαν πάνω από 1.300 σεισμοί. Το μέγιστο μέγεθος έφτασε 4,9-5 Ρίχτερ, ενώ εκδηλώθηκαν 21 σεισμοί με μεγέθη 4 Ρίχτερ και 9 σεισμοί με 4,5 Ρίχτερ.

Η κατανομή των σεισμικών επικέντρων στις 4 Φεβρουαρίου ήταν παρόμοια με εκείνη της 3ης Φεβρουαρίου, με τους περισσότερους σεισμούς να εντοπίζονται πλησίον της Ανύδρου. Η εικόνα γίνεται ευκρινέστερη προς το τέλος της ημέρας, κατά το οποίο τα επίκεντρα ευθυγραμμίζονται σε διεύθυνση ΝΔ-ΒΑ στα νοτιοδυτικά της Ανύδρου. Μέρος της δραστηριότητας διαχέεται βόρεια της Ανύδρου με περισσότερο διάσπαρτα επίκεντρα.

Σύμφωνα με τα στοιχεία καθημερινής ανάλυσης σεισμικών δεδομένων του Εργαστηρίου Σεισμολογίας του ΕΚΠΑ, στις 5 Φεβρουαρίου η σεισμικότητα συνέχισε να μεταναστεύει προς τα βορειοανατολικά με περίπου τον ίδιο ρυθμό όπως και τις αμέσως προηγούμενες ημέρες. Οι μεγαλύτεροι σεισμοί 4 Ρίχτερ εντοπίζονται βόρεια της Ανύδρου, σε επικεντρικές αποστάσεις έως 6 km. Στις 5 Φεβρουαρίου καταγράφηκαν πάνω από 120 σεισμοί, εκ των οποίων 19 με 4 Ρίχτερ, ενώ ο μεγαλύτερος σεισμός είχε μέγεθος 5,1 Ρίχτερ.

Κατά τις πρώτες ώρες της 6ης Φεβρουαρίου έχουν καταγραφεί πάνω από 30 σεισμοί, εκ των οποίων 11 με μεγέθη 4 Ρίχτερ και 5 με 4,5 Ρίχτερ, ενώ ο μεγαλύτερος σεισμός είχε μέγεθος 4,6 Ρίχτερ, με τους περισσότερους σεισμούς να σημειώνονται νοτιοδυτικά της Ανύδρου.

Ποιοι παράγοντες ευνοούν τις κατολισθήσεις

Εκτός από τον σεισμικό κίνδυνο, η ευρύτερη περιοχή αλλά κυρίως η Σαντορίνη καταγράφει πιθανότητα για εκδήλωση συνοδών των σεισμών γεωκινδύνων, όπως οι κατολισθήσεις. Οι κατολισθήσεις που έχουν εκδηλωθεί κατά καιρούς στη Σαντορίνη, η οποία είναι ιδιαίτερα επιδεκτική στα φαινόμενα αυτά, ποικίλλουν στον τύπο και τον όγκο των ασταθών υλικών που κινητοποιούνται. Περιλαμβάνουν καταπτώσεις και ανατροπές βραχωδών τεμαχών, και ολισθήσεις εδαφών.

Από πρόσφατη έρευνα επί των κατολισθήσεων σε εθνικό επίπεδο από τον Τομέα Δυναμικής Τεκτονικής και Εφαρμοσμένης Γεωλογίας του ΕΚΠΑ διαπιστώνεται ότι το ιστορικό των κατολισθήσεων από σεισμούς στη Σαντορίνη είναι αξιόλογο. Κατολισθήσεις έχουν καταγραφεί στα πρανή της καλδέρας ήδη από τους ιστορικούς χρόνους, και ειδικότερα από το 1507 και μετά. Οι κατολισθήσεις αυτές προέρχονται τόσο από ιστορικούς σεισμούς όσο και από πρόσφατους, με τους σημαντικότερους κατά τα έτη 1507, 1508, 1870, 1926 και 1956.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι κατολισθήσεις αυτές δεν έχουν προέλθει από σεισμούς εντός της καλδέρας της Σαντορίνης, αλλά από σεισμικά γεγονότα των οποίων τα επίκεντρα έχουν προσδιοριστεί και έξω από το ηφαιστειακό σύμπλεγμα της Σαντορίνης, π.χ. από την Κρήτη και τη Ρόδο στα νότια και νοτιοανατολικά του νησιού αντίστοιχα.

Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στην περίπτωση της τρέχουσας σεισμικής ακολουθίας. Η καλδέρα της Σαντορίνης έχει υποστεί κατολισθητικά φαινόμενα που έχουν πυροδοτηθεί από τη σεισμική ακολουθία που λαμβάνει χώρα στον υποθαλάσσιο χώρο βορειοανατολικά του νησιού. Από τις 27 Ιανουαρίου 2025 μέχρι σήμερα έχουν ήδη καταγραφεί περιορισμένες κατολισθήσεις σε διάφορες τοποθεσίες, όπως η Κόκκινη Παραλία, η Παραλία Βλυχάδας, ο Όρμος Αθηνιού, περίπου 1,5 χιλιόμετρο βόρεια του λιμανιού στην περιοχή Άκρα Αλωνάκι, ο Όρμος Αθηνιού στην περιοχή του λιμανιού, το Παλιό Λιμάνι Φηρών, η περιοχή του Ημεροβιγλίου (θέση Σκάρος) και άλλες θέσεις κατά μήκος των πρανών της καλδέρας.

