Η αρχαία ελληνιστική πόλη Ζεύγμα, ιδρυμένη το 300 π.Χ. από τον Σέλευκο Α’ Νικάτωρ στις όχθες του Ευφράτη, βρίσκεται σήμερα βυθισμένη κάτω από τα νερά της τεχνητής λίμνης που δημιουργήθηκε από το φράγμα Μπιρετσίκ στην ανατολική Τουρκία.
Η πόλη, γνωστή για τη στρατηγική της θέση και τα μοναδικά ψηφιδωτά της, υπήρξε σημαντικό πέρασμα για τα στρατεύματα των Σελευκιδών και αργότερα των Ρωμαίων.
Παρά την παρακμή της λόγω αραβικών επιδρομών και την εγκατάλειψή της, οι αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν φέρει στο φως σημαντικά ευρήματα, αν και το μεγαλύτερο μέρος της παραμένει κάτω από το νερό.
Πιο αναλυτικά
Στην ανατολική Τουρκία υπάρχουν τα ερείπια μιας ελληνιστικής πόλης, βυθισμένης κάτω από τη λίμνη που δημιουργήθηκε από το φράγμα Μπιρετσίκ.
Ονομάζεται Σελεύκεια η επί του Ζεύγματος ή Σελεύκεια η προς Ευφράτη ή απλώς Ζεύγμα και ιδρύθηκε στις όχθες του Ευφράτη το 300 π.Χ. από τον διάδοχο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Σέλευκο Α’ Νικάτωρ.
Ο Σέλευκος ήταν γιος του στρατηγού του Φιλίππου Β’, Αντίοχου, ο οποίος δολοφονήθηκε από τον Πτολεμαίο Κεραυνό επειδή δεν τον βοήθησε να γίνει βασιλιάς της Αιγύπτου.
Η πόλη ιδρύθηκε την ίδια περίοδο με την Αντιόχεια. Ο Σέλευκος είχε διατάξει την κατασκευή μιας γέφυρας με λέμβους, ενώ στην απέναντι όχθη του Ευφράτη υπήρχε η ελληνική πόλη Απάμεια.
Στη Ζεύγμα έγινε ο γάμος του Αντίοχου Γ’ του Μέγα, έκτου ηγεμόνα της Αυτοκρατορίας των Σελευκιδών. Στην ίδια πόλη δολοφονήθηκε και η βασίλισσα της Συρίας και της Αιγύπτου, Κλεοπάτρα Σελήνη. Το 69 π.Χ. ο Βασιλιάς της Αρμενίας, Τιγράνης ο Μέγας τη συνέλαβε και τη σκότωσε στην ακρόπολη της πόλης.
Οι στρατηγοί των Σελευκιδών χρησιμοποιούσαν την πόλη ως πέρασμα για τα στρατεύματά τους που εκστράτευαν στην Παρθία και τη Βακτριανή. 
Τα επόμενα χρόνια κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους και ήταν το σύνορο της αυτοκρατορίας και αργότερα, πέρασε στην κυριότητα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η πόλη άρχισε να παρακμάζει όταν οι Άραβες έκαναν επιδρομές στην περιοχή. Σταδιακά εγκαταλείφθηκε και καλύφθηκε από το χώμα.
Αρχές του περασμένου αιώνα, ο Άγγλος αρχαιολόγος Τόμας Έντουαρντ Λόρενς, ήταν ο πρώτος που ανάσκαψε την αρχαία πόλη. Τα επόμενα χρόνια η αρχαιολογική έρευνα συνεχίστηκε και ήρθαν στο φως μοναδικής τέχνης ψηφιδωτά, τα οποία απεικονίζουν τις 9 Μούσες, τον Ωκεανό και την Τίθυ.
Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, η πόλη είχε περίπου δύο με τρεις χιλιάδες σπίτια, εκ των οποίων τα 25 παραμένουν κάτω από το νερό, καθώς σήμερα το 80% του αρχαιολογικού χώρου είναι βυθισμένο κάτω από τα νερά τεχνητής λίμνης.
Συνοπτικά
- Η αρχαία ελληνιστική πόλη Ζεύγμα, ιδρυμένη το 300 π.Χ., βρίσκεται σήμερα κάτω από τα νερά της τεχνητής λίμνης του φράγματος Μπιρετσίκ στην Τουρκία.
- Η Ζεύγμα ήταν στρατηγικό πέρασμα για τα στρατεύματα των Σελευκιδών και των Ρωμαίων, γνωστή για τα μοναδικά της ψηφιδωτά.
- Αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν αποκαλύψει σημαντικά ευρήματα, αν και το μεγαλύτερο μέρος της πόλης παραμένει βυθισμένο.
- Η πόλη ιδρύθηκε από τον Σέλευκο Α’ Νικάτωρ και βίωσε παρακμή λόγω αραβικών επιδρομών, με την αρχαιολογική έρευνα να αναδεικνύει την πολιτιστική της κληρονομιά.