Οι κατολισθήσεις, που προαναφέρθηκαν, αποδίδονται στο συνδυασμό και τη συνέργεια πολλών παραγόντων και διεργασιών που σχετίζονται με τη γεωμορφολογία, τη γεωλογία, την τεκτονική και την ηφαιστειότητα στο χώρο αυτό των Κυκλάδων. Ο πρώτος από αυτούς τους παράγοντες είναι η λιθολογία των γεωλογικών σχηματισμών, που περιλαμβάνει ηφαιστειακά πετρώματα ποικίλης σύστασης, κυμαινόμενης συνεκτικότητας, και διακυμάνσεων στους βαθμούς αποσάθρωσης, εξαλλοίωσης και διάρρηξης. Τα χαρακτηριστικά αυτά σε συνδυασμό με τις εναλλαγές συνεκτικών και μη συνεκτικών σχηματισμών διαμορφώνουν μια αλληλουχία γεωλογικών πετρωμάτων με τελείως διαφορετικά χαρακτηριστικά, που συμβάλλουν στην επιδεκτικότητα σε κατολισθήσεις.

Επιπλέον, σε αρκετές περιοχές οι σχηματισμοί αυτοί είναι έντονα διαρρηγμένοι και παραμορφωμένοι από ρήγματα και ζώνες ρηγμάτων που κατανέμονται ακτινικά προς τον ηφαιστειακό κώνο, αυξάνοντας την πολυπλοκότητα της ηφαιστειακής δομής και την ευστάθεια των πρανών της καλδέρας.

Επιπρόσθετα, η παρουσία των σχηματισμών αυτών στα απότομα πρανή της καλδέρας, των οποίων η μορφολογική κλίση φτάνει μέχρι και τις 80 μοίρες, καθιστούν την καλδέρα ιδιαίτερα επιδεκτική σε φαινόμενα κατολισθήσεων. Πολλά από τα πρανή αυτά κάτω από την επίδραση εξωγενών διεργασιών, όπως η αιολική δράση (ισχυροί άνεμοι), η κυματική δράση (θαλάσσια κύματα), η ραγδαία βροχόπτωση και η επιφανειακή απορροή, αποσταθεροποιούνται περαιτέρω με αποτέλεσμα να αστοχήσουν κατά τη διάρκεια εκδήλωσης ενός σεισμού ή κατά τη διάρκεια μιας σεισμικής έξαρσης, όπως η τρέχουσα μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού.

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω στοιχεία, εξάγεται το συμπέρασμα ότι η εξελισσόμενη σεισμική δραστηριότητα ενδέχεται να οδηγήσει σε εντονότερα κατολισθητικά φαινόμενα, ειδικότερα στην περίπτωση εκδήλωσης ισχυρότερου σεισμού.

Οι περιοχές με τον υψηλότερο κίνδυνο κατολισθήσεων

Με βάση τις πολυετείς έρευνες και αναλύσεις του Τομέα Δυναμικής Τεκτονικής και Εφαρμοσμένης Γεωλογίας και του Εργαστηρίου Τηλεανίχνευσης του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ, τις πρόσφατες επιτόπιες έρευνες τον τελευταίο χρόνο μετά από την εκδήλωση κατολισθήσεων στα πρανή της καλδέρας (κατολίσθηση Θηρασιάς 27 Απριλίου 2024), αλλά και την τελευταία εβδομάδα, διαπιστώθηκε ότι η κατανομή των φαινομένων αυτών δεν είναι τυχαία, αλλά εντοπίζεται σε ζώνες υψηλής επιδεκτικότητας. Οι ζώνες αυτές περιλαμβάνουν τον Παλαιό Λιμένα Φηρών και τα ανάντη πρανή της διαδρομής του τελεφερίκ, όπου διέρχονται πάνω από 1,5 εκατομμύριο επισκέπτες ετησίως, την περιοχή του οικισμού Κόρφου στη Θηρασιά και το ανάντη μονοπάτι, το λιμάνι του Αθηνιού και τα πρανή του Όρμου Αθηνιού, τις περιοχές Αρμένης και Αμμούδι στη βάση των πρανών κάτω από την Οία, που παρουσιάζουν ιδιαίτερα υψηλή διακινδύνευση. Τονίζεται ότι το επίπεδο του κατολισθητικού κινδύνου διατηρείται υψηλό σε μεγάλο τμήμα της καλδέρας.

Οι κατολισθήσεις αποτελούν σοβαρή απειλή για τις υποδομές, τις κρίσιμες εγκαταστάσεις, τα δίκτυα, την ανθρώπινη ζωή και την τοπική οικονομία, ιδιαίτερα στις περιοχές υψηλής επισκεψιμότητας του νησιού αλλά και θέσεις κρίσιμων υποδομών.

Δεδομένων των παραπάνω ευρημάτων, κρίνεται αναγκαία η υψηλής ανάλυσης παρακολούθηση και αποτύπωση των πρανών με σύγχρονες τεχνολογίες όπως Συστήματα μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών (ΣμηΕΑ) και επίγειους και εναέριους αισθητήρες (LIDAR) και παράλληλη εφαρμογή μη δομικών μέτρων πολιτικής προστασίας κατά τη διάρκεια της εξελισσόμενης σεισμικής ακολουθίας για τη διαχείριση του κατολισθητικού κινδύνου σε συνεργασία με τους επιχειρησιακούς φορείς του συστήματος πολιτικής προστασίας.